Yozgat İli, İç Anadolu Bölgesinin orta Kızılırmak bölümünde Bozok Platosu üzerinde yer almaktadır. Yozgat şehir merkezi, doğu – Batı istikametinde uzanan Kirazlıdere vadisi içinde kurulmuştur. 14.123 km²’lik bir alan kapsayan İl toprakları 34 05′ ve 36 10′ doğu meridyenleri ile 38 40′ ve 40 18′ kuzey paralelleri arasında yer alır. Bozok Platosunun yüksek tepelerinden birinin eteğinde kurulmuş olan İl merkezinin yükseltisi 1320 mt.dir.
-Türkiye’nin İlleri Hakkında Genel Bilgiler Tam Liste-
Yozgat, Kuzeyde Çorum, Amasya, Tokat, doğuda Sivas, Güneyde Kayseri, Nevşehir, Batıda Kırşehir ve Kırıkkale illeri ile çevrilidir.
Yozgat’a bağlı merkez ilçe dâhil olmak üzere toplam 14 ilçesi vardır. (Akdağmaden, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Sorgun, Şefaatli, Yenifakılı ve Yerköy ilçeleridir.)
İl içerisinden batıyı doğuya bağlayan E-23 karayolu geçmektedir.
İlin coğrafi bakımdan yeri, Ankara’ya yakınlığından ve çevresiyle kolay ilişki kurabilme şartlarına sahip olması yüzünden büyük değer taşımaktadır. Bu özelliği ve geniş topraklara sahip olması nedeniyle gelişmeye çok elverişlidir.
– Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin Bazı Diğer İllere Olan Uzaklık Mesafeleri:
– YOZGAT ile ANKARA arasındaki mesafe 215 KM
– YOZGAT ile İSTANBUL arasındaki mesafe 668 KM
– YOZGAT ile BURSA arasındaki mesafe 599 KM
– YOZGAT ile İZMİR arasındaki mesafe 794 KM
– YOZGAT ile ANTALYA arasındaki mesafe 684 KM
– YOZGAT ile TRABZON arasındaki mesafe 606 KM
– YOZGAT ile ERZURUM arasındaki mesafe 662 KM
– YOZGAT ile DİYARBAKIR arasındaki mesafe 703 KM
– Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin Komşu İllere Olan Uzaklık Mesafeleri:
– YOZGAT ile KAYSERİ arasındaki mesafe 175 KM
– YOZGAT ile SİVAS arasındaki mesafe 224 KM
– YOZGAT ile ÇORUM arasındaki mesafe 108 KM
– YOZGAT ile AMASYA arasındaki mesafe 200 KM
– YOZGAT ile TOKAT arasındaki mesafe 207 KM
– YOZGAT ile NEVŞEHİR arasındaki mesafe 190 KM
– YOZGAT ile KIRIKKALE arasındaki mesafe 140 KM
– YOZGAT ile KIRŞEHİR arasındaki mesafe 112 KM
– Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin İlçelerine Olan Uzaklık Mesafeleri:
– YOZGAT ile AKDAĞMADENİ arasındaki mesafe 104 KM
– YOZGAT ile AYDINCIK arasındaki mesafe 97 KM
– YOZGAT ile BOĞAZLIYAN arasındaki mesafe 95 KM
– YOZGAT ile ÇANDIR arasındaki mesafe 122 KM
– YOZGAT ile ÇAYIRALAN arasındaki mesafe 112 KM
– YOZGAT ile ÇEKEREK arasındaki mesafe 90 KM
– YOZGAT ile KADIŞEHRİ arasındaki mesafe 118 KM
– YOZGAT ile SARAYKENT arasındaki mesafe 71 KM
– YOZGAT ile SARIKAYA arasındaki mesafe 77 KM
– YOZGAT ile ŞEFAATLİ arasındaki mesafe 44 KM
– YOZGAT ile SORGUN arasındaki mesafe 34 KM
– YOZGAT ile YENİFAKILI arasındaki mesafe 104 KM
– YOZGAT ile YERKY arasındaki mesafe 41 KM
Fiziki Coğrafyası:
Yozgat İli jeolojik bakımdan incelendiğinde, arazide I. ve III. zamanı kapsayan dönemde oluşmuş eski ve yeni çeşitli jeolojik oluşuklar ve yapıların bulunduğu görülür. Çeşitli jeolojik devirler içerisinde oluşan yöredeki kayaçları dört grupta sınıflandırmak mümkündür.
Metamorfik Kayaçlar: I. Zaman tortul kayaçlarının sonradan yüksek sıcaklık ve çok fazla basınçla başkalaşmasıyla oluşmuş kayaçlar olarak görülür.
Bazik Kayaçlar: II. ve III. Zamanda oluşmuş volkanik kökenli kayaçlar olup, yörede çok yaygındır.
Asidik Kayaçlar: III. Zamana ait iç püskürük kayaçlardır.
Tortul Kayaçlar: Daha önceden oluşan kayaçlardan dış kuvvetlerle aşındırılıp kopartılan parçaların göl, vadi vb. çukur yerlerde birikip tortulanmasıyla oluşmuştur.
Temelde çok kıvrılma ve kırılmalara uğramış metamorfik (başkalaşmış) taş kütleleri (billurî) kalkerler, mermerler, gnayslar, şistler yer tutmuştur. Kızılırmak kütlesi denilen eski oluşukların bir kısmı, dış etkenlerin aşındırılmasıyla bu gün yeryüzüne çıkmış olarak görülmektedir. Aşındırılamayan kayaçlar, sertken tepeler olarak görülmekte olup eski temel, bu gibi yerlerde ortaya çıkar.
Aşındırma sonucu koparılan parçaların biriktirildiği çökerti alanları daha çok çukurlaşan yerlerde ve vadiler içerisinde olup, tarım için elverişli topraklar buralarda oluşmuştur. Eski oluşukların bir kısmı da yer yer üçüncü jeolojik devir tabakaları (flişler ve jipsli arazi) ve neojen devrinin kalın volkanik örtüleri ile tortul tabakaların altında kalmıştır.
Yozgat çevresi arazisinin eski bir temele dayandığını buradaki kırılmalar göstermektedir. Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar III. Zamanda kıvrılarak oluşurken, Orta Anadolu’nun bu yerlerinde kırılmalar olmuştur. Yine İl sınırları içerisinde Sarıkaya, Sorgun, Boğazlıyan, Yerköy ve Saraykent kaplıcaları ve sıcak su kaynakları buradaki yer kabuğu kırılma olayının bir delilidir.
Yine, Sorgun, Çekerek ve kısmen Akdağmadeni dolaylarındaki linyit yatakları İl arazisinde III. Zaman oluşuklarının varlığını doğrulamaktadır.
Yozgat’ın yer yapısında dikkati çeken bir özellik, yeraltı sularının çok fazla ve değişik yerlerde kaynak olarak yeryüzüne çıkmasıdır. Bu da gösteriyor ki, il arazisi yeraltı suyu bakımından çok zengindir. Hatta üst tabakalar geçirimli kayalardan (kalker, jips, kumtaşı vb.) oluşmuştur.
Jeoloji (yer bilimi) açısından Yozgat yöresinin diğer özellikleri şunlardır:
Yerköy – Yozgat – Sorgun – Akdağmadeni çizgisinin güneyi III. derecede, kuzeyi ise, II. derecede deprem kuşağı üzerinde yer alması ile kent, yerleşim yönünden şanslıdır.
Yeryüzü Şekilleri :
Ülke topraklarının % 1.82’sini oluşturan Yozgat İli, yer şekilleri bakımından genelde sade bir yapıya sahiptir. Yerşekillerinin büyük bölümünü plâtolar kaplamaktadır. Zaten yöreden “Bozok Yaylası” olarak söz edilir. Bu geniş plâto sahası içerisinde, plâto yüzeyinden fazla yüksek olmayan dağ ve tepeler yer alır. Plâto yüzeyini yarmış olan veya plâto içerisine gömülmüş olan vadi tabanları ile daha başka bir şekilde çökertilerin olduğu çukur alanlarda alüviyal ovalar teşekkül etmiştir. Bu yüzden Yozgat arazisinde yüzey şekillerini:
a) Plâtolar ve Yaylalar
b) Dağlar ve Tepeler
c) Ovalar
olmak üzere üç ana grupta toplamak gerekir.
Plâtolar ve Yaylalar
Yozgat İli, İç Anadolu Bölgesi’ndeki en geniş plâto alanlarından olan “Bozok Plâtosu” üzerinde yer almaktadır. Bozok plâtosu Kızılırmak yayının çevirdiği dalgalı bir arazi özelliğindedir. Ortalama yüksekliği ise, 1200 – 1400 m. arasında değişmektedir. Plâto yüzeyi özellikle Kızılırmak ve kolları tarafından (Boğazlıyan Çayı, Delice Irmak) fazlaca yarılmıştır. Akarsular volkanik saha içerisine yerleşmişler ve yavaş yavaş vadiler içine gömülerek derin yataklar meydana getirmişlerdir. Bozok plâtosunun kuzeydoğu kesiminde ise, dalgalı bir topoğrafya hakimdir. Bu değişme yalnız topoğrafyada değil aynı zamanda yapıda da görülmektedir. Dalgalı düzlüklerin yapısında kalker hakim olmuştur.
Dağlar ve Tepeler
Platolardan sonra, İl’de en geniş alanı kaplayan yeryüzü şekli, dağlardır. Dağlık alanlar, ilin kenar kısımlarında yer almıştır. Doğu ve kuzeydoğu kenar bölümü çok daha dağlık, hem de Yozgat yöresinin en yüksek yeridir. Genel olarak ilin ortalama yüksekliği çok fazla olup, 1500 m. yi geçer. Yörede görülen en dikkate değer dağlardan olan “Akdağlar” kıvrımlı sıradağlar şeklindedir. Kızılırmak boyunca kuzeydoğu-güneybatı istikametinde düzenli bir sıra şeklinde yukarı Kızılırmak’a doğru uzanır. Burada âdeta nehre akış yönü göstermiştir. Bu uzanışı, ilin doğu komşusu Sivas ile tabiî bir sınır olmuştur. İç Anadolu Bölgesi’nin önemli dağ sıralarından olan Akdağlar’ın yapılarında, genellikle 2. zamanın kalkerleri yaygın olup, eteklerinde ise, neojen tortulları yer almaktadır.
Yörede ikinci önemli dağ sırası olarak kuzeyden sokulan “Deveci Dağları”nı göstermek doğru olur. Bu dağlar Bozok Platosu’nun kuzeyinde yer alır. Bulunduğu yerde, hem Yozgat ve Tokat için, hem de İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal bir sınır oluştur. Ayrıca Çorum sınırındaki Zincirli ve Akçadağı, Kayseri sınırında bulunan Akdağlar’ın devamı durumundaki Gevencik ve Keklicek dağları İl’in diğer önemli dağlarındandır.
Bozok Platosu üstünde yükselen tepeler çok sayıdadır. Ancak, monoton görünüşü bozacak şekilde fazla yükseklikler göstermezler. Ayrıca tepelerin nisbî yükseltileri de büyük olmayıp, ortalama 250-350 m. kadardır. Diğer taraftan plâtonun yapısı ile bu tepeler farklı yapıdadır. Bu farklılığın sebebi, tepelerin lavlar tarafından örtülmeyen eski yükseltiler olmasına dayanır. Tepelerin yüzeyi dalgalıdır. Yer yer sel ve selcikler tarafından yarılmıştır.
Ovalar :
Yozgat İli dâhilinde çok geniş alanlı ovaların sayısı fazla değildir. Genellikle büyük ovalar, tepeler arasında çukurlaşan yerlerde alüvyonların çökmesiyle oluşmuştur. Yerköy ve Boğazlıyan ovaları böyledir. Boğazlıyan İlçesinin batısında oldukça büyük bir ovanın çevreye göre çukur kalmış durumu dikkati çeker. Bu ovanın doğu-batı istikametinde uzunluğu 6-7 km. dir. Genişliği ise 5-6 km. dir. Ovanın ortasından geçen Boğazlıyan Çayı’na, çevre dağ ve tepelerden birçok kol dereler, taşıdıkları alüvyonlarla Boğazlıyan Ovası’nı meydana getirmişlerdir.
Yerköy Ovası da aynı şekilde etrafı tepelerle çevrilmiş, çukurlaşmış alüvyal bir düzlüktür. Sarıkaya İlçesine 5-6 km. uzaklıkta ilçenin kuzeyinde Terzili, Karayakup, Hasbek ve Çıkrıkçı köylerinin kurulduğu yerde de böyle bir verimli ova bulunmaktadır.
Başka bir şekilde ovalar, akarsular etrafında vadi tabanında biriktirilmiş alüvyonlardan oluşurlar. Bütün Yozgat arazisinde erozyonun etkisi çok fazla olmaktadır. Bu yüzden, çıplak tepelerden sel ve selciklerin vadi tabanına taşımış olduğu alüvyonlar da oralarda vadi tabanı ovasını oluşturmuştur. Sulanabilen bu olaylar sebze ve bahçe tarımı için çok elverişli yerlerdir. Bu özellikteki vadiler olarak; Şefaatli’de Karanlıkdere, Çekerek ve Kanak Çayı vadilerini sayabiliriz. Bu verimli topraklarda, vadilerdeki ılık iklimin de etkisiyle ayva, elma, üzüm, fıstık gibi çeşitli meyveler ve sebzeler yetiştirilmektedir.
Ayrıca vadi tabanlarında birikinti konileri de teşekkül etmiştir. rneğin Karamağara Deresi’nin tabanlı vadisi içindeki birikinti konileri gittikçe büyümektedir. Konilerin malzemelerini ufalanmış volkanik taşlar teşkil etmektedir.
Akarsular:
Deliceırmak, Kızılırmak ve Çekerek Irmağı ile onlara bağlı küçük dere ve ırmaklar bölgenin akarsu ağını oluştururlar. Bu suların üzerinde sulama barajları ile küçük göletlerin yapımına elverişli kesimler oldukça fazladır. Bunların değerlendirilmesiyle bölge, sulu tarıma açılabilir. Ayrıca, yukarıdaki akarsu sistemine bağlı olarak gelişen alüvyonlar (dere içi çökelleri) önemli yeraltı suyu potansiyeline sahiptir.
İl içinde bulunan başlıca akarsuları kısaca tanıyalım:
Çekerek Irmağı: Yozgat yöresinin kuzey bölümünün suyunu boşaltan bu ırmak, Yeşilırmak’ın en önemli kollarındandır. Sivas İli sınırlarındaki Çamlıbel ve Yıldız dağlarından doğar, Deveci dağlarının güneyinden batıya doğru Yozgat ili topraklarında akışına devam eder. Bu ırmağın 110 km. lik kısmı Yozgat İli topraklarındadır. Akdağmadeni İlçesinin sularını boşaltan Çakraz, Göndelen, Dikirsaray kollarını alır. Irmak, daha sonra Sorgun ilçesi arazisinden de küçük suları alarak, Deveci dağlarının batısından Tokat İli topraklarına girer. Daha kuzeyde Mecitözü kolunu da alıp Yeşilırmak’a bağlanır. Yılın her zamanında bol su taşıyan ırmak, arazi sulanmasında çok yararlıdır.
Delice Irmak: Akdağmadeni eteklerinden Boğazlıyan İlçesine bağlı Yahyasaray Zir Köyü civarındaki ormanlık yöreden doğar. Batı yönünde akışına devam ederken Dayılı Köyü yakınlarında Karaabalı, Boğazlıyan’dan Kerpiççik ve Dedik köyünden gelen Tekkeözü derelerini alır. Boğazlıyan Çayı adını alan ırmak, Kızılırmak’a ulaşmadan önce Karacaali adıyla Şefaatli’de Karanlıkdere vadisinden çıkan Kanak suyu ile birleşir. Saray köyünden Sarayözü deresini alarak Sekili Köyü yakınlarında Ankara – Yozgat karayolunu keserek Yozgat sınırını terk eder. Buradan itibaren Delice Irmak adını alır ve daha sonra Kızılırmak’a karışır: Bu ırmağın tipik özelliği, lav platosu içerisine derince vadilerle gömülmüş olmasıdır.
Eğrigöz Suyu: Kanak Suyunun bir koludur. 65 km. uzunluğundadır. Yozgat yaylasından doğar. Derin vadiler içinde akarak Dedik Köyü önlerinden Kanak Suyuna karışır.
Karacaali Suyu: 120 km. uzunluğundaki akarsu, Akdağ ve Boğazlıyan çevresinden kaynağını alarak, plâto İçerisinde akışına devam eder. Küçük kollarla beslenerek Şefaatli ilçesi yakınlarında Kanak Suyuna karışır.
Bişeközü: Yozgat merkezindeki Kabaktepe’nin kuzeye bakan eteklerinden doğar. Topaç ve Musabeyli köylerinden aldığı küçük derelerle Yerköy yakınlarında Kanak suyuna karışır.
Yukarıda kısaca tanıtmaya çalıştığımız akarsuların genel özelliklerinden birisi, Bozok platosunun çeşitli bölümlerinde derince vadileri meydana getirmeleri ve bu vadiler içinde akmalarıdır. Yörenin iklimi gereği, akarsuların rejimleri düzensizdir. Kar erimelerinin ve yağmur yağışlarının fazla olduğu ilkbahar mevsiminde bol su taşırlar. Çıplak alanlardan beslendiği için bu sırada suları bulanıktır ve bol alüvyon taşırlar, yazın kuraklık ve aşırı buharlaşma nedeni ile suları azalır. Sonbaharda az da olsa seviyeleri yükselir.
Göller:
Yozgat yöresinde tabiî şekilde oluşmuş büyük göller yoktur. Ancak, Boğazlıyan’ın 4 km. kadar batısında bir kaç sıcak su kaynakları ve bu kaynaklardan çıkan suların meydana getirdiği bir göl bulunmaktadır. Cavlak köyünde bulunan göle köyün adıyla “Cavlak Gölü” denilmektedir. 70 m. genişlik ve 120 m. uzunluğa sahip olan bu göl çanağının bir zamanlar şimdikinden çok daha geniş yer kapladığı, çevresinde görülen eski kıyı çizgisinden anlaşılmaktadır. Göl suyunun çok sıcak olduğu, bu göle düşen bir mandanın pişmiş olarak dışarı çıkarıldığı söylentisiyle dikkati çekmektedir. Derinliği 1-2 m. olan gölün, orta kısmının cisimleri kendine çektiği gözlenmiştir. Bu yüzden göl çevresinde tehlikeye karşı tedbir alınmıştır. İlde göletler de oluşturulmuştur.
İklim
İklim Özellikleri Yozgat yöresinde tipik İç Anadolu iklimi hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve sert özelliğe sahip olan karasal iklimin bölgede kuraklık ve step bitki örtüsü, yörenin tanıtıcı özelliklerindendir. Sert iklim koşulları, Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisi’nde biraz yumuşamakta, az da olsa Karadeniz ardı ikliminin etkileri görülmektedir. Yaz mevsimi kısa süreli olup, yaz ve kış mevsimleri arasında sıcaklık farkı büyüktür. Yazları 37°C’ye kadar çıkabilen sıcaklığın, kışları -25°C’ye kadar düştüğü görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 9°C’dir. Yozgat’ta yıllık ortalama yağış 554 mm’dir. Aylık ortalama nispi nem oranları % 54 ile % 77 arasında değişmekte olup, yıllık ortalama nispi nem oranı % 66’dır. KAYNAKÇA: Yozgat Kent Tarihi 2008.Yozgat İl Yıllığı 1991.
Bitki Örtüsü
İlin yüzölçümünün ancak % 9’u ormanlarla kaplıdır. Kurak iklimin sonucu tabiî bitki örtüsü bozkırlar halindedir. İlin ormanlık yöreleri daha çok Akdağmadeni ve Çekerek ilçelerinde bulunur. Yani orman alanları ilin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Çıplak, kupkuru yamaçlar, Akdağmadeni’ne 10 – 15 km. uzaklıkta birdenbire bitki örtüsü ile kaplı bir hal alır. Yozgat ormanlarının en sık olduğu Akdağlar’da orman alanı çok geniş yer tutar. Akdağ ormanlarında meşe, çam, alıç, dağ kavağı, dağ armudu ve yabani fındık türünde ağaçlar bulunmaktadır. Prof. Dr. Reşat İZBIRAK : “Akdağ, İç Anadolu’dan başka, memleketimizin de geniş ormanlarından birine sahiptir. Yaklaşık olarak 50 km. eninde ve boyunda bulunan bu ormanlar bölgesi, çevresinin bozkırlar ortasında bir orman adası gibidir.” diye söz eder ki bu, yalnız Akdağ’ın sık ormanla kaplı olduğunu değil, aynı zamanda yörenin bozkır bitki örtüsü ile kaplı olduğunu vurgular.
Çekerek yöresinde engebelerin üzeri seyrek bir ormanla örtülmüştür. Çam ve meşe türünden ağaçlar belirli yerlerde toplanmıştır. Ardıçlar ise dağınık ve seyrek olarak geniş bir alana yayılmıştır.
Ayrıca İli çevreleyen dağlardan daha fazla yükselti gösteren tepeler üzerinde de orman bulunmaktadır. Diğer bir önemli husus da tahrip edilmiş ormandan arta kalan bitki örtüsünün, yer yer tepeleri kaplayan çam ormanı ve meşe çalılıkları halinde olmasıdır. Bu arada Yozgat Çamlığı iri gövdeli ağaçları, serin havası ve suyu ile iyi bir dinlenme yeridir.
Bitki örtüsünün bulunmadığı yamaçlarda erozyonun etkisi çok fazladır. Onun için il çapında ağaçlandırmaya büyük önem verilmektedir. Her yıl ağaç dikme mevsiminde okullar, ağaç dikmeye büyük ilgi gösterirler. Bu arada ağaçlandırmaya çok müsait alanların varlığı, ilin dikkate değer bir özelliğidir.
Bütün bunlardan başka, yörede çok sayıdaki derelerin kenarları kavak ve söğüt ağaçları ile çevrilidir. Ayrıca yine kolayca su sağlanabilecek yerlerde ticarî maksatla kurulmuş, kavaklıklar vardır. il genelinde dağlık ve fazla yağış alan yerlerde ormanla örtülü alan daha geniştir. Ayrıca, yetiştirilen ağaçlar arasında elma, armut, ceviz, erik, kaysı, iğde, akasya, Karanlıkdere mevkiinde Antep fıstığı sayılabilir.
Flora
İlin yüzölçümünün ancak % 9’u ormanlarla kaplıdır. Kurak iklimin sonucu tabiî bitki örtüsü bozkırlar halindedir. İlin ormanlık yöreleri daha çok Akdağmadeni ve Çekerek ilçelerinde bulunur. Yani orman alanları ilin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Çıplak, kupkuru yamaçlar, Akdağmadeni’ne 10 – 15 km. uzaklıkta birdenbire bitki örtüsü ile kaplı bir hal alır. Yozgat ormanlarının en sık olduğu Akdağlar’da orman alanı çok geniş yer tutar. Akdağ ormanlarında meşe, çam, alıç, dağ kavağı, dağ armudu ve yabani fındık türünde ağaçlar bulunmaktadır. Prof. Dr. Reşat İZBIRAK : “Akdağ, İç Anadolu’dan başka, memleketimizin de geniş ormanlarından birine sahiptir. Yaklaşık olarak 50 km. eninde ve boyunda bulunan bu ormanlar bölgesi, çevresinin bozkırlar ortasında bir orman adası gibidir.” diye söz eder ki bu, yalnız Akdağ’ın sık ormanla kaplı olduğunu değil, aynı zamanda yörenin bozkır bitki örtüsü ile kaplı olduğunu vurgular.
Çekerek yöresinde engebelerin üzeri seyrek bir ormanla örtülmüştür. Çam ve meşe türünden ağaçlar belirli yerlerde toplanmıştır. Ardıçlar ise dağınık ve seyrek olarak geniş bir alana yayılmıştır.
Ayrıca İli çevreleyen dağlardan daha fazla yükselti gösteren tepeler üzerinde de orman bulunmaktadır. Diğer bir önemli husus da tahrip edilmiş ormandan arta kalan bitki örtüsünün, yer yer tepeleri kaplayan çam ormanı ve meşe çalılıkları halinde olmasıdır. Bu arada Yozgat Çamlığı iri gövdeli ağaçları, serin havası ve suyu ile iyi bir dinlenme yeridir.
Bitki örtüsünün bulunmadığı yamaçlarda erozyonun etkisi çok fazladır. Onun için il çapında ağaçlandırmaya büyük önem verilmektedir. Her yıl ağaç dikme mevsiminde okullar, ağaç dikmeye büyük ilgi gösterirler. Bu arada ağaçlandırmaya çok müsait alanların varlığı, ilin dikkate değer bir özelliğidir.
Bütün bunlardan başka, yörede çok sayıdaki derelerin kenarları kavak ve söğüt ağaçları ile çevrilidir. Ayrıca yine kolayca su sağlanabilecek yerlerde ticarî maksatla kurulmuş, kavaklıklar vardır. il genelinde dağlık ve fazla yağış alan yerlerde ormanla örtülü alan daha geniştir. Ayrıca, yetiştirilen ağaçlar arasında elma, armut, ceviz, erik, kaysı, iğde, akasya, Karanlıkdere mevkiinde Antep fıstığı sayılabilir.
Fauna
Yozgat İli’nde 49 memeli türünün kaydı bulunmaktadır. Literatürde geçmeyen kızıl geyik (Cervus elaphus), vaşak (Lynx lynx) ve kafkas sincabı (Sciurus anomalus), etrüsk sivri faresi (Suncus etruscus), nalburunlu yarasa (Rhinolophus mehelyii), çentikli yarasa (Myotis emerginatus), savinin cüce yarasası (Hypsugo savii) türleri bu çalışmayla tespit edilmiştir.
Direkt gözlem ile tespit edilen türler Hyla orientalis (Oriental ağaç kurbağası), Pelophylax ridibundus (Ova kurbağası) Rana macrocnemis (Uludağ kurbağası) ve Bufotes variabilis (Değişken desenli gece kurbağası) olmak üzere dört türdür. Bu türlere ek olarak sürüngen ve çiftyaşar türlerinin fotoğraflandığı veri tabanı (www.turkherptil.org) kayıtlarına bağlı olarak alanda Pelobates syriacus (Toprak kurbağası) kaydı mevcuttur. Bu kaydın yapıldığı Sorgun civarında 4 gece arazi çalışması yapılmış olmasına karşın tür tespit edilememiştir. Ergin, larva ve yumurta şekillerine göre tespit edilen bu türlere ait biyo-ekolojik bilgiler aşağıda verilmiştir.
Yapılan alan çalışmaları sonucunda mevcut sürüngen sayısı, literatürde 5 tür tespiti bulunan Yozgat’ta, yeni eklenen 15 tür ile toplam 20 türe ulaşılmıştır.
İl sınırları içerisindeki akarsu, baraj gölü ve gölet gibi su sistemlerinde 9 familyaya ait toplam 22 iç su balık türü tespit edilmiştir .
Yozgat İli’nde 67 kuş türünün kaydı bulunmaktadır. Arazi çalışmaları sonucunda Yozgat İli’nin farklı bölgelerinde toplam 213 kuş türü tespit edilmiştir.
Ekonomik Yapı
İlimizin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Nüfusun çoğunluğu tarımla uğraşmaktadır. Tarımsal işletmeler genellikle orta ve küçük ölçekli olup bunun yanında kiracılık ve ortakçılık şeklindeki üretimde yaygındır. İlimiz İç Anadolu’nun önemli tahıl ambarlarıdır. Hububat üretimi kuru şartlarda yapılmaktadır. Buğday üretimi olarak Türkiye genelinde ilk beş sıra içerisindedir. Ayrıca yemeklik baklagil üretimi de önemli ölçüdedir. 60-70 bin ton yeşil mercimek üretimi ile Türkiye genelinde birinci sırayı almaktayız. İlimizde bağ bahçe üretimi aile içi tüketime yöneliktir. Halkın çoğunluğu geçimini bu şekilde sağlamakla beraber hayvancılık da aileye gelir açısından önemli yer tutmaktadır. Son yıllardaki teşviklerle modern hayvancılığa yönelmeler başlamıştır.
İldeki bitkisel üretim durumunu ise geniş tarım alanlarında, tarla ürünleri, meyve ve sebze bitkileri teşkil etmektedir. Tarla ürünleri içerisinde buğday, arpa ve çavdar gibi hububat üretimleri başta gelmektedir. Ayrıca ilimizde tarla ürünleri içerisinde nohut ve mercimek gibi bakliyat üretimi de yapılmaktadır. İlde bitkisel üretimde ağırlık teşkil eden hububat ve bakliyat üretimini büyük bir bölümü il dışına, hatta ihracata gitmektedir. Çiftçiden alımlar (TMO) Toprak Mahsulleri Ofisince yapılmaktadır. Son yıllarda sulama faaliyetleri çalışmaları ile Tarımsal Yayım Ve Uygulamalı Araştırma Projesi (TYUAP) ve Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi’ nin uygulaması il tarımının gelişmesi açısından büyük önem taşımaktadır. İlimizde sanayi bitkisi olarak şekerpancarı, ayçiçeği ve patates üretilmektedir. Tarla ürünleri olarak ilimizin belli kesimlerinde kurusoğan, karpuz ve kavun üretimi de yapılmaktadır.
İlimizde meyvecilik üretimi fazla olmasa da yapılmaktadır. Meyve olarak elma, armut, kayısı, ayva, ceviz, vişne ve kiraz üretilmektedir. İlimizdeki sebzecilik il ihtiyacına göre olup, akarsu boylarında yapılmaktadır. Mevcut sebze sahası 4400 hektar dolayındadır. Domates, lahana, yeşil fasulye bu üretimde başı çekmektedir. Bağcılıkta ilimizde yapılmaktadır. Üretilen üzüm türleri şıracılık ve şarapçılıkta kullanılmaktadır. Bağ sahaları genelde yamaç arazilerde kurulmuştur. İlimizin hayvancılık potansiyeli oldukça fazladır. Ancak mevcut hayvanların genelini yerli hayvanlar teşkil etmektedir. Yapılan ıslah çalışmaları ile ortaya çıkan gelişmeler de göz ardı edilmemelidir. Bu ıslah çalışmaları kapsamında tabii tohumlama, suni tohumlama ve ithal inek dağıtımı bulunmaktadır. 1975’ten itibaren sanayi canlanmaya başlamıştır. Yurtdışındaki vatandaşlarımızın oluşturduğu şirketler, sanayileşme yolunda öncülük yapmıştır. Yozgat coğrafi yapısı ile ilçelerin büyük bir kısmı ile ticari bağ açısından kopuktur. Bunun için ilçeler ticaretini komşu illere kaydırmıştır.
İlimizin ikinci derecede kalkınmada öncelikle yöre olmasından dolayı (DPT) Devlet Planlama Teşkilatınca il dahilinde kurulan sanayi tesislerine verilen Yatırım Teşvik Belgeleri özendirici olmuş bu da il sanayisinde önemli gelişmeler göstermiştir. İlimizin önemli fabrikaları arasında şeker fabrikaları, yağ fabrikaları, tuğla fabrikaları ve un fabrikaları başı çekmektedir. Bir ildeki yatırım ortamını; doğal kaynaklar, tarım ve hayvan potansiyeli, teknik ve sosyal alt yapı, sanayi ve ticaret, kurum ve kuruluşlar, ilin sahip olduğu maddi kaynaklar ile beşeri potansiyel oluşturmaktadır. İlin ekonomik olarak gelişimi, beşeri ve maddi kaynaklarının yeterliliğinin yanında, gelişimi etkileyen iç ve dış faktörlere de bağlıdır. Gelişme bir süreç olduğu için, önceki gelişmişlik seviyesi de gelişme sürecini olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Gelişmeyi olumsuz yönden etkileyen faktörlerin etkilerinin giderilmesi ve olumlu faktörlerden ise en fazla fayda sağlanacak şekilde yararlanılması, il yöneticilerinin, hizmet sunucularının, üreticilerin ve meslek kuruluşlarının bilgi ve bilinç seviyelerinin yüksekliğine, mevcut sosyo-ekonomik durumu ve devletin sağladığı desteklerin yeterliliğine bağlıdır. Bu açıdan yatırım ortamının iyi tahlil edilmesi, artı ve eksilerinin iyi bilinmesi gerekmektedir.
Yozgat İlçeleri
Kadışehri : Kadışehri: Rakım: 925 m. Yüzölçümü: 507 km² Nüfus: 14.578 Kadışehri ilçesi, il topraklarının kuzeydoğusunda yer almaktadır. Doğuda Tokat – Artova, Sivas – Yıldızeli, güneyde Yozgat ve Saraykent, batıda Çekerek, kuzeyde ise, Tokat – Zile ilçeleri ile çevrilidir. Kadışehri ilçesine idari olarak, 1 belediye ve 25 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 118 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Sarıkaya : Sarıkaya: Rakım: 1.170 m. Yüzölçümü: 976 km² Nüfus: 336.553 Sarıkaya ilçesi, il merkezinin güney doğusunda yer almakta olup, doğuda Çayıralan, güneydoğuda Çandır, güney ve güneybatıda Boğazlıyan, batıda Sorgun, Kuzeyde ise, Yozgat ve Saraykent ilçesiyle komşudur. Sarıkaya ilçesine idari olarak, 1 belediye ve 57 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 77 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Saraykent : Saraykent: Rakım: 1.150 mt. Yüzölçümü: 157 km² Nüfus: 15.134 Saraykent ilçesi, il topraklarının doğusunda yer almaktadır. Doğuda ve güneyde Yozgat, batıda Sorgun, kuzeyde ise, Kadışehri ile çevrili olan ilçenin, Kadışehri ile sınırı Çekerek Suyu çizmektedir. Saraykent ilçesine idari olarak, 2 belediye ve 13 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 71 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Yerköy : Yerköy: Rakım: 774 m. Yüzölçümü: 1.245 km² Nüfus: 37.915 Yerköy ilçesi, il topraklarının batısında yer alan ilçenin, doğusunda merkez ilçe güneydoğusunda Şefaatli, güneybatısında Kırşehir – Çiçekdağı, batısında Kırıkkale, kuzeyinde ise, Çorum – Sungurlu yer almaktadır. Yerköy ilçesine idari olarak 58 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 41 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. Ayrıca ilçede tren yolu bulunmakta olup, Ankara ve Kayseri hattına ulaşım tren yolu ile de yapılmaktadır.
Yenifakılı : Yenifakılı: Rakım: 1.036 m. Yüzölçümü: 378 km² Nüfus: 5.845 Yenifakılı ilçesi, il topraklarının güneyinde yer almaktadır. Doğuda Boğazlıyan, güney ve batıda, Kırşehir – Kozaklı, kuzeyde Şefaatli ve Boğazlıyan ile çevrilidir. Yenifakılı ilçesine idari olarak 7 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 104 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. Ayrıca ilçede tren yolu bulunmakta olup, Ankara ve Kayseri hattına ulaşım tren yolu ile de yapılmaktadır.
Sorgun : Sorgun: Rakım: 1.200 m. Yüzölçümü: 1.769 km2 Nüfus: 81.231 Sorgun ilçesi, il merkezinin doğusunda, E–88 Karayolu (Yozgat – Sivas) üzerinde kurulan ilçe, doğuda Saraykent, güneyde Sarıkaya, batıda Yozgat, kuzeyde ise, Çorum, Aydıncık ve Çekerek ile komşudur. Sorgun ilçesine idari olarak, 7 belediye ve 73 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 34 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Şefaatli : Şefaatli : Rakım: 907 mt. Yüzölçümü: 833 km² Nüfus: 16.234 Şefaatli ilçesi, İl topraklarının güneybatısında yer alan ilçenin kuzeydoğusunda merkez ilçe, güneydoğusunda Boğazlıyan, güney ve güneybatısında Nevşehir, batısında Kırşehir ve kuzeybatısında ise, Yerköy bulunmaktadır. Şefaatli ilçesine idari olarak 73 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 44 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. Ayrıca ilçede tren yolu bulunmakta olup, Ankara ve Kayseri hattına ulaşım tren yolu ile de yapılmaktadır.
Aydıncık : Aydıncık: Rakım: 700 m. Yüzölçümü: 331 km² Nüfus: 12.585 Aydıncık ilçesi, il merkezinin kuzeydoğusunda yer almakta olup, kuzeyde; Amasya – Göynücek, doğuda; Çekerek, güneyde; Sorgun ve batıda ise; Çorum – Alaca ile komşudur. Daha önceleri “Eskiköy” adıyla bir nahiye merkezi iken, zamanla “Mamure” ismini almış son olarak da, 1960 yılında yapılan isim değişikliğiyle de “Aydıncık” adı verilmiştir. Aydıncık ilçesine idari olarak, 1 belediye ve 22 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 97 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Çayıralan : Çayıralan: Rakım: 1.500 m. Yüzölçümü: 1.445 km² Nüfus: 14.985 Çayıralan ilçesi, il topraklarının güney doğusundadır. Doğuda; Sivas – Gemerek, güneyde Kayseri – Sarıoğlan – Felahiye, batıda Çandır, kuzeyde Yozgat ve Sarıkaya ilçeleriyle çevrilidir. “Akdağ” adıyla, Boğazlıyan ilçesine bağlı bir bucak merkezi iken, 1948 yılında ilçe olmuştur. Bir süre de “Çayırşeyhi” adını taşımıştır. Çayıralan ilçesine idari olarak, 1 belediye ve 21 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 112 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Çekerek : Çekerek: Rakım: 925 m. Yüzölçümü: 1.445 km² Nüfus: 23.699 Çekerek ilçesi, il topraklarının kuzeydoğusundadır. Doğuda Kadışehri ve Saraykent, güneyde Sorgun, batıda Aydıncık, kuzeyde Tokat-Zile ve Çorum-Ortaköy ile çevrilidir. Çekerek ilçesine idari olarak, 1 belediye ve 43 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 90 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Boğazlıyan : Boğazlıyan: Rakım: 1.050 m. Yüzölçümü: 2.129 km² Nüfus: 34.925 Boğazlıyan ilçesi, il merkezinin güneyinde yer almaktadır. Kuzeyde; Sarıkaya, kuzeybatıda; Şefaatli ve merkez ilçe, batıda; Yenifakılı, güneybatıda; Nevşehir ve güneyde ise; Kayseri ve Felahiye ile komşudur. Boğazlıyan ilçesine idari olarak, 5 belediye ve 23 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 95 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Akdağmadeni : Akdağmadeni: Rakım: 1.330 m. Yüzölçümü: 1.876 km² Nüfus: 48.248 Akdağmadeni ilçesi, il merkezinin doğusunda yer almakta olup, doğuda Sivas-Şarkışla, güneyde Çayıralan, batıda Sarıkaya ve Saraykent, kuzeyde ise, Kadışehri ilçesiyle komşudur. En uzun geçmişe sahip olan ilçelerden biri olup, daha önceleri Karahisar Behramşah’ta (Muaşalikalesi) bulunan ilçe merkezi, 1871 yılında yer ve isim değiştirerek “Akdağmadeni” adını almıştır. İlçe merkezi, belirli bir süre de “Maden” adını taşımıştır. Akdağların eteğinde kurulduğu için, ilçe topraklarından çıkarılan madene izafeten de “Akdağmadeni” adı verilmiştir. Akdağmadeni ilçesine idari olarak, 3 belediye ve 79 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 104 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Çandır : Çandır: Rakım: 1.200 m. Yüzölçümü: 189 km² Nüfus: 4.835 Çandır ilçesi, il topraklarının güneydoğusunda olup, doğuda Çayıralan, güneyde Kayseri, batıda Boğazlıyan, kuzeyde ise, Sarıkaya ile çevrilidir. Çandır ilçesine idari olarak, 4 köy bağlıdır. İlçenin il merkezine uzaklığı 122 Km. olup, ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Yozgat Ulaşımı
Havayolu : İlimizde hava alanı bulunmamaktadır. İlimize en yakın olan hava alanları ise; Ankara ve Kayseri illerinde bulunan hava alanlarıdır.
Karayolu : Uluslar arası E 88 karayolu İlin ana ulaşımını sağlamaktadır. Kırıkkale, Ankara, Sivas, Kayseri Kırşehir, Nevşehir, Çorum, Çankırı, Tokat İlleri ile doğrudan bağlantısı vardır. İller arası karayolu ulaşımı şehir merkezinde bulunan “Yozgat Otobüs Terminalinden” sağlanmaktadır. -Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin Bazı Diğer İllere Olan Uzaklık Mesafeleri: -YOZGAT ile ANKARA arasındaki mesafe 215 KM -YOZGAT ile İSTANBUL arasındaki mesafe 668 KM -YOZGAT ile BURSA arasındaki mesafe 599 KM -YOZGAT ile İZMİR arasındaki mesafe 794 KM -YOZGAT ile ANTALYA arasındaki mesafe 684 KM -YOZGAT ile TRABZON arasındaki mesafe 606 KM -YOZGAT ile ERZURUM arasındaki mesafe 662 KM -YOZGAT ile DİYARBAKIR arasındaki mesafe 703 KM -Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin Komşu İllere Olan Uzaklık Mesafeleri: -YOZGAT ile KAYSERİ arasındaki mesafe 175 KM -YOZGAT ile SİVAS arasındaki mesafe 224 KM -YOZGAT ile ÇORUM arasındaki mesafe 108 KM -YOZGAT ile AMASYA arasındaki mesafe 200 KM -YOZGAT ile TOKAT arasındaki mesafe 207 KM -YOZGAT ile NEVŞEHİR arasındaki mesafe 190 KM -YOZGAT ile KIRIKKALE arasındaki mesafe 140 KM -YOZGAT ile KIRŞEHİR arasındaki mesafe 112 KM -Karayolları Genel Müdürlüğünden Alınan İstatistik Bilgilerine Göre Yozgat İlinin İlçelerine Olan Uzaklık Mesafeleri: -YOZGAT ile AKDAĞMADENİ arasındaki mesafe 104 KM -YOZGAT ile AYDINCIK arasındaki mesafe 97 KM -YOZGAT ile BOĞAZLIYAN arasındaki mesafe 95 KM -YOZGAT ile ÇANDIR arasındaki mesafe 122 KM -YOZGAT ile ÇAYIRALAN arasındaki mesafe 112 KM -YOZGAT ile ÇEKEREK arasındaki mesafe 90 KM -YOZGAT ile KADIŞEHRİ arasındaki mesafe 118 KM -YOZGAT ile SARAYKENT arasındaki mesafe 71 KM -YOZGAT ile SARIKAYA arasındaki mesafe 77 KM -YOZGAT ile ŞEFAATLİ arasındaki mesafe 44 KM -YOZGAT ile SORGUN arasındaki mesafe 34 KM -YOZGAT ile YENİFAKILI arasındaki mesafe 104 KM -YOZGAT ile YERKÖY arasındaki mesafe 41 KM
Demiryolu : Ankara-Kayseri ve Doğu Anadolu bölgesine bağlantıyı sağlayan demiryolu İlimizden geçmektedir. Yerköy, Şefaatli ve Yenifakılı İlçelerinde Tren istasyonu bulunmaktadır. Tren istasyonu bulunan ilçelerimizin Yozgat Merkeze olan uzaklıkları; -YOZGAT ile ŞEFAATLİ arasındaki mesafe 44 KM -YOZGAT ile YENİFAKILI arasındaki mesafe 104 KM -YOZGAT ile YERKÖY arasındaki mesafe 41 KM Ayrıca Ankara – Yozgat – Sivas illeri arasında hizmet verecek olan “Hızlı Tren” çalışmaları devam etmektedir.
Denizyolu : İlimizde deniz bulunmamaktadır.
Yozgat Yeryüzü Şekilleri ve Bilgileri
Kazankaya Kanyonu : [Kanyon] , Yozgat İli, Aydıncık İlçesi Kazankaya Kasabasından başlayan kanyonun uzunluğu 10 km’dir. Kanyon içerisinden, Yeşil Irmağın bir kolu olan Çekerek ırmağı geçmektedir.
Bozok Yaylası : [Yayla] , Yozgat ili topraklarının bulunduğu bölge “Bozok Yaylası” olarak adlandırılır.
Akdağlar : [Dağ] , Akdağlar kıvrımlı sıradağlar şeklindedir. Kızılırmak boyunca kuzeydoğu-güneybatı istikametinde Kızılırmak’a doğru uzanır. Bu uzanışı, ilin doğu komşusu Sivas ile tabiî bir sınır olmuştur.
Yahyasaray (Sırıklı) Yaylası : [Yayla] , İlimiz, Çayıralan İlçesi Yahyasaray Köyünde bulunmaktadır. Akdağlar üzerinde 1220 mt. yüksekliğinde olup, dört obadan oluşmaktadır. Köylüler yaz aylarında hayvanlarını otlatmak için buraya çıkarlar.
Zincirli ve Akçadağı : [Dağ] , Çorum sınırında bulunan bu dağlar İl’in diğer önemli dağlarındandır.
Şebekpınarı Piknik Alanı : [Yayla] , İlimiz, Aydıncık ilçesi Eymir yolu üzerinde, Aydıncık ilçesinin 1 km. güneyinde, Daşlı Dağlar olarak bilinen dağların Aydıncık’a bakan 1700 m. yükseklikteki Gezbel Tepesi’nde yer almaktadır.
Hisarbeyli (Yoğurtyurdu) Yaylası : [Yayla] , İlimiz, Sarıkaya İlçesi Hisarbeyli Köyünde bulunmaktadır. Akdağ Ormanları arasında bulunan yaylanın içerisinden, Hasbek, Hisarbeyli ve Akdağmadeni yolu geçmektedir.
Gevencik ve Keklicek Dağları : [Dağ] , Kayseri sınırında bulunan Akdağların devamı durumundaki Gevencik ve Keklicek dağları İl’in diğer önemli dağlarındandır.
Deveci Dağları : [Dağ] , Deveci Dağları Bozok Platosunun kuzeyinde yer alır. Bulunduğu yerde, hem Yozgat ve Tokat için, hem de İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal bir sınır oluştur.
Bozok Platosu : [Plato] , Yozgat İli, İç Anadolu Bölgesi’ndeki en geniş plato alanlarından olan “Bozok Platosu” üzerinde yer almaktadır. Bozok platosu Kızılırmak yayının çevirdiği dalgalı bir arazi özelliğindedir.
Cehirlik Yaylası : [Yayla] , Yozgat-Boğazkale (Hattuşa) yolu üzerinde, Yozgat’a 2 km. uzaklıktadır. “Gelin Kayası” ve “Yabani Lale”leriyle ünlüdür.
Akdağmadeni Kadıpınarı : [Yayla] , İlimiz, Akdağmadeni ilçesinin kuzeybatısında Akdağ Ormanları içerisinde bulunan Kadıpınarı İlçeye 2 km. mesafededir. Bölge içerisinde turistik tesisler ve Geyik Üretim Çiftliği bulunmaktadır.
Yozgat tarihçesi
Yozgat doğuda Sivas, güneyde Kayseri ve Nevşehir, güney batıda Kırşehir, batıda Kırıkkale, kuzeyde ise Çorum, Amasya ve Tokat illeri ile komşudur. Yüzölçümü izdüşüm olarak 13.597 km² dir. Gerçek yüzölçümü ise 14.037 km² dir.
Yozgat ilimizin merkez ilçe dâhil 14 tane ilçesi vardır. Bunlar Merkez ilçe, Akdağmadeni ilçesi, Aydıncık ilçesi, Boğazlıyan ilçesi, Çandır ilçesi, Çayıralan ilçesi, Çekerek ilçesi, Kadışehri ilçesi, Saraykent ilçesi, Sarıkaya ilçesi, Sorgun ilçesi, Şefaatli ilçesi, Yerköy ilçesi ve Yenifakılı ilçesidir.
Merkeze bağlı belde ve köylerin nüfusu: 18.203′ dür. Yozgat jeolojik açıdan incelendiğinde Tersiyer yani 3. (III.) zamanda oluşmuştur. Bunu kanıtlayacak Yozgat merkez yerleşiminin kuzeyinde 1530 mt. yüksekliğindeki Nohutlu Tepesi’nde bulunan taş parçası gösterilebilir.
İl merkezinin kuruluşu MS. 16.yy’a rastlamaktadır. 1560 yıllarında Bozok ismiyle kaynaklara geçmiştir. Bozok ismi, 16.yy’da buraya yerleşmeye başlayan Bozok Türkmenleri tarafından verilmiştir. Yozgat ismi ise 1927 yılında T.B.M. Meclisi kararıyla verilmiştir.
Yozgat il merkezinin tarihinin çok yeni olması Yozgat ve çevresinin antik dönemde yerleşim görmediği anlamına gelmemektedir. Nitekim bölge çok eski devirlerden günümüze kadar yerleşim görmüştür. Bu, bölgede yapılan birçok araştırmalar sonucu kanıtlanmıştır.
Yapılan araştırmalar sonucu bölgede Kalkolitik dönemden itibaren yerleşimler olduğu anlaşılmıştır. Yozgat’ın genel bir kronolojisi verilecek olursa:
– Kalkolitik Dönem: Taş ve Maden Çağı. M.Ö. 5500-3000 yılları arası. Bu dönem 3’e ayrılır.
a) Erken Kalkolitik: M.Ö.5500-4500
b) Orta Kalkolitik: M.Ö.4500-4000. Yozgat yöresinde Orta Kalkolitik sonlarına doğru kalıntılar ve yerleşim izlerine rastlanmaya başlanmıştır. Bu dönem merkezleri Alişar (Sorgun) ve Kaletepe Höyük’tür. (Aydıncık)
c) Geç Kalkolitik: M.Ö.4000-3500. Bu dönem merkezleri Alişar ve Kaletepe Höyük’tür.
-Tunç Devri: M.Ö.3000-1200 yılları arası. Bu dönem merkezleri Alişar, Çengeltepe, Mercimektepe Höyük’tür.
– Hitit Devri: M.Ö. 1800-1200. Bu dönem merkezleri Alişar, Mercimektepe-Hitit beylikler dönemi(M.Ö.1200-1100).
-Frig Devri: M.Ö.750-680. Bu dönemde Alişar yöresinde Frig yerleşimleri olmuş, son buluntulara göre Kerkenez Dağı’nda (Sorgun) ortaya çıkarılan Frigce yazıtlardan burada da bir Frig kenti kurulduğu anlaşılmıştır.
-Med Devri: M.Ö.700′ lerde Alişar’da ve Kerkenez Dağı’nda izleri görülür.
-Pers Devri: Anadolu’da M.Ö. 540-333 yılları arasında hakimiyetleri vardır. Merkez olarak şu ana kadar Alişar verilebilir.
-Helenistik Dönem: M.Ö.330-30 yılları arası. Bu dönemin başlarında Alişar’da Büyük İskender devri izleri görülür.
-Galat Çağı: M.Ö.280-25 yılları arası. Galatlar M.Ö. 3. yüzyılda Orta Anadolu’ya göç etmişler ve bunların Trokmi kolu, Hitit kaynaklarında Taviniya olarak geçen (Büyüknefes Köyü) bölgeye yerleşmişler ve Tavion isimli şehri kurmuşlardır. Tavion bir ticaret merkezi olarak gelişmiştir. Bundan başka Alişar’da da Galat istilası izleri görülür .
-Roma Devri: Anadolu için Roma çağı M.Ö.30-M.S.395 .Bu çağda Yozgat’ta birçok yerde Roma izleri görülür : Tavion, Alişar, Tarbosthane (Sarıkaya), Yerköy.
-Bizans Dönemi: M.S.395-1071 yılları arası. Şimdiye kadar Yozgat’ta Bizans izlerinin görüldüğü merkezler şunlardır: Alişar, Tavion, Çeşka, Sarıkaya ve Kazankaya Kanyonu, Yenifakılı, Özler.
-Selçuklu ve Osmanlı Devirlerine ait birçok eser de Yozgat ve ilçelerinde yer bulunmaktadır: Çandır Kümbeti, Çayıralan Çerkezbey Türbesi, Saraykent Çinçinli Sultan Hanı, Behramşah Kalesi, Çekereksu Hanı ve Köprüsü, Çapanoğlu Camii vb.
Yozgat’ın Tarihi Açıdan Önemi
Yozgat yöresinde 1920’li yıllardan, yüzey araştırma ve kazı çalışmaları az da olsa devam etmiştir. Bu araştırmaların sonun da bölgenin arkeolojik açıdan önemi biraz da olsa gözlemlenebilmiştir.
Bunu kanıtlayacak tezler çoktur. Yörenin özellikle Hititler’in başkenti Hattuşaş(Boğazköy) ve Alacahöyük’e(Arinna) yakın olması önemini bir kat artırırken, yörenin neredeyse Anadolu’nun tam ortasında yer alması ve tarihte kullanılan ticaret yollarının kesiştiği noktalara denk gelmesi gibi nedenler bölgenin tarihi açıdan ne kadar büyük bir öneme haiz olduğunu göstermektedir. Nitekim bunu kanıtlayacak merkezler bölgede mevcuttur. Alişar, Tavion, Çengeltepe, Mercimektepe, Çeşka, Çadırhöyük, Kerkenez, Kuşaklıhöyük, Yassıhöyük, Özler Yeraltı Şehri, Kazankaya Kanyonu vb. gibi.
Malazgirt Savaşından Sonraki Devre
Bozok çevresinde Türk – İslam izleri 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra başlatır. Tahrir Defterlerinden Oğuz boylarına mensup 24 boydan 21’inin Anadolu’ya geldikleri anlaşılmaktadır. Bu sayıya Karaevli boyunu da ilave etmek gerekir. Salur, Eymür ve Karkın’lılar Anadolu’nun iskanında birinci derecede rol oynamışlardır. Kayın, Anadolu’nun fethi ve iskanında, Beydilli ve Bayındır boyları da Anadolu’ya yerleşmede önemli görevler yapmışlardır. Oğuzlar, göçtükleri yerlere her sosyal birimden insanların yanında, kültür unsurlarını da taşıdılar. Bozok bölgesi, önemli kervan ve ticaret yollarının geçtiği bir yerdi. Emirci Sultan’ın Osmanpaşa Tekkesi köyü, bu yollardan birinin üzerinde bulunuyordu. Zaviye, Kayseri ve Kırşehir’den Amasya’ya giden yol üzerindeki bir konak noktasıydı. Yesevi Şeyhi Emirci Sultan’ın 1204’lerde Bozok’a gelerek, Keçikıran (Osmanpaşa)’a yerleşip irşada başladığı, bu bölgede 16. yüzyılda da “Osmanpaşa Tekkesi” adıyla bir zaviye kurulduğu anlaşılmaktadır. Salmanlı ve Danışman köyleri, Danişmend’liler zamanından kalma tarihi köylerdir. İlimizde Selçuklu’ların izleri 12. yüzyılından itibaren görülür. Bir ara Danişmendoğulları’nın nüfusuna giren bu bölgede 1175’den sonra Anadolu Selçukluları’nın eline geçmiştir. 1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra İlhanlılar’ın kontrolüne giren bölge Anadolu Selçuklu Beylikleri döneminde Eretna Beyliği’nin, 1381’den sonra da Kadı Burhaneddin Devletinin eline geçti. 1398’de Kadı Burhanettin öldürülünce Yıldırım Beyazıd bu bölgeyi aynı tarihte Osmanlı Devleti sınırlarına kattı. Timur Han 1402 – 1403 senelerinde Yozgat ve çevresini ele geçirdi. Timur Han Anadolu’yu terk ederken, 1256’dan itibaren bu bölgeye yerleşen Karatatarlar’ı Türkistan’a götürmeye karar vererek 1404’de bunların tamamını zorla alıp götürmüştür.
Osmanlı Döneminde Yozgat ve Çapanoğulları
Timur’un Anadolu’dan ayrılmasından sonra, Osmanlı şehzadeleri arasında çıkan saltanat kavgalarında Yozgat ve çevresi büyük sıkıntı çekmiştir. Yeniden Osmanlı Devleti’ne bağlanması ancak 1408’de Çelebi Mehmet döneminde olmuştur. 1413’de kesin olarak Anadolu’da Osmanlı hakimiyetini sağlayan Çelebi Mehmet, Yozgat ve yöresindeki devlet hakimiyetini pekiştirmiştir.Yavuz Sultan Selim döneminde Yozgat ve çevresinde “Celal” adında bir Türkmen önderinin çıkarmış olduğu isyan kontrol altına alınmışsa da, Yozgat ve yöresi bu isyandan büyük zarar görmüştür. Kanunî Sultan Süleyman döneminde arazi tahririnin yenilenmesi sırasında, bölgede yine karışıklıklar çıkmış, ancak kısa sürede denetim sağlanmıştır (1526).
17. yüzyılın sonlarında devlet tarafından BOZOK’a yerleştirilen Mamalu Türkmen oymaklarından, Çapanoğulları büyük güç kazanmışlardır. 1728’de Çapanoğullarından Ahmet Ağa, Yeniil Has Mütesellimliği’ne getirilmiştir. Bu görevde üstün başarı gösterdiğinden dolayı da, 1732’de de Mamalu Türkmenlerin mütesellimliği görevine yükseltilmiştir. 1741 yılında ise, BOZOK Mütessellimliği görevine atanmıştır.Çapanoğlu Ahmet Ağa, bundan sonraki yıllarda etkinliğini komşu sancaklarda da duyurmuştur. Osmanlı Devleti’nce 1745’de “Kapıcıbaşılı” payesiyle ödüllendirilen Ahmet Ağa, Yozgat ve yöresinde bazı bayındırlık hareketlerine girişerek, halkın desteğini kazanmaya özen göstermiştir. Çapanoğulları, merkezi yönetimle uyum içinde olmayı sürdürmüşler; 1755’de İstanbul’da ortaya çıkan et sıkıntısını gidermek üzere koyun göndermeleri karşılığında BOZOK Sancağı malikâne olarak Çapanoğlu Ahmet Ağa’ya verilmiştir.
Böylece, Çapanoğulları Yozgat ve yöresinin tartışılmaz hakimi durumuna gelmişlerdir. Bu tarihten sonra İstanbul’a sık sık Çapanoğulları hakkında yakınma mektupları gitmeye başlamıştır. 1757’de devlet, Çapanoğlu Ahmet Ağa’yı zulümlerine son vermemesi durumunda malikanesinin elinden alınacağını bildirmiştir. Ahmet Ağa 1761’de Sivas Valiliğinin, İstanbul Hükümetince verilmesini sağlamıştır. Bu başarısının verdiği cesaretle Maraş Valiliği’ne de göz dikince hakkında idam fermanı yayınlanmıştır. Ahmet Ağa’nın 1765’de idamından sonra Çapanoğlu Mustafa Bey’in BOZOK Sancağı Mütesellimi oluncaya kadar Çapanoğulları Yozgat ve yöresindeki etkinliklerini yitirmişlerdir. 1768’de mütesellim olan Mustafa Bey, merkezle iyi geçinmeye çalışarak, yapılan savaşlar sırasında devlete asker ve malzeme yardımında bulunmuştur. Çapanoğulları 1772’den sonra Yozgat ve yöresinde yeniden söz sahibi olmaya başlamış, çevredeki diğer ayanlarla mücadeleye başlamışlardır.
Çapanoğulları Caniklioğullarına karşı sürdürdükleri mücadeleden başarı ile çıkmışlardır. Mustafa Bey, 1782’de hizmetçileri tarafından öldürülünce, BOZOK Sancağı Mütesellimliği kardeşi Süleyman Bey’e verildi. Osmanlı Padişahları 1. Abdulhamit ve 3. Selim ile iyi ilişkiler kuran Süleyman Bey, 1783’de Çankırı Sancağı Mutasarrıflığı’nı da almıştır. Nizam-ı Cedid Ordusu’nun kurulmasını destekleyen Süleyman Bey, Caniklioğulları ile üstünlük mücadelesini sürdürmüş, 3. Selim’in tahttan indirilmesiyle durumu sarsılmış ise de, Alemdar Mustafa Paşa’nın, 3. Selim’in yerine geçen 4. Mustafa’yı tahttan indirmesiyle eski konumunu yeniden kazanmıştır. Süleyman Bey, 1808’de İstanbul’da toplanan ayan arasında yer alarak, Sened-i İttifak’ı imzaladı ve Sekban-ı Cedid askerini kendi hakimiyet bölgesinde örgütlenmeye başlamıştır. Süleyman Bey, 1813’te öldüğünde güçleri doruğa ulaşmış olan Çapanoğulları, kendilerine mukataa olarak verilen; BOZOK, Amasya, Şarki Karahisar, Sivas, Kayseri, Maraş, Antep, Halep, Rakka, Adana, Tarsus, Konya Ereğlisi, Niğde, Nevşehir, Kırşehir ve Ankara’da büyük bir nüfuza sahip olmuşlardır. Çapanoğulları’ndan Mehmet Celaleddin Paşa, 1842-1846’da kısa sürelerle BOZOK ve Kayseri Kaymakamlığına atanmıştır.1849’dan sonra yönetim kademelerinden iyice uzaklaştırılan Çapanoğulları, büyük servetleri sayesinde, özellikle ekonomik alandaki güçlerini XX. yüzyılın başlarına kadar sürdürmüşlerdir.
Kurtuluş Savaşında Yozgat
Yozgat, ülkemizin, mütareke ve milli mücadele yıllarında adını önemle duyuran iller arasında yer almaktadır. Yozgat (Bozok) bu dönemde, yabancı güçlerin işgaline uğramamasına rağmen tanık olduğu ve Kuva-yı Milliye’yi hayli zor durumda bırakan bir isyan nedeni ile ön plana çıkmıştır. Yozgat, Kurtuluş Savaşı’nda merkezi Ankara’da bulunan 20. Kolordu’nun denetimi altında bulunmaktaydı. Gerek Yozgat’ın yeni Mutasarrıfı Necip Bey, gerek se Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın Kuva-yı Milliye hareketi karşısındaki olumsuz tutumları ve engellemeleri nedeniyle, Sivas Kongresi günlerine kadar Yozgat’ta direnişle ilgili önlemli bir gelişme olmamıştır. Ancak, Muhittin Paşa’nın 19 Eylül 1919’da Kuva-yi Milliye’ce tutuklanması Necip Bey’in de 20 Ekim 1919’da Heyet-i Temsiliye’nin isteği üzerine görevden alınmasıyla bu durum değişmiştir. Anadolu’nun her yanında olduğu gibi, Yozgat’ta da Milli Mücadele’ye yönelik örgütlenmeye gidilmiştir. Kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Yozgat Şubesi’nin başına Başçavuşzade Ahmet Efendi getirilmiştir. Şubenin diğer Yönetim Kurulu üyeleri arasında Müftü Hulusi Efendi, Çapanoğlu Edip ve Celal Bey’ler de yer almışlardır. Ancak, yönetim kurulunun kendi içerisinde bir beraberlik oluşturamadığından dolayı, yönetim kurulu üyeleri özellikle de Mehmet Hulusi Efendi’yle Celal ve Edip Bey’ler arasındaki sürtüşme Milli Mücadele’nin yazgısını etkileyecek ölçüde sonuçlar doğuran “Çapanoğlu İsyanı”nın da nedenlerinden birisini oluşturmuştur.
Cumhuriyet Döneminde Yozgat
Yozgat, Cumhuriyet öncesi kurulan altmış vilayetten birisi olup, başlıca kaza merkezleri; Merkez, Akdağmadeni ve Boğazlıyan’dan ibarettir. Uzun süre “Bozok” adını taşıyan İl, Yozgat Milletvekillerinden Süleyman Sırrı İÇÖZ’ün 25 Haziran 1927 tarihli teklifi üzerine “Yozgat” adını almıştır.Daha sonra Sorgun’un da ilçe olmasıyla ilçe sayısı merkez dahil dörde çıkarılmıştır (1928). Yozgat’ın, bu dönemde dört ilçe ve 10 ‘u nahiye olmak üzere toplam 636 yerleşim yeri mevcuttur. Zamanla yeni ilçeler kurulmuş ve ilçe sayısı merkez ilçeyle birlikte 9 olmuştur.Bu ilçeler; sarasıyla; Merkez, Akdağmadeni, Boğazlıyan, Sorgun, Çekerek, Şefaatli, Sarıkaya, Çayıralan ve Yerköy’dür.1990 Yılında çıkarılan bir kanunla; Aydıncık, Çandır, Saraykent, Kadışehri ve Yenifakılı da ilçe olunca ilçe sayısı merkez ilçeyle birlikte 13 rakamına ulaşmıştır. Yozgat bağlı 14 ilçe, 22 belediye ve 567 köy bulunmaktadır.
Yozgat İsminin Verilmesi
İlin, asıl adı “BOZOK” olup, zamanla “Yozgat” olarak değiştirilmiştir. Oğuz’ların; “BOZOK” koluna mensup Türkmenlerin bu bölgeye akınıyla birlikte, yöre “BOZOK” ismiyle anılmıştır. 1800’lü yıllara doğru bu ismin yanı sıra “YOZGAT” adı da telaffuz edilmiştir.
“Yozgat” adının menşei konusunda ise, değişiki söylentiler ileri sürülmektedir: Bir rivayete göre, Yozgat Saray Köyü’nden (bugün itibariyle kasaba) itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişindin ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri “Yüz kat” denmiş, zamanla bu isim söylene söylene “Yozgat” halini almıştır. Diğer bir rivayete göre; Aşiret Reisi Ömer Cabbar Ağa’nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini bir yaz günü yaylata otlatırken karşısına Hızır (AS) çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa’dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Ömer Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek, gönül hoşluğu ile sütü ikram eder. Hızır (AS) sütü içtikten sonra çok memnun kalır ve Cabbar Ağa’ya “Çobanoğlu, yozuna yoz katılsın, memleketinin adı Yoz-Kat olsun” diyor. Bu sözü söyleyerek kayboluyor. Temeli böyle olan Yoz-Kat söylene söylene Yozgat halini alıyor. İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu havalinin böyle anıldığı bilinmektedir.
Birinci Büyük Millet Meclisinde Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927 tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı (İÇÖZ) Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir.