Dr. Murat Kınıkoğlu’nun yazısı:
Vitaminler, insan ve hayvanlarda yaşam için gerekli olan, vücut tarafından üretilemedikleri için mutlaka dışarıdan alınması gereken organik moleküllerdir. “Mutlaka dışarıdan alınması gerekli” derken ilaç haline getirilmiş hallerini değil meyve ve sebzelerdeki doğal halini kastediyorum. Birden fazla sayıda vitaminin aynı kapsül içine konmuş haline de “multivitamin” diyoruz. On on beş yıl önce çok revaçta olan multivitaminlerin hiçbir işe yaramadıkları aksine bazen zararlı olabildikleri anlaşıldığı için artık hastalarıma multivitamin önermiyorum. Ciddi bir rahatsızlığı olmayan, ortalama bir beslenme düzenine sahip insanlarda durduk yere “yiyecekle alınan” vitaminlerin eksikliği olmaz. Yiyecekle alınan diye ayırmamın nedeni güneşle sentezlediğimiz “D vitamini” ni hariç tutmamdır.
Son yıllarda hemen hemen herkes multivitaminler konusunda bir şeyler söylüyor. Bazı sağlık profesyonelleri multivitamin takviyesini önerirken bazıları şiddetle karşı çıkıyor. Sizin de karşı çıkanlar tarafında yer aldığınızı biliyoruz. Bize neden multivitaminlere ve vitaminlere karşı çıktığınızı anlatabilir misiniz?
Multivitaminlere karşı çıkıyorum çünkü yararlarını ispat eden ciddi bir çalışma yok. Aksine, son yıllarda yararlı olmadığını hatta zararlı olduklarını gösteren pek çok çalışma yayınlandı. Örneğin E vitamini alan kişilerin hiçbir yarar görmedikleri gibi kalp hastalığı risklerinin de arttığı gösterildi. Bir başka çalışmada 45 yaş ve üzerinde ki 40 bin sağlıklı kadına 10 yıl süreyle düzenli olarak “E vitamini” ve “aspirin” verildi. Sonuçta; E vitamininin ve düşük doz aspirinin sağlıklı kadınları kalp krizinden, felçte ve kanserden koruyucu hiçbir etkisinin olmadığı anlaşıldı. Örnekleri daha da çoğaltabiliriz; yıllardır C vitamininin soğuk algınlığına birebir olduğunu söyledik durduk. Halen, özellikle kış günleri gribe karşı kendini korumak için her gün C vitamini yutan pek çok insan vardır. Avustralyalı Halk Sağlığı Profesörü Bob Douglas bu konuda yapılmış 60 çalışmayı incelemeye aldı ve şu sonuca ulaştı “Soğuk algınlığına yakalanma oranı açısından düzenli C vitamini yutanlarla yutmayanlar arasında hiçbir fark yok”. Araştırmalar ani ölüm riskinin, Beta-caroten kullananlarda %7, vitamin E kullananlarda % 4 ve vitamin A kullananlarda %16 arttığını göstermiştir.
Türkiye’de multivitamin pazarının milyon dolarlara ulaştığını telaffuz ediliyor. Sizce bunda ne etkili olmuştur?
Vitamin üreticisi firmalar, satışlarını artırmak için “vitamin eksikliği” durumunu abartıyorlar. Bu konuda öyle bir beyin yıkaması yaptılar ki insanlar her rahatsızlıklarının altında vitamin eksikliği arar oldular. Özellikle yorgunluktan şikâyet eden insanlar avuç avuç vitamin yutmaya başlıyorlar. Yararını görmeyince de bırakıyorlar, alınan ilaçlar dolaplarda vaktinin geçmesini bekliyor ve sonunda çöpe gidiyor. Kazanan sadece ilaç firmaları oluyor.
Multivitaminlerin kullanılma gerekçesi olarak doğru beslenememe gösteriliyor. Aslında iş biraz da dönüp dolaşıp dengeli beslenmeye geliyor. Gerçekten de böyle mi? Çünkü beslenme alışkanlıkları düzeltiğinde dahi bazı sağlık profesyonellerinin ek takviye olarak multivitamin kullanımını önerdiklerine tanık oluyoruz.
Sağlık profesyonelleri sırf kendilerini ispat etmek için, “ben bilgili bir insan olarak buradayım” demek için hastalarına multivitamin yazıyorlar. Daha sağlıklı olmak için kendisine para ödeyen bir kişiye “vitamini boş ver, sağlıklı ve doğru beslen yeter” demek işlerine gelmez çünkü hasta bir daha onlara gitmez. Ticari açıdan bakıldığında ilaç önermek sağlık profesyoneli için iyi bir şeydir. İnsanın evrimsel sürecine bakacak olursak, yüz binlerce yıl kutuplarda veya sahra çölünde yaşayan atalarımız ne domates ne portakal yediler ama ortalama yaşam süresini tutturdular. İnsan vücudu besin yoluyla çok az miktarda aldığı vitamini depo edecek ve ondan yararlanacak şekilde gelişmiştir. Bir örnek vereyim B12 vitamini sadece hayvansal gıdalarla alınıyor. Yarından itibaren hiç hayvansal gıda almasanız bile vücudunuzdaki B12 size altı ay boyunca yetiyor.
Hiçbir sağlık sorunu olmadığı halde vitamin ve multivitamin takviyesi alan kişiler de var. Sizce bunun nedeni ne?
Bunun nedeni büyük ölçüde psikolojik. İnsanoğlu vücudunda bir sorun olduğunda hemen kendi kendine “bunun nedeni ne?” diye sorar. Vücutta bir şeyin eksik olduğu düşüncesi hem çok akla yatkın hem de telafisi mümkün bir rahatsızlıktır. Bugün vitamincilerin yaptığı işi binlerce yıl önce kabilenin büyücüleri yapıyordu. İçinizdeki cini çıkarmak için bazı sihirler yapıyor veya kurşun döküyorlardı siz de iyi oluyordunuz bugün aynı faydayı vitaminlerden bekliyoruz. Yorgunluk sorunu olan biriyseniz şikâyetinizin sebebinin iş yerinizdeki veya evinizdeki huzursuzluk (depresyon) olmasından ziyade vitamin eksikliğinden olmasını tercih edersiniz. Yukarıda söylediğim gibi D vitamini hariç diğer vitaminleri yediğimiz yiyeceklerden alırız. Eğer vitamin eksikliğine neden olacak başka bir hastalığınız yoksa, ortalama beslenme düzeyine sahip biriyseniz kolay kolay vitamin eksikliği olmaz.
Multivitaminlerin kanseri tetiklediği de gündeme gelmişti. Sizin bu konu hakkında düşünceleriniz neler? Bilinçsiz kullanıldıklarında başka hangi hastalıkların oluşmasına zemin hazırlarlar?
Pek çok antioksidan preparatın içinde bulunan “Beta karoten” maddesinin akciğer kanserini %28 oranında artırdığı gösterilmiştir. Mayıs 2010 da "American Journal of Clinical Nutrition" dergisinde yayınlanan bir çalışmada multivitaminlerin faydadan çok zararı olduğu gösterildi. Yaşları 49-83 arasında değişen 35.000 İsveçli kadın 10 yıl boyunca takip ediliyor. Düzenli multivitamin alanlarda meme kanseri oranı % 19 daha yüksek bulunuyor. Multivitaminlerin içinde bulunan folic acidin meme yoğunluğunu artırdığını ve yoğunluk artışının da kanseri tetiklediği düşünülüyor.