Acemiliği poetikasının merkezine almış şairin yazıları nihayet Alaattin Karaca tarafından bir araya getirildi. Kitap, düzyazılarını içeren kitapları -mesela Bir Şiirden- artık bulunamadığı için uzun zamandır bekleniyordu. Peki, neden bu kitap böyle heyecanla bekleniyordu? Bunun bir değil, birçok nedeni var. Şuradan başlamam sanırım en doğru…
‘ Özellikle 1990’ların sonunda ve 2000’lerde gençlerin II. Yeni’nin diğer şairlerine oranla Turgut Uyar’a daha çok yöneldikleri görülür. Bunda hiç kuşkusuz 2000’lerin, tüm yönleriyle insanı merkeze almaya çalışmasının ve daha önceki şiirin insan ve toplumun çıkmazına karşılık gelmeyen dayatmalarından duyduğu rahatsızlığın payı büyük. Bu dayatmalara karşı çıkmalarının haklılığı ise elbette sorgulanamaz. Çünkü ‘ülkemizde edebiyatın, hatta bazı ölçülerde toplumun birçok sorunları açık kapalı, şiirde tartışılır, şiirde çözülür yahut çözülmez veya bu sorunlardan şiirde vazgeçilir.’ (s.351)
Bu nedenle de ”şiirin çıkmazı (‘) insanın çıkmazına, toplumun çıkmazına sıkı sıkıya’ bağlıdır. ‘Belki de bir bakıma şiirin görevi hep çıkmazda olmaktır. Rahat işleyen şiir kuşku vermelidir. Belki yaşanandan geride kalmıştır, onun için.‘ (s.351)
2000’lerin bu yönelimine önayak olan II. Yeni şairleri, yazdıkları şiirle ve sundukları olanaklarla sadece kendilerinden sonrakileri değil öncekileri de etkilemişlerdir. Uyar bunun farkındadır: ‘Şiirimizin yenileştiği, özellikle son üç beş yıldır eskisinden ayrılmaya yüz tuttuğu, bir deyimle gelişmeye, tazeleşmeye yöneldiği artık bir gerçek, bir olay olarak önümüzde duruyor.’ (s.70)
Peki bu değişimin mahiyeti nedir? Gerek şairanenin reddi gerekse de acemiliğin öne çıkarılması şiirimizde o zamana dek eşi menendi görülmemiş bir gelişmedir. Şiirde alışkanlığın adının ustalık konduğunu ve ustalaşmanın, şairi içinden çıkamayacağı bir açmaza sürüklediğini söyleyen Uyar’a göre, insanın yenilik karşısında düştüğü durum yalnızca sanatın değil insanın da temel meselesidir: ‘…durduğum yerde kalmaktan korkuyorum. Şiir bir sanat olayı değildir. Bir yaşama çabasıdır önce. Yaşadığımıza tanıklık eder. Her gün yeni bir dünya içinde, her gün yeniden ve başka etkilerle duygulanan insan, her gün bunları yeni biçimlerle söylemelidir.’ (s.263)
Ardından tekrar vurgular: ‘Mesele, bir şiir meselesi değildir. Yaşama meselesidir. Zaten ben hiçbir zaman şiiri hayattan ayrı düşünmedim. Hayatımızda olmayan mesele, şiirimizde de olamaz.’ (s.264) Bu anlamda şairaneye karşı olmasının temel nedenini de bir yerde sözü gençlere getirerek açıklar: ‘Kusursuzluk, özellikle genç ozanlarda her zaman kuşkuya götürür beni. Çünkü kişiyi kişi yapan, sadece erdemleri değil, kusurlarıdır da diye düşünürüm. Erdemler ortaktır, ama kusurlar kişiseldir, yani yeni bir kişiliği haber verirler çoğu zaman. Kusur yerine hata desek daha doğru olurdu ya neyse.‘ (s.529)
İşte Uyar’ın bu görüşleri günümüz şairine, özellikle de genç şairlere daha cüretkâr davranmanın tutamaklarını sunmuştur. Öyle sanıyorum ki ilk şiirlerine bakıp, ilk şiirlerinde henüz açığa çıkmış yönün gelişmeye açık bir yön olduğunu düşünerek zarını onun için atan Nurullah Ataç, aslında acemiliğin onun tarafından poetik bir merkez yapılacağını görememiş ve yaptığı hatanın da hiçbir zaman farkına varamamıştır. Ve yine öyle sanıyorum ki tam da bu nedenle Uyar onun hakkında şunları söylemekte gayet haklıdır: ‘Ataç, şiirden anlardı da, şairden anlamazdı. Çünkü günübirlikti. Gazete eleştirmecisiydi. Beklemeye vakti yoktu.‘ (s.359)
Ne ki Uyar, Ataç’ın ölümünden kısa bir süre sonra kaleme aldığı bir yazının başlarında, bir soruşturmada sorulan ‘Ataç Şiirden Anlar mıydı?’ sorusuna ‘Sanmıyorum’ diye cevap vermesinin Ataç’ı yaraladığını ve kızdırdığını hatta onun ‘Besle kargayı oysun gözünü’ bile dediğini ortaklaşa bildiklerden’ duyduğunu ifade eder. (s.357)
Ancak Ataç ölmeden kısa bir süre önce, Uyar’ın söyledikleriyle ne kastettiğini anlamıştır. Bunu aynı yazının ilerleyen kısımlarından öğreniriz. Oysa günümüzde kimi şairler, II. Yeni’nin, buna elbette Uyar da dahildir, kendinden önceki şairlere, onları emekliye ayırmak suretiyle vefasızlık ettiğini düşünmektedir. (bk. Ataol Behramoğlu, Cumhuriyet Kitap, S.941)
Ancak Uyar’ın Bir Şiirden’i tam da durumun böyle olmadığını örnekler niteliktedir. Mesela Cemal Süreya’nın yazılarında böyle bir yön olmadığını zaten hem Folklör Şiire Düşman’dan hem de Şapkam Dolu Çiçekle’den biliyoruz. Ancak Uyar’ın Bir Şiirden’i pek dolaşıma girmemiş bir kitap olarak bu durumu açıklığa kavuşturmaktan bir müddet uzak kalmıştır. Oysa okunduğunda (şu an yazıları elimizde eksiksiz bulunuyor; bahanesi yok yani’) görülür ki Uyar’ın asla vefasızlık etmek gibi bir amacı olmamıştır.
Aksine böyle düşünmek, şiiri gerçekten dert edinmiş birine yapılmış bir vefasızlıktır’ Uyar, sadece, şiirden ne anladığını kendi paradigmasına göre açığa vurmuştur. Mesela Orhan Veli’yi değerlendirirken ‘Orhan Veli’nin asıl dil tadı, geleneksel Türk şiiri beğenisi, şiir çevirilerinde fark edilir: sözcük seçmede titizlik ve yumuşaklık, dize kurmada özen, büsbütün belirir çevirilerinde. Çevirdiklerinin hem kendi özelliklerini korur hem de onları Türkçede yazılmış kadar, Türk dili tadına uydurur.’ (s.668)
Bir örnek daha vermek gerekirse, ‘Korktuğum Şey’, gelenekle açık açık el sıkışmasına karşın, yeni birtakım duygular, bu yeni duygulara uygun görüntüler taşıyan bir şiirdir. Türkçenin, yapı ve duygululuk bakımından en güzel şiirlerinden biridir belki. Üstelik, son günlerdeki deyimi ile ‘otantik’. İçeriği: İslam-Anadolu; biçimi: ilk elde oldukça Türk, bir parça Fransız zarafeti karışsa bile.’ (s.656)II. Yeni şairlerinden en azından biri, karşı çıktıkları şiirin en önemli temsilcilerinden bazıları hakkında böyle hakkaniyetli bir eleştiri yapmışken, II. Yeni şairlerinin kendinden önceki şairleri adam yerine koymadığı nasıl söylenebilir? Özellikle de Uyar gibi, ‘Bugün şiirimizi şaşmadan yanılmadan değerlendirebilecek sekiz-on kişi çıkmaz sanıyorum. Bu büyük bir iddia değil, göreceksiniz’ (s.83) diyerek sadece kendi dönemini değil günümüzü de betimleyen ve yazdıklarıyla gençleri hâlâ etkileyen birinin ardından.
Ersun Çıplak
(Cumhuriyet Kitap)