Hazırlayan: Hatice Özgiden
Neşeli hayatları, renkli dünyaları ve şen şakrak danslarıyla biliriz Çingeneleri. Filmlerde ve dizilerde gördüğümüz Çingeneler, bazen yokluk içinde bazen de “yırtmış”; ama her koşulda, trajedilerini komediye çevirerek yaşarlar. Üzüntü çok kısadır. Neşeyse sonsuz.
Çingene filmleri denilince, akla ilk gelen yönetmenler Emir Kustrica (d. 1954/Bosna-Hersek) ve Tony Gatlif (d. 1948/Cezayir)’dir. Emir Kustrica’yı ülkemizde çoğu kişinin bilmesine rağmen Tony Gatlif’i tanıyan azdır. Gatlif’in filmlerinden çok azı ülkemizde gösterime girdi. Bu yüzden de hakkında daha az bilgiye sahibiz.
Emir Kustrica, filmlerinde Goran Bragoviç’le çalışarak müziği ön planda tutar. Oyuncularını, genellikle profesyonel olmayan Çingenelerden seçer. Filmlerinde görsellik ön plandadır ve gördüğünüz her şey, oyuncuları kadar renklidir. Tony Gatlif’in filmlerinde müzik, sadece bir fon değil oyunculardan biridir. Bir röportajında kendisinin de söylediği gibi filmlerini, Çingeneler için değil “diğerleri” için yapar. “Diğerleri”nin Çingeneler’i anlaması için.
EMİR KUSTRİCA FİLMLERİ
Time of the Gypsies (Çingeneler Zamanı-1988/İngiltere-İtalya-Yugoslavya): Perhan Romanya’da büyükannesiyle yaşayan ergenlik çağında bir çingenedir. Perhan, kendi iç dünyasının içinde yaşayan bir gençtir. Genç çingene, duygu yoğunluğu yaşadığında nesneleri uzaktan hareket ettirebilmektedir de.
Bir kıza aşık olan Perhan, kız kardeşinin ameliyatı için yardım edeceğini söyleyen mafyayla ilişkili Ahmed’in peşinde kız kardeşini de alarak şehre gider; ancak şehre gittiğinde işler umduğu gibi gitmez. Perhan bu yeni hayata tek bir şey için katlanır: Yeterince para biriktirmek, sevdiklerinin yanına dönüp evlenebilmek. Geri dönmeden önce de kaybettiği kız kardeşini bularak.
Underground (Yeraltı- 1995/Fransa-Yugoslavya-Almanya-Macaristan): Alman ordusunun bombardımanı altında kalan Belgrad’da komünist Marko’nun hedeflediği ortam fazlasıyla sağlanmıştır. Marko, arkadaşı Blacky ve yoldaşlarını yeraltında bulunan bir mahzene silah üretmek için yerleştirir.
Marko’nun söylediklerine göre savaş bitince herkes dışarıya çıkacak ve bir yeryüzü cennetiyle karşılaşacaktır. Zaman geçip de kaos sona erip barış ilan edildiğinde yer üstünde çok şey değişir. Ama yeraltında her şey aynı şekilde devam eder. Marko yeraltındakilere faşist yönetimin tüm acımasızlığıyla hükmünü sürdürdüğünü belirterek, yeraltında silah üreten yoldaşlarına yaşamın tüm karanlığıyla devam ettiğine inandırır.
Crna Macka Beli Macor (Kara Kedi Ak Kedi-1998/Fransa-Almanya): Grga ve Zarije, iki eski arkadaştır. Aradan geçen yoğun yıllar içinde birbilerinden kopmuş olan bu iki dostun beraberliği Zarije`nin haylaz oğlu sayesinde yeniden başlar ve beraberinde büyük bir de şamata başlar. Bol müzikli, nikahtan kaçan gelinlerin, ölüp de dirilenlerin olduğu eğlenceli bir film.
Life is a Miracle (Bir Mucizedir Yaşamak-2004/Fransa-Sırbistan): Luka bölgeyi turist cennetine çevirecek tren yolunu inşa etmeye hazırlanıyordur. Kendini işine kaptırmış Luka savaşın ısrarlı gürültüsüne kulaklarını tıkamıştır. Çatışma patlak verdiğinde Luka’nın hayatı altüst olmuştur. Jadranka bir müzisyenin kollarında ortadan kaybolurken, oğlu Milos cepheye çağırılmıştır.
Luka doğuştan iyimserliğiyle ailesinin dönmesini bekler; ama Jadranka geri gelmez, Milos ise esir düşer. Sırp ordusu Luka’yı müslüman bir esir olan Sabaha’nın bekçiliğine atar. Kısa zamanda Luka, Sabaha’ya âşık olur, ama kadın Sırp bir esirle takas edilecektir; oğlu Milos’la.
Promise Me This (Bana Söz Ver- 2007/Sırbistan-Fransa): Tsane, dedesi ve inekleri Cvetka ile bir tepede yaşamaktadır. Bir gün dedesi ölmek üzere olduğunu söyler, Tsane’a Cvetka’yı satması için söz verdirir. Tsane, eline geçen parayla kutsal bir heykelcik alacak ve en önemlisi eve bir gelin ile dönecektir. Tsane, ilk sözünü yerine getirir, fakat dedesi ölmeden bir eş bulabilecek midir? Tam bu sırada, okula her zamanki gibi geç kalan Jasna ile karşılaşır.
Kusturica’nın renkli ve tempolu filmlerinden Bana Söz Ver, eğlenceli, komik, romantik ve şiirsel bir hikaye.
TONY GATLİF FİLMLERİ
Latcho Drom (1993/ABD-Fransa): Mısır, Hindistan, Türkiye, Romanya, Macaristan, Slovakya, Fransa ve İspanya çingenelerinin danslari ve müzikleri ile yer aldığı bir belgesel.
Mondo (Dünya-1996): Mondo adında evsiz barksız Çingene çocuğun gözünden Nice’in sokaklarını anlattı. Gaipten gelen bu çocuk, kentteki balıkçıların, dilencilerin, dükkâncıların hayatına girdikten sonra finalde yine kayıplara karışır. Zil, şal ve gül…
Gadjo Dilo (Çılgın Yabancı-1997/Romanya-Fransa): Paris’ten gelen genç Stephane, Nora Luca adlı bir şarkıcının izini sürmek üzere Romanya’ya gelir. Yolda tanıştığı İzidor adlı bir yaşlı Ramon, onu köyüne götürür. Genç kahramanımız, burada aradığının çok daha fazlasını bulur Tony Gatlif’in ülkemizde sinemalarda gösterime girmemiş, ancak belli bir çevrede kült olmuş en ünlü yapıtı.
Vengo (İntikam-2000/Almanya-Fransa-İspanya-Japonya): Caco yakışıklı, gururlu, onurlu, toplum içinde saygı duyulan ve güçlü bir adam. Çok sevdiği kızının ölümünden sonra hayatı paramparça olur. Günlerini kızının mezarı başında, resimlerine bakıp ağlayarak geçirmeye başlar. Zamanla Caco’nun evlat acısı, engelli yeğeni, Diego’ ya akıl almaz ölçüde koruyucu bir ilgiye dönüşür. Aile içi çözülemeyen kan davası sonucunda fikir ayrımına düşen Caco ve kardeşi arasında ki rekabet Diego’nun hayatını tehlikeye sokar. Filmde, Flamenko başroldedir.
Transylvania (2006-Fransa): Film, Romanya’da bu kez aşkını arayan bir genç kızın hikayesini anlatıyor. Zingarina, aniden kayıplara karışan müzisyen sevgilisi Milan’a hamile olduğunu bildirmek ister; ancak beklemediği sert bir tepkiyle karşılaşır. Seyyar antik eşya satıcısı Çangalo ile karşılaşması, yepyeni bir maceraya dönüşür.
TÜRKİYE’DE ÇİNGENE FİLMLERİ
Ülkemizde de tam olarak “Çingene filmi” denilemez; ama içinde Çingeneler’in olduğu birkaç film vardır. Bu filmler Çingeneler’in dünyasını anlatmaktan uzaktırlar. Belli bir alt lüktür grubunu karakterize etmek için filmde yer alırlar.
Çingene (1966): Nuri Akıncı’nın yönetmenliğini yaptığı filmde başrollerde Ayfer Feray, Ahmet Mekin, Sevda Ferdağ yer alır. Filmde, Çingene kızının, bir pilotun hayatını kurtarmasıyla gelişen olaylar anlatılır.
Çingene Güzeli (1968): Yönetmenliğini Oksal Pekmezoğlu’nun yaptığı filmde Çingeneler arasında büyüyen genç bir kızla (Emel Sayın), zengin gencin (Engin Çağlar) aşkı anlatılır.
Çingene Aşkı Paprika** (1969): Mehmet Dinler’in yönettiği filmde Engin Çağlar ve Mine Mutlu başroldedir.
Ateşli Çingene (1969)***: Metin Erksan’ın yönettiği filmde, başrol oyuncusu ve Çingene Türkan Şoray’dır. Birbirlerini sevdikleri halde aşklarını itiraftan kaçınan iki genç çingenenin öyküsü. Göçebe hayatı yaşayan çingenelerin arasında büyüyen, büyüdükçe güzelleşen Gelincik ve Derbeder Ali birbirlerine aşıktırlar. Ali bir iftira üzerine hapse düşer. Bu arada Gelincik’in annesi zehirlenerek öldürülür. Gelincik hapisten çıkan ve İstanbul’da bir gazinoda keman çalan sevgilisi Ali’yi bulmak için yollara düşer.
Ağır Roman (1997): Mustafa Altıoklar’ın yönettiği filmde, Müjde Ar, Okan Bayülgen, Savaş Dinçel, Mustafa Uğurlu, Burak Sergen oynuyor. Film Metin Kaçan’ın aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Kolera Sokağı’ndaki insanların, başından geçen olaylar anlatılır. Arap Sado (Burak Sergen), sokaktaki egemenliğini ailenin küçük oğlu Salih’e (Okan Bayülgen) bırakır. Ancak Salih bu görev için henüz hazır değildir. Metropolün arka sokaklarından birinde yaşanan bu karmaşada Salih, Tina’ya (Müjde Ar) aşık olur ve olaylar gelişir.
*Emir Kustrica’nın filminin adıdır.
**-*** Bu iki film de Eric Von Stroheim’in “Paprika” adlı romanından uyarlanmıştır.