Röportaj: Gülay Gümüş
Kitabınızda bağımlıklarla ilgili bir bölüm var. Günümüz gençliğinin en büyük sorunlarından biri madde bağımlılığından sonra şimdi de teknoloji bağımlılığı. Nedir teknoloji bağımlılığı, nasıl ortaya çıkar?
Biz hastanemizde Sanal Bağımlılık Merkezi diye bir bölüm açtık. SABATEM. Türkiye’de yok, ilk defa biz açtık. Çünkü hasta geliyor, gençler geliyor. Annesine bıçak çeken genç oldu… Babası bilgisayarı kaldırıyor söküyor, sabah 5’te kalkmış monte etmiş bilgisayarı oyun oynuyor. Gece kalkıyor, uykusundan fedakarlık yapıyor. Bu bağımlılık derecesindedir artık. Bunların hepsi, sıkça rastlanan durumlar. Zamanında fark edilirse düzelebiliyor. Ama yasaklamak çözüm değil. Yani araba kullanmayı yasaklamak yerine, doğru kullanmayı öğretmek gerekiyor. Burada da yasakçı bir yaklaşım olumsuz etkiliyor. Böyle durumlarda tuzaklara daha kolay düşüyor. Gidiyor internet cafelerde daha kontrolsüz bir şekilde giriyor internete.
Bunun bağımlılık derecesine geldiğini nasıl anlayabiliriz?
Bağımlılığın kriterleri var. Madde bağımlılığının kriterleri neyse, onda da vardır o kriterler. Bunlardan bir tanesi zararlı kullanımdır. Mesela 24-25 saat bilgisayar kullanıp kalp krizi geçiren var. Hatta geçen bir örnek yaşadık. Tuvaleti bile odasında yapıyor. Gitmiyor tuvalete. Büyük abdestini küçük abdestini odasında yapıyor.
Bunlar daha çok gençlerde mi görülüyor yoksa yetişkinlerde de görülüyor mu?
Gençlerde var daha çok. Böyle bir durumda genç, aynı madde kullanmak gibi, alkol bağımlılığı, uyuşturucu bağımlılığı gibi tutsak olmuş artık. Onun esiri olmuş, müptela derecesinde bağlanmış. Onu hayatının merkezine almış bu kimse.
Burada zararlı kullanım ve tehlikeli kullanım vardır. Tehlikeli kullanım nedir? Alkollü araba kullanmak tehlikelidir ama alkollü olduğu halde araba kullanır. Bu bağımlılık işaretidir. Aynı bunun gibi, mesela sınıfta kalacak, dersler kötü ama bilgisayar oyunu oynuyor. Diğer taraftan, o olmadığı zaman kendini kötü hissetmesi vardır. Yani krize girer gibi bir durum oluyor. Yoksunluk belirtileri. Bir yere gider, internete ulaşamazsa, sinirli, hırçın olur, ortalığı birbirine katar. Bu da bağımlılık belirtisidir.
Diğer belirti de, internete ulaşabilmek için çok büyük zahmete katlanmayı göze alır. Bilgisayarın ufak bir parçası için gece vakti buradan İzmit’e gider, alır getirir. Bu da bağımlılık işaretidir. Akla çok uygun olmayacak derecede risklere girer. Bu kriterler bağımlılıkta da geçerli oluyor. Beyinde ödül ceza mekanizması bozuluyor. Aynı madde kullanımındaki gibi.
Bağımlılık nasıl ve neden ortaya çıkar?
Genellikle kişiler keyif amacıyla bağımlılığa yöneliyor. Ama bir müddet sonra keyif almasa da onu ihtiyaç gibi görür, onsuz yapamamaya başlar. Bazı durumlarda da negatif duyguları gidermek için bilgisayar kullanır. Örneğin kişi kendini kötü hissediyor, internete giriyor, oradaki sitelerde geziyor, müzik, eğlence vs. o anda unutuyor, zihnini dağıtıyor gibi oluyor. Onu artık devamlı yapmaya başlıyor, negatif duyguları gidermek için onu yöntem olarak seçiyor. İki tek atayım der gibi, iki internete gireyim, gezeyim… aynı şeye geliyor ve beyindeki ödül ceza sistemi bozuluyor. Davranışsal bağımlılık deniliyor onun için.
Kişi kendisinde ya da çocuğunda bu belirtileri gördüğüne ne yapmalı?
Bunlar olmadan önce alınacak tedbirler var. Mesela belli saatlerde kullanım, anne baba birlikte seyretmek, o işi birlikte yapmak, yanlışı konuşma, doğruyu konuşma yöntemi. Örneğin şiddet içeren oyunlar. Bu oyunlar oynanırken bunun canlı bir örnek olmadığı, sanal, bir eğlence olduğu konuşulabilir. Yani bunu modellememesi için onunla oturup konuyu tartışmak, konuşmak, anne baba yanlışı konuşma, doğruyu konuşma yöntemiyle gençleri bilgilendirmesi, hayatı tanımasını sağlar.
"DUR, DÜŞÜN, YAP"
Bağımlılık belirtileri göstermeye başladıktan sonra zaten uzman yardımı gerekir. Bağımlılık başladıysa anne baba bir şey yapamaz. Uzman yardımı gerekir. Hastaneye yatırmak gerekir hatta. Kişi hastaneye yatırıldığında, bilgisayarlı eğitim modülleri ile o kişilerde bağımlılık, dürtü kontrol çalışması yapıyoruz. Beynin ön bölgesinde “dur, düşün, yap” ile ilgili frontal lob güçlendirmesi yapıyoruz. Normalde durup, düşünüp bir şeyi öyle yapar insan. Dur, düşün konuş; dur, düşün, yap gibi. Bu kişiler dur, yap ondan sonra düşün yaparlar. Mesela alışverişte de kadınlara özelikle “dur, düşün, alışveriş yap” diyoruz. Dur, alışveriş yap, sonra düşün oluyor. Onun gibi, beynin ön bölgesinin fonksiyonudur bu, bunun güçlendirmesi yapılıyor eğitimde. Dürtü kontrolü.
Kadınlarda çok yaygın mıdır alışveriş bağımlılığı? Bunun fizyolojik tarafı var mı?
Yaygın tabi. Fizyolojik yönü var. Kadının estetik algılaması erkeğe göre daha ön planda. Estetik algısı yüksek olduğu için zor karar veriyor. Erkek ucuz olsun, kaliteli olsun diyor, kadın da güzel olsun, hoş olsun deyince beğenemiyor, karar veremiyor.