Aile ve neslin devamı, yani üreme için elzem olan kız çocuklarını Araplar neden gömerek öldürme yoluna gidiyorlardı?
Hz. Muhammed kızlarını gömenlere hangi öğütlerde bulunurdu? Kur’an-ı Kerim’in bu uygulamaya bakışı nedir?
İslam tarihiyle ilgili tartışmalı konular bu aydı Derin Tarih dergisinde masaya yatırıldı.
Prof. Dr. Adnan Demircan’ın konuya ilişkin açıklamaları…
GEÇİM KAYGISI EN ÖNEMLİ NEDEN
En önemli nedenlerden biri, geçim kaygısıydı. Çölde kaynaklar son derece kıt, erkek çocukların ekonomik hayata ve kabilenin çıkarının korunmasına katkıları kızlara nispetle daha fazlaydı. Bu sebeple evlatlarından birini feda etmesi gerektiğini düşünen bir Arap, kızını tercih ederdi. Kız çocuklarını gömerek öldürme âdetine özellikle fakir kabileler arasında rastlanıyordu.
Geçim kaygısı ve açlık korkusuyla sadece kızların değil, zaman zaman erkek çocukların da öldürüldüğü görülür. Nitekim Kebîre bt. Ebî Süfyân, Hz. Muhammed’e (sas) Cahiliye döneminde dört oğlunu gömerek öldürdüğünü söylemiş, bunun üzerine Peygamber Efendimiz kendisine dört köle azat etmesini tavsiye etmiş, o da etmiştir (İbnü’l-Esîr, V, 538; İbn Hacer, VIII, 93).
Kız çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi uygulaması, Arabistan’ın kıtlık ve yokluk yıllarında, şehirlerden ziyade çölde ve köylerde görülürdü. Kimi Arapların kızları yüzünden üstlerine leke gelmesinden çekindikleri için gömerek öldürdüklerini biliyoruz. O tarihte kabileler arasında meydana gelen savaşlar ya da baskınlar sırasında ele geçirilen çocuklar ve kadınlar kendilerini esir edenler tarafından köleleştiriliyor, çoğu zaman da cinsel tasalluta maruz kalabiliyorlardı. Diğer taraftan kadının toplum tarafından gayrı ahlakî kabul edilen bir davranışta bulunması da ailesi için utanç verici bir durum kabul edilirdi.
ÇÖLDE YAŞAYANLAR ÇOCUKLARINI GÖMERDİ
Araplarda kız çocuklarını gömerek öldürme âdeti daha çok çölde yaşayan göçebe kabileler için söz konusudur. Kızını öldürmeye karar veren ebeveynin izlediği yöntemle ilgili tasvirler sınırlı sayıdaki örnekten hareketle oluşturulmuştur.
Kızını öldürmek isteyen kişilerin iki farklı uygulamasından söz edilir. Birincisine göre zamanı gelen kadın bir çukur açarak o çukurun başında doğumunu yapar. Çocuk erkekse onu alıp götürür, kızsa çukura atarak üstünü toprakla örtüp öldürür.
İkinci uygulamaya göre kız çocuğu altı yaşına gelinceye kadar büyütülür. Babası tarafından akrabalarına gideceği söylenerek temiz elbiseler giydirilip götürülür. Sonra çölde önceden kazılmış olan bir çukura atılarak üzeri toprakla örtülür.
Çocukların bu şekilde öldürülmesinin inançtan kaynaklanan bir boyutu olup olmadığı açık değildir. Çocuğunu öldürmek isteyen insan neden onu belli bir süre büyüttükten sonra öldürsün? Bu şekilde bir öldürme belki de çocuğun doğar doğmaz öldürme düşüncesinden değil, ileriki yıllarda ortaya çıkan kıtlık sebebiyle, yani şartlara bağlı olarak yapılmaktadır.
Başka yöntemlerin kullanılmış olması da muhtemeldir. Kız çocuklarının gömülerek öldürülmesinin dinî bir anlam yüklenerek gerçekleştirilmesi mümkündür mesela.
Hz. Ömer de kızını gömerek öldürmüş müydü?
Hz. Ömer’in bir kız çocuğunu gömerek öldürdüğü anlatılırsa da, temel kaynaklarda herhangi bir bilgi mevcut değil. Bunun geç dönem kıssacılarının eseri olduğu anlaşılıyor.
Hz. Ömer Müslüman olduğunda 26 yaşındaydı. Kızı Hafsa ise Cahiliye döneminde Kabe’nin tamir edildiği yıl, yani nübüvvetten beş yıl önce dünyaya gelmişti. Buna göre Hafsa doğduğunda Hz. Ömer’in 15 yaşında olması gerekir. Sormak gerek: Bu yaştaki bir insan kızını öldürmemişse olgunluk çağında mı öldürür?
Hz. Hafsa’nın okuma-yazma bilen nadir kadınlardan biri olduğu hesaba katılırsa ailesinin kadınlar hakkındaki kanaatlerinin bedevîlerle bir tutulamayacağı, bu sebeple kızlarını gömerek öldürdüklerine dair anlatılanların doğru olmaması gerektiği anlaşılır.
Öte yandan Hz. Ömer İslam’dan önce Mekke’nin saygın şahsiyetlerinden biriydi. Amcazadesi olan haniflerden Zeyd b. Amr’ın kızların öldürülmesine karşı çıkanlardan olduğu da unutulmamalı.
Bu menkıbenin, Hz. Ömer tarafından aktarılan, Hz. Peygamber’le Kays b. Âsım arasında geçen diyalogla ilişkili olması mümkündür.
Buna göre Temîmli Kays b. Âsım, Resûlullah’a gelerek “Cahiliye döneminde sekiz kızımı diri diri toprağa gömdüm” dedi. Hz. Peygamber (sas) “Her birine karşılık bir köle azad et” buyurdu. Kays “Develerim var” deyince “O halde her birine karşılık bir deve kes” buyurdu.
Hz. Ömer’in naklettiği bu rivayet muhtemelen daha sonra kişiliğine uygun görüldüğü için kendisine yakıştırılmış olmalı! Tarihte bu tür karışıklıkların hiç de az olmadığını biliyoruz.
Derin Tarih