1920’lerde Beyoğlu’nda kurulan kitap müzayede şirketi Librairie de Pera’nın bugünkü sahibi Uğur Güracar, ilk Türk matbaasında basılan 17 eser ile birlikte Müteferrika’nın ölümünden sonra yayımlanan dört eseri kapsayan bir koleksiyon oluşturdu. Bu koleksiyon önemli, çünkü bugüne kadar 17 eserin bir arada olduğu bir koleksiyon gün yüzüne çıkmamıştı. Hatta geçtiğimiz mayıs ayında Yalova’da açılan İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi’nde bile, müze yetkilileri çok arzu etmesine rağmen böyle bir koleksiyon bulunmuyor. Güracar, “Bu eserleri müzayedeye çıkarıp satmak gibi bir fikrimiz yok. Bizim koleksiyonumuzda yer alıyor. Ama görmek, satın almak isteyen koleksiyonerlere de elbette kapımız açık.” diyor.
Koleksiyonun en değerli eseri, Osmanlı İmpara-torluğu’nda ve İslam dünyasında Arap harfleriyle basılan ilk kitap olan Vankulu Lügati. Kapak içinde ebruların yer aldığı, mücellidinin mührünün bulunduğu Vankulu Lügati, Lale Devri’nin en değerli eseri olarak biliniyor. Müteferrika’nın bastığı bir diğer kitap, Türk denizcilik tarihine ilişkin önemli bir kaynak eser olan, Katip Çelebi’nin yazdığı Tuhfetu’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar yani Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan.
Koleksiyonda, ‘Türkiye’de basılan ilk resimli kitap’ olarak tanıtılan Tarih-i Hind-i Garbi’nin, değerine değer katan bir özelliği bulunuyor. Müteferrika, bastığı ilk üç kitaba adını yazmazken, bu eserin son sayfasına, eseri bizzat kendi eliyle bastığını belirten bir not düşmüş. İbrahim Müteferrika, matbaasında kendisinin kaleme aldığı kitapları da basıyor. Bunlardan biri, Osmanlı yönetim sisteminde yeniden yapılanmanın gerekliliğini ve uygulama yöntemlerini bilimsel bir şekilde anlattığı eseri, Usule’l-Hikem fi Nizame’l-Ümem. Koleksiyonda müellifi olduğu eserlerle birlikte, Müteferrika’nın katkıda bulunduğu başka kitaplar da mevcut.
İlk Türk matbaacısı, 1745’te 71 yaşında vefat edince matbaa bir süre kapalı kalıyor. Devrin padişahı, matbaanın ruhsatını Müteferrika’nın bizzat yetiştirdiği Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ve Ahmet Efendi’ye vermesine rağmen, sadece Vankulu Lügati’nin ikinci basımını yapabiliyorlar. Daha sonra I. Abdülhamid bu işin sürmesi için Divan-ı Hümayun beylikçilerinden Raşid Mehmet Efendi ile Vasıf Efendi’yi teşvik ederek makineleri Müteferrika’nın vârislerinden alarak onların bu işe devam etmelerini sağlıyor. İki ortağın bastıkları ilk eser, Müteferrika Matbaası makinelerinden çıkan on sekizinci kitap, “Tarih-i Sami ve Şakir ve Suphi” adıyla biliniyor. Koleksiyondaki 21 eserin hepsi Türk-İslam ve Osmanlı tarihi açısından oldukça değerli. Bu değere yaraşır şekilde korunması da o kadar önemli. (www.librairiedepera.com)
Müteferrika Koleksiyonu’ndaki eserler
Vankulu Lügati olarak bilinen Cevheri’nin yazdığı Tercüme-i Sıhah-ı Cevheri. Tuhfetu’l-Kibar fi Esfari’l-Bihari Katip Çelebi. Tarih-i Seyyah, Judas Thasddaeus Krusinski. Tarihu’l-Hindi’-Garbi El-Musemma Bi Hadisi Nev. Tarih Timur-i Gurgan, İbn Arabşah. Tarih-i Mısr-i Kadim ve Mısr-i Cedid, Süheyli Efendi. Gülşen-i Hulefa, Nazmizade Murteza. Grammaire Turque ou Methode Courte & Facile, Jena-Baptiste Daniel Holdermann. Usulü’l-hikem fi nizami’l-umem, İbrahim Müteferrika. Fuyuzat-ı Mıknatısiyye, İbrahim Müteferrika. Kitab-ı Cihannümali Katip Çelebi, İbrahim Müteferrika-Katip Çelebi. Takvim el-Tevarih, Katip Çelebi. Tarih-i Na’ima, Mustafa Na’ima. Tarih-i Raşid, Mehmed Raşid. Tarih-i Asım, Çelebizade Asım Efendi. Ahval-i Gazavat der Diyar-ı Bosna, Ömer Bosnavi. Ferheng-i Şuuri, Şuuri Hasan Efendi. “Tarih-i Sami ve Şakir ve Suphi”, Raşid Mehmet Efendi ve Vasıf Efendi. Tarih-i İzzi, Süleyman İzzi. İ’rabu’l-Kafiye, Güzelhisarlı Zeyn,-Zade Hüseyin. Vankulu Lügati’nin ikinci baskısı