Hep komik haller içinde, hep ‘dağdan’ inmiş. Hep beş parasız, hep ‘Ne iş olsa yapar’. Ya da ciddi mi takılacağız? O zaman hep şiddet düşkünü, hatta ‘terörist’ veyahut geleneksel ama yine mutlaka kaba. Türk televizyonlarında tipik bir Kürt erkeğinin özeti bu…
“Görüyorsunuz İpek Hanım, bizler normal insanlarız”… Bunu söyleyen TRT Şeş’in yeni dizisi ‘Cegera Min’in (Ciğerim) senaryo grubundan Şevket Yılmaz. Kendisini bunu söylemek zorunda bırakan da, yıllarca dizilerde Kürtlerin karikatürize edilişini hiç sorgulamamış, üzerinde durmamış olanlar… “Bizim evlerimizde de mobilyalar var, biz de gayet modern olabiliriz, neden olmayalım? Bu insanlar (Kürtler) gayet normal, standart hayatları var” diyor Yılmaz ve ekliyor: “Bölge insanının günlük yaşamı çok es geçildi dizilerde, filmlerde. Biz şimdi aslında olanı göstereceğiz.”
‘Cegera Min’, Urfa’nın Haşimiye Mahallesi’nde çekilen bir aile dizisi. İlk bölümü bu akşam 20.15’te TRT Şeş’te yayımlanıyor. Dizi, en özetle babası tarafından ‘adam olsun’ diye Urfa’ya gönderilen Ferhad ile ciğerci Kani ustanın kızı Şilan’ın aşkını anlatıyor. Yapımın bir özelliği, ekibin neredeyse tamamının Kürt olması. Oyuncuların hepsinin anadili Kürtçe, keza yapımcıların da… Set çalışanlarının da ezici çoğunluğu Kürt ve Kürtçe biliyorlar. Bu durum, onlara diziyi sesli çekme avantajı veriyor. Dublaj yok. Yapımcılığını Mehmet Toprak’ın yaptığı dizi, ilk uzun filmi ‘Lüks Otel’le Antalya 2011 Altın Portakal Film Festivali’nde en iyi görüntü yönetmeni ödülünü kazanan Kenan Korkmaz tarafından çekiliyor.
‘Kürtçe dizi zor iş’
“Kürtçe dizi çekmekle Türkçe dizi çekmek arasında fark var mıdır” diye soruyorum Korkmaz’a. “Elbette” diyor, “Çünkü birinde bu coğrafyada unutulmuş bir dilde çekmeye çalışıyorsunuz. Kürtçe, yazılı, sözlü, görsel bir arşivi olmayan, yani olan ama olmayan, unutturulan bir dil… Ama Türkçe, kullanılan, geniş miktarda arşivi bulunan, görsel, sözel materyallere ulaşabileceğiniz bir dil… En bariz fark bu. Karakter yaratmak zorundasınız ve o karakteri nasıl yaratacağınız konusunda çok fazla araştırma yapamıyorsunuz Kürtçede. Ancak kendi background’ınızla bir şeyler yaratabiliyorsunuz. Ben Diyarbakırlıyım, Kürdüm, annem, babam Kürtçe konuşuyor, onların bana aktardıkları insanları zihnimde canlandırıp, karakterleri biçimlendirmeye çalışıyorum”.
Dizinin başrolünde en son ‘Geniş Aile’ dizinde izlediğimiz deneyimli oyuncu Ali Tutal var. Tutal, Diyarbakırlı. Kürtçeyi önceden az biraz konuşabilse de okumayı senaryo okuya okuya hemen sökmüş. “Diyarbakır’da, ilkokulda, ortaokulda, lisede, Kürtçe konuşmak yoktu” diye açıklıyor az Kürtçe bilmesini ve ekliyor: “O zamanlar ‘Kürdüm’ deyince kızarıyordu insanlar. Halbuki dilin kimseye zararı yok, hep öcü göstermişler yıllarca. Dil, o ırkın değeridir. Ülke mülke bölmez.”
“Ben kendim Kürdüm, Adıyamanlıyım, Kürtçe de konuşuyorum. TRT Şeş’le çalışmamın temel sebebi de bu. TRT Şeş açıldığında, Kürtçe adına farklı bir şey yapıldığını gördüm” diyen dizinin yapımcısı Mehmet Toprak, bugüne kadar yapılan dizilerde Kürt karakterlerin hep karikatürize edildiğine, aşağılandığına ya da çok siyasal bir dille anlatıldığına değiniyor. Yavaş yavaş farklı yaklaşımların ortaya çıkmaya başladığını anlatan Toprak, “Bir milleti kendi dilinde çekmek bambaşka bir şey. Biz açıkçası bir Kürt mahallesi işleyelim dedik. Dengbêji, imamı, bıçkın delikanlısı, aşklarıyla, Kürtler ne yer ne içer, nasıl âşık olur, komşuluk ilişkileri nasıldır hepsini görecek izleyici” diyor.
Dizinin setinde kime sorsam aynı yarayı kanatıyorum istemeden: Hepsi kendi dilinde bir iş yapıyor olmanın mutluluğunu yaşıyor ama bir o kadar da kırgınlar. Hepsinin ortak bir sorusu var: “Neden bu kadar geç kalındı?”
‘Bu, Kürtlerin mahalle dizisi’
‘Cegera Min’, babasının ‘adam olsun’ diye Urfa’ya gönderdiği Ferhad ile ciğerci ustası Kani’nin ortanca kızı Şilan’ın aşkı üzerine… Ferhad önce Urfa’daki yeni hayatını reddediyor ama sonra Şilan’ın aşkının da yardımıyla Urfa’ya alışıyor. Ve fakat bu kez de Şilan’ı seven bıçkın Mîran’ın engelleriyle karşılaşıyor. Bu arada elbette ki Kani Usta’nın diğer çocuklarının yaşadığı aşklar, çelişkiler, çatışmalar, hepsi Ferhad ile Şilan’ın öyküsüyle iç içe geçiyor. ‘Cegera Min’, bir mahalle dizisi. Zaten bundandır yönetmen Korkmaz’ın “Sizin nasıl ‘İkinci Bahar’da veya ‘Ekmek Teknesi’ndeki gibi bir mahalleniz varsa Kürtlerin de var” demesi…
Tarihi bir mekân
Dizinin çekildiği Haşimiye Mahallesi, Balıklı Göl’e yürüme mesafesinde, tarihi ve mimari dokusunu koruyan bir bölge. Diziye adını veren Kani Usta’nın Ciğercisi bu mahalledeki bir işhanında. Dizide kullanılan üçüncü mekân ise Mîrza’nın Kahvesi (Qehwe). Kahve aynı zamanda mahalle imamı Mele Ehmed ile Dengbêj Seydo’nun da uğrak yeri. ‘Dengbêj’in varlığı Kürtçenin sözlü kültür mirasını bugünle birleştirmek açısından dizide önemli bir yer tutarken ‘mele’nin varlığı dinselliğin toplumsal yaşamla temasını ifade ediyor.
Yasak 1991’de kalktı
*12 Eylül sonrası 2932 sayılı yasa ile konulan ‘Kürtçe yasağı’, 12 Nisan 1991’de yürürlükten kaldırıldı.
*2001- 2004 arasında yapılan değişikliklerle Kürtçe radyo – televizyon üzerindeki yasaklar kalktı.
*Bu tarihten sonra sinemada belgesel ve sinema filmi olarak içinde Kürtçe geçen birçok yapım çekildi. Aralarında ‘Min Dit’ ve ‘İki Dil Bir Bavul’un da yer aldığı Kürtçe ağırlıklı yapımlar vizyona girdi.
*1 Ocak 2009 tarihinde devlet televizyonu TRT Şeş Kürtçe yayına başladı.
*Türkçe yayın yapan kanallardan pek bir farkı olmayan TRT Şeş, bugüne kadar hep Türkçe dizileri Kürtçe dublaj ile yayımlıyordu. Ancak bundan yaklaşık bir ay önce başlayan ve Kürtçe dublajlı çekilen ‘Siya Mem û Zîn’ (Mem û Zîn’in Gölgesinde) adlı dizi ile yeni bir döneme girmiş oldu.
‘BİR BAŞLANGIÇ OLACAK’
Şilan olarak izleyeceğimiz Zelal Dere ilk mesleği sunuculuk olan bir oyuncu. Hem diksiyon hem oyunculuk eğitimi almış. Türkiye’de sesli çekilen ilk Kürtçe dizi ‘Cegera Min’ üzerine söylenebilecek her şeyi tek bir cümleyle toparlıyor: “Biz bu diziyle, tarihin bir yerinde bir başlangıç, bir temel atmış olacağız.”
‘BU DİZİDE OYNUYORUM ÇÜNKÜ…’
Dizide esas oğlan Ferhad olarak izleyeceğimiz Şehmuz Kartal ise Mardinli. Yıllarca birçok dizi ve filmde oynamış. Ama annesi ve anneannesi hiç Türkçe bilmediğinden, bütün o yapımlarda Kartal’ın ne dediğini, ne söylediğini hiç anlamamışlar. “Ben bu dizide yer almayı o yüzden kabul ettim” diyor, “Annem ve anneannem bu sefer ne söylediğimi anlayarak izlesin beni diye”.
Radikal