Hakkari ili, Türkiye topraklarının 1/5’ini bünyesinde barındıran Doğu Anadolu Bölgesi’nin Hakkâri Bölümü’nde yer alır. İl Doğudan Türkiye-İran sınırı ve güneyden Türkiye Irak devlet sınırı ile çevrelenmiştir. İki ayrı devletle sınırı olan ilin kuzeyinde Van ilinin Başkale ve Gürpınar ilçeleri, batısında Şırnak ilinin Beytüşşebap ve Uludere ilçeleri yer almaktadır. Genel karakteristiğini yüksek dağların belirlediği ilin denizden yüksekliği ortalama 2000 metrelerin üzerindedir. Güney Doğu Toroslar dağ silsilesinin etkisinde olan Hakkâri de irili ufaklı birçok yüksek dağ bulunmaktadır. İlin toplam alanının büyük bir bölümünü kaplayan dağlar, İl alanının %87,6’sına tekabül etmektedir.
-Türkiye’nin İlleri Hakkında Genel Bilgiler Tam Liste-
İklim
Hakkâri yöresinin genel olarak iklim özelliklerine bakıldığında, Doğu Anadolu’nun şiddetli karasal ikliminin bütün bileşenlerinin görüldüğü bir yöre olduğu ve bu bileşenlerin iklim elemanlarına yansıdığı görülmektedir. Bölgenin doğusuna ve kuzeydoğusuna doğru gidildikçe karasallığın şiddeti artmasına karşılık, güneydoğusuna gidildiğinde bu etki özellikle de alçak kesimlerde tedrici olarak azalmaktadır. Bölgenin denizlerden uzaklaşması, yükseltisinin artması ve bunun yanında yaz ve kış devrelerinde farklı hava kütlelerinin tesiri altında kalması dolayısıyla kışların çok uzun şiddetli ve karlı, yaz mevsiminin ise çok kısa ve oldukça sıcak geçmesine neden olmaktadır.
Hakkâri’nin ikliminde, enlem, bakı ve topografya şartlarıyla ilişkili olarak, kısa mesafelerde değişiklikler göze çarpar. İlde geniş alanları kaplayan dağlar, yüksek platolar ve bunların arasında uzanan depresyonlar, kısa mesafelerde birbirlerinden ayrılmaktadır. Bu arızalı rölyef ve yükselti farkından kaynaklanan yerel iklim tipleri ortaya çıkmıştır Hakkâri ili meteorolojik elemanlar açısından incelendiğinde ilde başta sıcaklık ve yağış olmak üzere, birçok değişken ili kısmen de olsa çevresinden farklılaştırmaktadır. 42 yıllık rasat verilerinden anlaşıldığı kadarıyla ilde ortalama sıcaklığın 10 °C, en düşük ortalama sıcaklığın -4,9 °C ile Ocak ayında ve en yüksek ortalama sıcaklığın ise 30,7 °C ile Temmuz ayında gerçekleştiği görülmektedir. Ortalama yüksek ve ortalama düşük sıcaklık değerlerine bakıldığında ise, yüksek sıcaklık değerlerinin 30,7 °C ile Temmuz ve Ağustos aylarında, düşük sıcaklık değerlerinin ise -8,4 °C ile Ocak ayında gerçekleştiği görülmektedir.
Yağış değerleri açısından oldukça olumlu bir tablo gösteren ilde yıllık yağış miktarı 789,4 mm gibi oldukça yüksek sayılan bir miktarı ifade etmektedir. Yağışın aylara göre ortalama değerine bakıldığında 131,7 mm ile en yağışlı ayın Nisan ayı olduğu ve en az yağışlı ayın ise 1,9 mm ile Ağustos ayı olduğu görülmektedir. Yaz ayları en az yağışın düştüğü mevsim olmasına karşın en yağışlı mevsim ilkbahardır. Toplam yağışın %40,2’si bu mevsimde düşmektedir. (Top,2011) İlde yıllık ortalama yağış miktarı 789,4 mm Ortalama kar yağışlı gün sayısı 43,3 ortalama karla örtülü gün sayısı 113,3 tür. Ortalama yılık rüzgâr hızı ise 1,7 m/s Yıllık ortala Bağıl Nem ise%54’tür.(Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2010)
Bitki Örtüsü
Yeryüzünde herhangi bir sahadaki doğal bitki örtüsünün özellikleri doğrudan, iklim, yükselti ve toprak şartlarıyla ilişkilidir. Hakkâri iline bakıldığında doğal bitki örtüsünün yer şekilleri ve nemliliğin kontrolü altında geliştiği görülmektedir. Bu nedenlidir ki, İl sınırları içinde batıdan doğuya, kuzeyden güneye gidildikçe bitki örtüsünde belirgin bir değişim görülememektedir. Aynı durum vadi tabanlarında dağların zirvelerine doğru çıkıldıkça da görülmektedir. Örneğin, dağların dik yamaçları, aşınım ve süpürme sonucu çoraklaşmış iken eğimin azaldığı yamaçlar, orman, çalılık veya çayırlarla örtülüdür. Doğal orman sınırı 1800-2000 metreye kadardır. 2000-3000 metreler arası zengin çayırlık alanlardır. Bu alanlarda bir metre yüksekliğe sahip gevenlere sıkça rastlanır. 3000 metreden sonra ise doğal bitki örtüsü ortadan kalkar.
Vadi tabanları ise baltalık orman ve orman altı çayır ve otlaklardır. İl topraklarının % 25,6 sı orman ve funda örtüsü altındadır. Yakın tarihlere kadar geniş alanları kapladığı ifade edilen ormanların varlığından bu gün maalesef söz etmek pek mümkün değildir. Seyrek olarak vadi boylarında ve özellikle dağların kuzey yamaçlarında başta meşe toplulukları olmak üzere ardıç, huş, kavak, söğüt, dişbudak ve bazı yabanıl ağaçları hariç tutarsak, hakim formasyon antropojen steptir. Otsu bitkilerden oluşan bu formasyon içinde en sık rastlanan türler geven, yavşan otu, keçi kulağı çoban yastığı, deve dikeni, kuzu dili, yabani yonca ve yabani korunga’dır. Ancak İlin güneyinde yer alan ve oldukça geniş bir alan kaplayan Toroslar’ın belirli bölgelerinde dağlar arasına sıkışmış dar şeritler halinde meşe ağacı orman kalıntılarına rastlamak mümkündür
Flora
Hakkari biyo çeşitlilik açısından oldukça zengindir.Hakim olan Step formasyonu içinde geven,yavşan otu,keçi kulağı,çoban yastığı,deve dikeni,kuzu dili,yabani yonca,yabani korunga,yer almaktadır.Hakkari ili ve çevresinde yükselti,eğim,bakı faktörlerinin kısa mesafelerde çok değişiklikler göstermesi, saha genelinde genel atmosfer sirkülasyonunun ortaya çıkardığı iklim içerisinde lokal klimatik alanlar ortaya çıkmakta, bu da bitki örtüsünün çeşitlenmesine neden olmaktadır. Şüphesiz bu durum çok sayıda endemik bitki türünün ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ancan bunların içinde biri Hakkari açısından önemli bir yere sahiptir. Ters Lale(Ağlayan Gelin) olarak adlandırılan bu çiçek kendine has görüntüsü ve endemik olması nedeniyle bir turizm değeri olarak ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu bitki Hakkari valililiği ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nca koruma altına alınmıştır.
Fauna
Hakkâri yer şekillerinin getirdiği avantaj sayesinde av hayvanları açısından zengin sayılabilecek bir potansiyele sahiptir. Özellikle dağlık alanlarda kurt, tavşan, tilki, dağ keçisi, dağ koyunu, vaşak, porsuk, sansar, ayı ve domuz gibi hayvanlara rastlanırken kuş türlerinin sayısı oldukça kabarıktır. Ancak özellikle av hayvanları açısından ördek, bıldırcın, keklik, turaç, angut ve yabani hindi başlıcalarıdır. Bu av hayvanları dışında özellikle ildeki akarsularda yetişen alabalık türleri en önemli yaban hayvan değerlerindendir. Kırmızı benekli alabalık olarak adlandırılan bu balık türlerinin dışında yine başta Zap Suyu olmak üzere diğer akarsuların birçoğunda sazan balıklarının çeşitli türleri yaşamaktadır.
Ekonomik Yapı
Hakkâri ekonomisinin genel yapısına bakıldığında tarımın özelliklede hayvancılığın hâkim ekonomik faaliyet kolu olduğu görülmektedir. Hakkâri tarım sektöründe çalışanların en fazla ancak tarımsal faaliyetlerin en az geliştiği illerden biridir. Faal nüfusun %90 tarımla(hayvancılık ve ormancılık) ile uğraşır. Ova ve vadiler verimli ise de iklimin çok sert ve arazinin engebeli oluşu, akarsuların derin vadilerden akışı ve sulamaya elverişli olmaması sebebiyle geniş çapta tarla tarımı sadece Yüksekova’nın Gevar Ovası’nda yapılmaktadır. (Hakkâri Tarım İl Müdürlüğü 2009)Arıcılığın önemli bir uğraş olduğu ilde 99.015 arı kovanının bulunması rakamsal olarak il genelinde arıcılığın geliştiğini kanıtlamaktadır.
Sanayi sektöründe Hakkâri ilinde önemli bir gelişme kaydedilememiştir. Zira 2009 verilerine göre çalışan nüfusun sadece %1.5’u sanayi sektöründe çalışmaktadır. Hizmet sektörünün payı geçmiş yıllarla kıyaslandığında hızla arttığı görülmektedir. İlde tarımdan ciddi bir kaçış ve hizmet sektöründe ciddi bir artış görülmektedir. Hakkâri’nin ekonomisinde tarım faaliyetinden sonra en önemli payı ticaret temsil etmektedir. Çevredeki kırsal alanlardan şehre getirilerek satılan başlıca ürünler: tahıllar, sebze, fasulye, patates, elma, ceviz ve hayvansal ürünlerdir. Hakkâri’nin yer altı kaynakları arasında ise sadece Titanyum ve krom bulunmaktadır.
Hakkari İlçeleri
Yüksekova : Hakkari merkezine 84 km uzaklıktaki Yüksekova’ya Hakkari il merkezinden karşılıklı olarak yapılan minibüs seferleriyle ulaşım mümkündür. 2011 nüfus sayımına göre 113. 871 toplam nüfusa sahip olan ilçe 2.385 km2 yüzölçümüne sahiptir ayrıca ilçeye bağlı iki belde ve 51 köy vardır.
Şemdinli : Hakkari şehir merkezi’ne 143 km uzaklıkta olan şemdinli ilçesine hakkari il merkezinden karşılıklı olarak yapılan minibüs seferleriyle ulaşmak mümkündür. 2011 nüfus sayımına göre 61. 402 toplam nüfusa sahip olan Şemdinli 1.680 km2 yüzölçümüne sahip olup 1 belde ve 22 köyü bulunmaktadır.
Çukurca : Hakkari’nin güneyinde, Irak’la sınırı oluşturan Çukurca, Merkez ilçeye 75 km uzaklıktadır ve İl merkezinden karşılıklı yapılan minibüs seferleriyle ulaşım mümkündür.2011 nüfus sayımına göre 14.469 toplam nüfusa sahip olan ilçe toplam 914 km2 yüzölçümüne sahiptir ve 17 köyü bulunmaktadır.
Derecik : 25 Ekim 1995 tarihinde belediye statüsü alarak beldeye dönüştü. 2018 yılına kadar Şemdinli’ye bağlı bir belde olan Derecik, 18 Ekim 2018 tarihinde Hakkâri’ye bağlı ilçe olmuştur. İlçenin nüfusu 2018 yılı itibarıyla 22.953’tür. İlçenin ilk kaymakamı İdris Arslan olarak atanmıştır.
Hakkari Ulaşımı
Havayolu : Hakkari’ye en yakın hava limanı Van ilinde bulunan Ferit Melen Hava Limanıdır. Hakkari İl Merkezinden minibüslerle ve uçak bileti satışı yapan firmaların servisleriyle ulaşım mümkündür. Hakkari’nin Yüksekova ilçesinde ise hava alanı yapımına başlanmış , hava alanının 2014’te faaliyete geçmesi beklenmektedir.
Karayolu : Ankara-Van arası mesafe 1271 Km. olup uçakla yaklaşık 1.5 saat İstanbul-Van arası mesafe 1725.1 Km olup uçakla yaklaşık 2 saattir. Hakkari’ye Ulaşım Van-Hakkari Kara yolu ile sağlanmakta olup yaklaşık 200 Km’dir. Türkiye’nin herhangi bir yerinden Hakkari’ye gelmek isteyenler Uçak’la Van’a inerler.Van Ferit Melen Hava alanından, Van Otogarından ve Şehir merkezindeki firmaların önünden minibüsler Seferleri vardır 3-3.5 saat süren bir yolculuktan sonra Hakkari’ye varılır.Van Hakkari arası günde 3 sefer otobüs,saat başında minibüs servisleri mutat olarak yapılmaktadır.
Hakkari Yeryüzü Şekilleri ve Bilgileri
Aveherk : [Yayla] , –
Tal : [Vadi] ,
Geveruk : [Dağ] , Yüksekliği 3680 Metre
SuppaDurek : [Dağ] , Yüksekliği 4.060 Metre
Meydana Melhem : [Yayla] , –
Sat : [Dağ] , Yüksekliği 3300 Metre
Cehennem : [Vadi] , –
Mergan Yaylası : [Yayla] ,
Nebırnav Yaylası : [Yayla] ,
Ağaçdibi : [Vadi] ,
Kan : [Göl] , –
Kaval Sineber : [Şelale] , –
Köşedireği : [Dağ] , Yükekliği 3.700 Metre
Sandil : [Dağ] , Yüksekliği 3818 Metre
Beyaz : [Dağ] , Yüksekliği 3008 Metre
Çimen : [Dağ] , Yüksekliği 3170 Metre
Berçelan : [Yayla] , Kent merkezine 18 kilometre uzaklıkta yaklaşık 3 bin metre’dir
Hisar : [Dağ] , Yüksekliği 2214 Metre
Gereşin : [Yayla] , Yüksekliği 2000 Metre’nin üzerindedir.
Kisara : [Dağ] , Yüksekliği 3500 Metre
Depin : [Vadi] , –
Sümbül : [Dağ] , Yükseliği 3467 Metre
Kandil : [Dağ] , Yüksekliği 3350 Metre
Kup : [Dağ] , Yüksekliği 3034 Metre
Han’a se Gundan : [Yayla] , –
Kani Mehan : [Yayla] , –
Kaval : [Vadi] ,
Çarçela : [Yayla] , –
Zap : [Vadi] , Türkiye sınırları içindeki uzunluğu 426 km’dir.
Kırıkdağ : [Vadi] , –
Kara : [Dağ] , Yüksekliği 3219 Metre
Cilo(Buzul ) : [Dağ] , Buzul Dağıdır Yüksekliği 4168 Metre ayrıca Yörenin en yüksek tepesidir.
Mor : [Dağ] , Yüksekliği 3810 Metre
Seyithan,Lis, ve Dalohan : [Göl] , –
Gare : [Dağ] , Yüksekliği 3460 Metre
Tiyar : [Vadi] , –
Helena : [Yayla] , –
Bilmizit Yaylası : [Yayla] , Bilmizit Yaylası
Golan : [Yayla] , –
Bala : [Yayla] , –
Semedar : [Yayla] , –
Hakkari tarihçesi
Bugün Hakkâri olarak bilinen şehrin bilinen eski adı Çölemerik’tir. MÖ 7000 yılından bu yana sürekli bir yerleşme yeri olan Hakkâri yöresinin adına ilişkin ilk bilgilere X. Yüzyıl Arap tarih ve coğrafya kaynaklarında rastlanmıştır. Ünlü Arap tarihçisi İbni Havsal; “Yöredeki Hakkâri yani Herkiyan(güçlü savaşçı) anlamına gelen ve o coğrafyada yaşayan boyların adıdır” diye yazmıştır. Bir başka ifade de : “Hakkâri, eski çağalarda burada hüküm süren Hakar adlı bir Sümer boyundan gelmiştir. Araplar bunu Hakkariye, Türkler ise Hakkâri şeklinde söylemiştir.” Şeklinde bir kayıt vardır. Eski coğrafya kitaplarında ise “Hekkari” şeklindedir.
Bölgenin tarihi Paleolitik Çağ’a kadar uzanır. İl sınırları içinde çeşitli yerlerde bulunan kaya resimlerinin Neolitik Çağ’da yapıldığı bilinmektedir. MÖ 6. yüzyıl başlarına kadar bölgeye Urartular egemen olmuşlar, çevrenin zorlu koşullarına rağmen güçlü bir örgütlenme gerçekleştirerek bölgede sivil ve askeri amaçlı “Ordu Yolu” diye adlandırılan ve belirli bir kesimi günümüze ulaşan bir ulaşım ağı kurmuşlardır. Urartu toprakları zaman zaman Asur tehdidini yaşamış, MÖ 560 yılında Med saldırısı ile tarihten silinmiştir. Urartularla birlikte Asurluları da yok eden Medler, Pers istilası ile yok olmuştur. Perslerin egemenliği ise Büyük İskender tarafından silinmiştir. Büyük İskender’den sonra Seleukos Krallığı’nın, İran’da bir krallık kuran Partların, Sasanilerin ve Müslüman Arapların hâkim olduğu yörede daha sonra Roma, Bizans, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi dönemleri yaşanmıştır.
Hakkâri 1536’da Kanuni Sultan Süleyman dönemiyle birlikte Osmanlı egemenliğine girmiş ve Hakkâri adıyla anılmıştır. 1847 yılına kadar Osmanlı idaresinde “hükümet” statüsünde Hakkâri Beyleri tarafından yönetilen Hakkâri önce Erzurum Vilayeti’ni sonra Van Vilayeti’ne bağlı bir sancak merkezi haline getirilmiş daha sonra kendi başına bir vilayet olmuştur. 1926’da Van’ın bir ilçesi olan Hakkâri 1936’da tekrar il statüsüne kavuşmuş ve Çölemerik ise kesin olarak, Hakkari ilinin Merkez ilçesi olmuş ve bu günkü konumunu kazanmıştır.