Hazırlayan: Pınar Yıldız
Eğitim hayatımız boyunca pek çok sınavdan geçiyoruz. Tüm çabalarımız hep daha iyi eğitim alabilmek ve en iyi okullara girebilmek için. Daha çok üniversiteye girilecekken ‘en iyi üniversite ve bölüm hangisidir’ diye öğrenciler ve veliler büyük bir araştırma içerisine girerler. Tabi iyi bir üniversiteye girmenin yolu, iyi bir lisede eğitim görmekten geçer. İşte bu yüzden bizde sizler için bu hafta Türkiye’nin en köklü ve başarılı liselerini araştırdık. Pek çok siyasetçi, yazar, profesör ve ünlülerin yetiştiği bu liselerin tarihi serüvenleri oldukça ilginç.
Peki bu köklü okulları talep ediler hale getiren şey nedir? İşte bu soruların cevapları aslında onların tarihi serüvenleri içinde gizli. Lafı daha fazla uzatmıyoruz ve sizi Türkiye’nin en köklü liselerinin tarihi yolculuğunda seyahat etmeye çağırıyoruz.
GALATASARAY LİSESİ
Galatasaray Lisesi Türkiye’nin en eski eğitim kurumlarından biri. Beyoğlu’nda bulunan lise “Galata Sarayı Humayun Mektebi” adıyla kurulmuştur. Kuruluş amacı enderuna (saray mektebi) üst düzey eğitimli görevli yetiştirmekti. Bu yüzden de Mekteb-i Sultani yani Sultanların Okulu olarak da anılır.
O yıllarda enderun, Osmanlı sarayında padişahın günlük yaşamını geçirdiği, sarayın eğitim birimlerinin, kütüphanenin, hazine odasının yer aldığı büyük bahçe içine kurulu bir kompleksti. Burada, başta padişah olmak üzere, saraydaki diğer görevlilerin danışabileceği, birçok alanda bilgi sahibi kişiler hizmet vermekteydi. Bu kişilerin eğitimi ise 15. yüzyıl sonundan (1481) 18. yüzyıl (1715) başlarına kadar işlevini sürdüren Galata Sarayı Ocağı‘nda veriliyordu.
Evliya Çelebi‘nin aktardığı üzere; II. Beyazıt (1481 – 1512) bir kış günü Galata sırtlarında avlanırken son derece bakımlı büyük bir bahçe içinde köhnemiş küçücük bir kulübe görür. Kulübenin sahibi Gül Baba ile tanışan padişah, onu bahçeye gösterdiği özenden dolayı ödüllendirmek ister ve Gül Baba‘nın isteği üzerine bu bahçeye bir mektep ve bir darülşifa (hastane) yaptırır.
Hikâye her ne kadar bize okulun bir dilek üzerine kurulduğunu söylese de biz biliyoruz ki İstanbul’u alan Fatih Sultan Mehmed, antik kültürün izlerini taşıyan bu şehirde kuracağı devletin payidar olabilmesi, meselâ bir Bizans İmparatorluğu gibi bin yıl yaşayabilmesi için, önceki kültürleri araştırmakta ve sürekli verdiği talimatlarla çevrilen klasik eserleri okumaktaydı. İşte bunlardan biri olan Eflatun‘un (batıda kullanılan ismiyle Platon; M.Ö. 427 – 347) "Devlet" adlı eseri, devleti ancak filozofların yönetebileceğini yazmaktadır. Peki Osmanlı’nın yükselmeye başladığı o yıllarda devleti yönetecek filozoflar nasıl yetiştirilecekti? Saray Okulu vardı ancak bu okula gelecek öğrencilerin ilk ve orta öğrenimleri nerede verilecekti? İşte bu düşüncelerin neticesinde, II. Bayezid, babası Fatih‘in idealindeki okulu "Galata Sarayı Ocağı" adıyla kurarak Osmanlı Saray eğitiminin önemli bir parçasını oluşturmuş oluyordu.
1675 yılına gelindiğinde ise, ocaktaki içoğlanlardan yeteneklileri saraya alınırken diğerleri süvari bölüklerine dağıtılır ve kurum on yıllığına tasfiye edilir. 1715 yılında yeniden açılan ocak, tekrar acemioğlanların eğitimini üstlenir. 1820 yılına dek Osmanlı’nın en önemli kurumlarından biri olan Galata Sarayı Medresesi bu yıldan sonra Tıbbiye ve Askeri Kışla olarak kullanılır.
Sonraki yıllarda gün geçtikçe önemi ve işlevi artan kurum, Osmanlı‘da Batılılaşma döneminin ve Tanzimat uygulamalarının bir sembolü olur. Çünkü bu kez de Osmanlı’da hukuksal, siyasal, ve sosyal alanda gerçekleştirilecek yenilikleri yaşama geçirecek aydın kadrolara ve bu kadroların yetiştirilmesi için, geleneksel eğitimin dışında batılı programları da bünyesinde barındıran bir eğitim kurumuna ihtiyaç vardır. İstanbul‘da daha ziyade yabancıların ve gayrimüslim Osmanlıların devam ettiği ve Fransızca eğitim yapan Saint Benoît, Notre Dame de Sion gibi okullar vardı ancak bunlar daha ziyade Fransa’nın denetimindedir; amaç, Osmanlı Devleti‘nin etkin olacağı batılı bir kurum yaratmaktır. Bu amaç doğrultusunda 1 Eylül 1868’de Abdülaziz’in katıldığı bir törenle Mekteb-i Sultani veya Lycée Impérial de Galata-Sérai adıyla kurum yeniden faaliyete geçer. Dönemin Paris Büyükelçisi Cemil Paşa ile Hariciye Nazırı Fuad Paşa ‘nın çabalarıyla kurum Fransa’daki lise eğitimine denk ve aynı kalitede öğrenci yetiştirir. Ve bu öğrencilerin arasında katolik, ortodoks ve musevi öğrenciler de vardır. 9 – 12 yaşlarında, öğretime başlayabilen bu öğrenciler dil durumlarına göre Fransızca ya da Türkçe hazırlık okumaktadırlar. 1908 yılında müdür Tevfik Fikret Bey ‘in yaptığı yeniliklerle; ilk, orta ve lise için 3’er yıllık program hazırlanarak eğitim süresini 9 yıla çıkar. Ayrıca Farsça, Arapça, İtalyanca, Latince, Rumca, Ermenice ve Almanca dersleri isteğe bağlı olarak seçmeli ders statüsüne getirilirken, piyano ve keman dersleri de programa dahil edilir.
1907 yılında kurum, Galatasaray Lisesi adıyla eğitime devam eder. Tenefüslerde Fransızca konuşma zorunluluğu kaldırılır ve genel kültür dersleri Türkçe verilmeye başlar. 1965 yılında okula kabul edilen ilk kız öğrenciler Feriye Saraylarındaki bölümde eğitime baslar. Bir yıl sonra Mektebi Sultani‘nin 100. Kuruluş Yılı Kutlamaları nedeniyle dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Charles De Gaulle liseyi ziyaret eder. 1975’de ise kurum, Anadolu Lisesi konumuna getirilir ve eğitim 8 yıl olur. Son olarak, 14 Nisan 1992 yılında Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand ile 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal arasında imzalanan protokolle ilkokul ve üniversite eğitimini de kapsayan Galatasaray Eğitim Öğretim Kurumu (GEÖK) hayata geçirilir. GEÖK, 1994 yılında Galatasaray Üniversitesi‘ne dönüşür.
1905 yılında Galatasaray Ali Sami Yen Bey ve arkadaşları Galatasaray Spor Kulübü’ nü kurmuşlardır. Günümüzde ise Anadolu Lisesi kategorisinde eğitim dili Fransızca ve Türkçe olan bir devlet lisesidir.
Galatasaray Lisesi’nden mezun olan ünlüler
Yunus Nadi
Feza Gürsey
Erdoğan Teziç
Şerif Mardin
Ahmet Haşim
Ulvi Cemal Erkin
Reşat Nuri Güntekin
Tevfik Fikret
Cemal Reşit Rey
Fatin Rüştü Zorlu
Ziya Osman Saba
Ferhan Şensoy
Erol Günaydın
Işıl Kasapoğlu
Süheyl Batum
Engin Ardıç
İlhan Mimaroğlu
Barış Manço
Abdülhak Şinasi Hisar
Kemal Tahir
Haldun Taner
Nihat Erim
Çetin Altan
Yalçın Tura
Esat Mahmut Karakurt
Sadun Boro
Asaf Halet Çelebi
Sıddık Sami Onar
Candan Erçetin
Bahadır Kaleağası
Turgay Şeren
Mehmet Günsür
Özdemir Asaf
Ziyad Ebüzziya
Cihat Burak
Zeki Ömer Defne
Ahmet Kutsi Tecer
Tahsin Yücel
Aydın Köksal
Erol Özbilgin
Aleko Mulos
Cezmi Or
Selim Sırrı Tarcan
Suat Hayri Ürgüplü
Hamdullah Suphi Tanrıöver
Yiğit Bulut
Mümtaz Soysal
Timur Selçuk
Sedat Simavi
Bekir Sami Bey
Hıfzı Topuz
İlhan Ayverdi
Orhan Veli Kanık
Ali Sami Yen (Galatasaray S.K.’nın kurucusu)
Okan Bayülgen
Tuna Kiremitçi
Umur Talu
Tarık Papuççuoğlu
Ali Naci Karacan
Şevket Altuğ
Haldun Dormen
Şenkal Atasagun
Yiğit Okur
Ali Sirmen
Orhun Ene
Murat Özyer