Tokat kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güneyinde Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında Amasya yer alır. Kapladığı alan açısından Türkiye topraklarının % 1.3 kaplar. 11 tane ilçesi bulunan şehrin en büyük ilçesi Ziledir. Engebeli yapıya sahiptir. Denizden yükseltisi 623 metredir. Mamu (1770), Yaylacık (1620), Deveci (1892) , Dumalı (2200) , Çamlıbel (2020) ve Akdağ (1900) gibi yüksek dağlara sahiptir.
-Türkiye’nin İlleri Hakkında Genel Bilgiler Tam Liste-
İklim
Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarında yer alan Tokat; hem Karadeniz, hem de İç Anadolu’daki karasal iklimin etkisi altında olup, bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Kuzeyden güneye doğru, yükseltinin artması nedeniyle kış mevsimi daha sert bir karakter gösterir. Kelkit ve Tozanlı Vadisi’nde kışlar ılık, yazlar serin geçerken, Çekerek bölümünde yayla karakterli sert kışlar, serin yazlar görülür. İlde, yağmurlar batı rüzgârları ile gelir. Yağmur daha çok baharda yağar. Yaz aylarında, akşam üzerleri kuzeyden, denizden meltem rüzgârları, kışın da doğudan soğuk rüzgârlar eser. Yıllık ortalama sıcaklık 12,3ºC, ortalama yıllık yağış 456.4mm.(Kg/m²)’dir.
Bitki Örtüsü
Tokat ili topraklarının % 39’ı orman ve fundalıklarla % 38’ı ekili – dikili alanlarla, % 12 çayır ve meralarla kaplıdır. %1,9’u ise tarıma elverişsiz alanlardan oluşur.
Tokat Türkiye’nin sayılı orman bölgelerinden biridir. Kuzeyde ve güneyde il topraklarına giren dağların hemen hepsi ormanlıktır.
Coğrafyasından kaynaklanan fazla miktarda çeşitli bitki ve ağaç türleri görmek mümkündür. Erbaa ilçesinde Kozlu, Meydandüzü ve Osmanköy civarında yabani çay, Kale köyü civarıda Çatalan ormanları ile Reşadiye ilçesi Kazalapa yakınlarındaki orman serileri içeriside Lübnan sediri ve Erbaa Doğanyurt, Niksar Kümbetli ve merkez arasında kalan alanlarda yabani zeytinlikler ve aynı zamanda bu dolaylarda nar ve incir doğal şekilde yetişmektedir.
Ormanlar daha çok Almus, Reşadiye ve Niksar ilçeleri dolaylarındadır. Karaçam, sarıçam, köknar, gürgen ve sedir gibi ağaç türleri en yaygın olanlarıdır. Bu ağaç türlerinin içerisinde yer yer fındık, kızılcık, yabani erik, elma, ahlat, alıç, gibi türlere de rastlanmaktadır.
Ovalarda ve vadi tabanlarında ise söğüt ve kavak çoğunluktadır. Artova ve Zile dolaylarında ağaçlar çok seyrekleşir. Bu yörelerde hakim bitki örtüsü bozkırlar (step) dır. İlkbahar ve yaz başlarında yeşil olan bu bitki örtüsü yaz sonlarında sararır, bozkır görünümünü alır.
Flora
Tokat İli, gerek orman arazileri, gerekse mera, yaylak ve kışlaklar, flora ve fauna bakımından oldukça zengindir. Doğal olarak yetişen birçok yem bitkisinin yanında; kuşburnu, böğürtlen, yabani armut, ıhlamur, kızılcık, alıç, menegiç, kekik, salşep, madımak, ballıbaba, yabaninane, kapari, mahlep gibi birçok bitki türleri mevcuttur. Tokat ve yöresi florasında tıbbi aromatik bitkilerden adaçayı (Salvia tomentosa), misk adaçayı (Salvia sclarea) ve diğer bazı Salvia türleri yaygın olarak bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Thymbra spicata (karabaş kekiği), Thymus spyleus (kır kekiği) ve diğer bazı kekik türleri de doğal olarak bulunmaktadır. Ayrıca, Tokat yöresinde Melisa officinalis (oğul otu), rezene (Foeniculum vulgare var. dulce), Çörek otu (Nigella sativa), Çemen (Trigonella foenum garecum) gibi türler de doğal ve kültürel olarak bulunmaktadır.
Bunların yanı sıra kuşburnu, mahlep, kiraz vişne, elma armut, ahlat gibi meyvelerle ahududu, böğürtlen, karadut gibi üzümsü meyveler bakımından da Tokat yöresi zengindir.
Tokat ili kaybolmaya yüz tutan, özellikle sağlık meyveleri olarak bilinen çok sayıda meyve türlerine sahiptir. Örneğin; Üvez (Sorbus domestica L.), Muşmula (Mespilus germenica L.) bunlardandır. Ayrıca Hünnap, kebere (Cappari spinoza)’nin de korunması ve kültüre alınması gerekir.
Tokat İli’nde gerçekleştirilen arazi çalışmaları neticesinde elde edilen veriler ışığında hedef türce zengin habitatlarda flora için endemik bitkilerin yoğun olduğu alanlar ve izlenmesi gereken türlerin yoğun olduğu alanlar belirlenmiştir. Tokat ilinde izleme amaçlı hedef bitki taksonlarının yayıldığı alanlarda, saptanan noktasal veya poligon bazındaki koordinatlarla endemik bitkilerin yoğun oldukları alanlar için öncelikli alanlar tespit edilmiştir.
Çalışma sonuçlarına göre; (1) Erbaa Çatalan Gölü ve Tifi Çayı, (2) Erbaa-Gökbel mevkii, (3) Erbaa Fındıcak mevkii Cedruslibani relikt bitki topluluğu, (4) Erbaa İkizce Mevkii orkide alanları, (5) Niksar Çamiçi Yaylası-Perşembe Yaylası arası (6) Niksar Kale İçi, (7) Niksar Keltepe-Çanakçı Vadisi (8) Niksar Şahnalanmevkii, (9) Niksar Örenler Mevkii Tulipa armena türü, (10) Erbaa Şehitler Mevkii, (11) Niksar Muhtardüzü Mevkii yabani TOKAT 2019 ÇEVRE DURUM RAPORU 69 ayva türleri, (12) Niksar Akıncı mevkii, Cedrus libani relikt bitki topluluğu, (13) Niksar Çanakçı deresi, (14) Almus baraj gölü mevkii, (15) Reşadiye Sazak Beli, (16) Zile Uğurluören mevkii orkide türleri, (17) Turhal Yağlıalan mevkii orkide türleri, (18) Pazar Kazgölü, (19) Pazar Ballıca Mağarası mevkii, (20) Almus Mescit Yaylası, (21) Almus Hubyar Yaylası, (22) Çamlıbel zirve (23) Niksar-Sulugöl mevkii, (24) Niksar maki alanı hedef türlerce zengin habitatlar olup, önerilen koruma alanlarıdır
Fauna
Tokat İli, fauna bakımından oldukça zengindir. Yaban domuzu, ayı, kurt, tilki, tavşan, sansar, çakal, karaca, sülün, gibi birçok yabani hayvan bulunmaktadır. Ayrıca Karayaka koyunu eti için yetiştirilen ve yapağısından da çok iyi yatak ve yorgan yapılmaktadır.
Ülkemiz coğrafi konumu nedeniyle kuşlar açısından son derece önemli bir yerde yer almaktadır. Tokat ili Karadeniz Bölgesi’nde yer alan bir ilimizdir. Tokat ili ana göç rotası üzerinde yer almamaktadır. Ancak sahip olduğu farklı habitatlar nedeniyle çok sayıda türü barındırdığı tespit edilmiştir. Tokat ili kuşları ile ilgili olarak daha önce çok kısıtlı sayıda gözlem gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle çalışmaya literatür katkısı son derece sınırlı olmuştur.
Ekonomik Yapı
Tokat’ın ekonomi yapısında sanayi, tarım, hayvancılık sektörü önemli rol oynamaktadır. Başta gıda sanayi olmak üzere, taş ve toprağa dayalı sanayi , orman ürünleri sanayi ve son yıllarda tekstil dokuma ve konfeksiyon sektörü, Tokat ekonomisinin bel kemiğini oluşturmaktadır. Şeker pancarı, tütün, yaş sebze ve meyve ile diğer endüstriyel tarım ürünleri, buğday ve diğer tahıl ürünleri, ilimizde bulunan kamu ve özel sektör kuruluşlarında değerlendirilmektedir. Tuğla ve orman ürünlerini değerlendiren özel sektörler Erbaa İlçemizde faaliyette bulunarak, komşu iller ve Doğu Anadolu pazarına hakim konumdadır.
İlimiz Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin yayımlamış olduğu Forum dergisi tarafından yapılan bir araştırmada gıda sektöründe ülke genelinde 8. sırada yer almaktadır.
Devlet Planlama Teşkilatı, Hazine Müsteşarlığı, Kosgeb ve İş ve İşçi Bulma Kurumunun ortak koordinatörlüğünde, Dünya Bankası kaynaklı teknik yardım desteğinde yürütülmekte bulunan Yerel Ekonomik Geliştirme Programı’nda Tokat ilince önerilen seracılık, tekstil ve konfeksiyon, asma ve bağ yaprağının değerlendirilmesi önerileri en iyi ikinci öneri olarak kabul edilmiştir. Bu çerçevede çalışmalar sürdürülmekte, konu ile ilgili detaylı fizibilite ve tanıtım çalışmalarına başlanılmış bulunmaktadır.
İlimizin bulunduğu konum itibariyle, tarımın en iyi şekilde yapılması ve daha çok arazinin değerlendirilmesi amacına yönelik olarak, DPT Müsteşarlığınca kabul edilen ve 1997 yılı yatırım programına alınan Yeşilırmak Havzası Geliştirme Projesine başlanılmıştır. Bu proje ile Amasya, Çorum, Tokat, Samsun, Yozgat illeri kapsama alınmaktadır. Büyük bir proje olup ilk çalışmalar olarak TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi tarafından uzaydan algılama yöntemiyle Coğrafi Bilgi Sistemi tesis edilecektir.
İlimizi diğer illerden ayıran başka bir özellik de ilimizin, ilçeleriyle birlikte büyümekte olmasıdır. Özellikle Erbaa, Turhal, Zile ve Niksar ilçelerimiz yurt geneli 910 ilçe arasında ilk 300 ilçe arasına girmektedir.
Tarımın daha modern usullerle yapılması ve tarım ürünlerinin daha iyi değerlendirilmesi için, bağcılık (asma yaprağının değerlendirilmesi ), seracılık, meyve fidanı yetiştiriciliği, sırık domatesçiliği vb. projelerimiz başarıyla devam etmektedir.
Hayvancılık alanında Tokat, komşu illere göre daha yüksek bir potansiyele sahiptir. Süt ve et sığırcılığı, küçük ve büyükbaş hayvancılık, arıcılık ve tavukçuluk yapılmakta ve hatta arıcılığın geliştirilmesi için valiliğimizce bir proje başlatılmıştır.
Turizm sektöründe de Tokat’ta son yıllarda sürekli gelişmeler görülmektedir. Pazar ilçesinde otoriteler tarafından dünyanın 8. Harikası olarak nitelendirilen Pazar Ballıca Mağarası, hizmete açıldığı günden beri her gün kafileler halinde yerli ve yabancı ziyaretçilerin akınına uğramaktadır. Sulusaray ve Reşadiye sıcak su kaplıcaları ile termal turizm, Reşadiye, Almus ve Niksar İlçelerinde yayla turizmi yaygınlaşarak gün geçtikçe daha da önem kazanmaktadır.
El sanatları ile ilgili olarak daha önceleri pilot bölge seçilen Tokat’ta halıcılık, trikotaj, sim-sırma, Siirt battaniyeciliği ve yazmacılık ile ilgili meslek edindirme kursları açılmaktadır.
Tokat’ta devlet ve millet el ele vererek, gelişmeleri engellemek isteyenlere de fırsat vermeden, bir bütünlük içerisinde, sanayileşmeyi, üretim artışını, verimliliğini ve istihdamı her bir sektörde daha hızlı arttırmak, özellikle tarıma dayalı sanayi başta olmak üzere sanayide, tarımda, hayvancılıkta, turizmde, el sanatlarında ve finans sektöründe hem yerli iş adamlarımızın kendi aralarında ileri bir işbirliği ve hem de diğer il, bölge yurt dışındaki işadamları ve sermayeleri ile yakın işbirliğine girmek zorundadır.
Bunu başardığımız takdirde Tokat ili, sanayisi, ekonomisi, tarımı, hayvancılığı ve turizmi ile 2000’li yıllara damgasını vuracaktır.
Tokat İlçeleri
BAŞÇİFTLİK : Nüfusu 6.081’dür. Şehir merkezine uzaklığı 82 km’dir. Rakımı 1400’ dür. Yüzölçümü 130m² olup 2tane beldesi 8 tane köyü vardır. İlçeye il merkezinden otobüsler gitmektedir.
ERBAA : 1111 kilometrekarelik yüzölçüme sahiptir. Nüfusu 60.742, il merkezine uzaklığı, 90 km. rakımı 248 m’dir. İl merkezinden otobüslerle ulaşılmaktadır. 7 tane Beldesi, 75 tane köyü vardır. Türkiye’nin güzide ilçelerinden biri olarak kabul edilen Erbaa, yiğitlik hikayeleri ve mert insanlarıyla da bir çok anıya ev sahipliği yapmış bir bölgedir.
Erbaa Genel Görünüm
ZİLE : Zile, il merkezine 67 km. uzaklıkta olup, rakımı 716 m. nüfusu 61. 619 yüzölçümü 1512 m²’dir. Terminal önünden ilçeye otobüsler gitmektedir. Yıldıztepe, Yalınyazı , Güzelbeyli , Evrenköy Kasabalarıdır ve 109 tane köyü bulunur.
PAZAR : Tokat’a 25 km uzaklıkla bir ilçedir. Nüfusu 21.625 rakımı 623’dür. Merkeze bağlı 17 köyü vardır. İl merkezinden otobüslerle ulaşılabilir.
YEŞİLYURT : 1987 tarihinde ilçe olan Yeşilyurt, il merkezine 56 km uzaklıkta olup, nüfusu 8.354 (1990 sayımı) rakımı 1050 m’dir. 12 köyü bulunmaktadır.
ARTOVA : Tokat iline 38 km mesafededir. Nüfusu 9.384, rakımı 1.180 dir. 1 tane beldesi, 27 tane köyü vardır.
TURHAL : İl merkezine 45 km mesafededir. Nüfusu 106.014 olan Turhal ilçesinin yüzölçümü 911 km kare olup rakımı 493 m’dir. Merkeze bağlı 45, Dökmentepe Bucağı’na bağlı 7 köyü vardır. İlçeye merkezden giden otobüslerle ulaşılabilir.
SULUSARAY : Tokat il merkezine 69 km uzaklıkta, rakımı 1030 km nüfusu 3409’dür. Merkeze bağlı 19 köyü vardır. İl terminalinden otobüsler ile ilçeye ulaşılabilir.
REŞADİYE : Tokat il merkezine 89 km uzaklıkta, rakımı 450 m. nüfusu 8730’dur. merkeze Bağlı94, Bereketli Bucağına Bağlı 12 köyü vardır.
ALMUS : İl merkezine uzaklığı 36 km, nüfusu 27,065, rakımı 832 yüzölçümü 750 km² dir. İl merkezinden otobüslerle ulaşılabilir. 10 tane beldesi, 37 köyü vardır.
NİKSAR : İl merkezine 60 km mesafede olup, rakımı 350 m nüfusu 31.978’dır. 8 tane beldesi, 88 tane köyü vardır.
Tokat Ulaşımı
Demiryolu : Sivas-Samsun hattında çalışan DDY bağlantılı trenler Artova, Zile ve Turhal ilçelerinden yolcu almaktadır. TCDD danışma Tel No: 444 82 33 09.00-17.00 saatleri arası Turhal Tel No: 0 356 275 10 91 07.00-19.00 saatleri arası Artova Tel No: 0 356 611 20 18
Karayolu : Karayolu ulaşımı şehrin Yeni mh. mevkiinde bulunan Tokat otogarından sağlanmaktadır. Tel No: 0 356 214 22 21 Tokat ilinin toplam karayolu 741 km’dir. Karadeniz’i Sivas ve Kayseri üzerinden İç Anadolu, Akdeniz ve Güney Doğu Anadolu bölgelerine; Doğu Anadolu’yu Erzincan, Reşadiye, Niksar, Erbaa üzerinden, İstanbul’a bağlayan karayolları Tokat’tan geçmektedir. Ankara’ya uzaklığı 385 km, İstanbul’a uzaklığı 746 km’dir.
Havayolu : Tokat Havalimanından İstanbul- Ankara bağlantılı tarifeli uçak seferi düzenlenmektedir. Tokat havalimanı Tokat-Turhal karayolu üzerinde olup; Tokat iline 20 km, Turhal ilçesine 25 km mesafededir. ” Tokat-havalimanı-Tokat ” seferleri servis ve taksiyle yapılmaktadır. Ayrıca Tokat-Turhal ve Turhal-Tokat arası ulaşım minibüslerle yapılmaktadır. Adres :Tokat – Turhal Karayolu Büyükbağlar Mevkii PAZAR/TOKAT Tel : 0356 238 73 30 – 238 73 57 – 238 73 54 – 238 73 49 E-mail : infotokat@dhmi.gov.tr
Tokat Yeryüzü Şekilleri ve Bilgileri
Kaz Gölü : [Göl] , 7000 dönümlük bir alanı kaplar.
Güllüköy : [Göl] , Yüzeyi 16.5 km²dir.
Ballıca : [Mağara] , Yüzey alanı yaklaşık 30 hektardır. Mağara 680m. uzunluğunda, 500 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır.
Almus : [Baraj Gölü] , Yüksekliği 95 metre. Tepe uzunluğu 350 metre, tepe genişliği 12 metre, gövde dolgusu 3.500.000 m3 tür. Baraj gölü 950.000.000. m3 hacimlidir. Göl yüzeyi 31.3 Km² dir. Göl uzunluğu 22 km dir.
Turhal Ovası : [Ova] , 4500 hektar genişliğindedir.
Mercimek Tepesi : [Dağ] , 1203 m yüksekliğindedir.
Akdağ : [Dağ] , 1900 m yüksekliğindedir.
Dumanlı : [Dağ] , 2200 m yüksekliğindedir.
Belpınar : [Baraj Gölü] ,
Tozanlı : [Çay] , Uzunluğu 256 km’dir.
Zinav : [Göl] , Yüzölçümü 1,5 km2
Mamu : [Dağ] ,
Şehne Kayası : [Dağ] , Şehrin en yüksek doruğudur.( 2385 m)
Bugalı : [Dağ] , 1945 m yüksekliğindedir.
Kazova : [Ova] , Yılda 2 kez ürün alınabiliyor. 20.000 hektar genişliğindedir.
Deveci : [Dağ] , 1892 m yüksekliğindedir.
Çamlıbel : [Dağ] , 1930 m yüksekliğe sahiptir.
Tokat tarihçesi
Tokat; Yeşilırmak havzasının bereketli toprakları üzerinde kurulmuş olmasının verdiği avantajla 6000 yıllık tarihi boyunca önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmuş, 14 Devleti ve birçok beyliği içerisinde barındırmış, önemli bir Anadolu şehridir.
Hatti, Hitit, Frig, Roma, Bizans, Danişmendli, İlhanlı, Selçuklu ve Osmanlı Dönemine kadar gelişen süreç içerisinde tarihin her dönemine ait eserleri Tokat’ın her bölgesinde bulabilmek mümkündür. Bu yönüyle Tokat bir açık hava müzesi konumundadır.
Erbaa ilçesinde Antik Horoztepe yerleşimi, Hitit yerleşim yeri, Zile’de Maşathöyük Örenyeri, Sulusaray’da; Roma – Bizans Dönemlerinin izlerini taşıyan Sebastapolis, Merkez ilçede, tarihi Komana Şehri, yine Roma Döneminde yol güvenliği için kurulmuş olan Tokat Kalesi, aynı zamanda Danişmend Devletine başkentlik yapmış olan Niksar’da bulunan tarihi kale, Malazgirt sonrası yapılan en eski Türk Camisi Garipler Camii, Yağıbasan Medresesi, Gökmedrese, Yeşilırmak-Hıdırlık Köprüsü, 9 adet zaviye, Osmanlı Dönemine ait Alipaşa Camii ve Hamamı, Voyvoda Han ( Taşhan), Deveciler Hanı, Arastalı Bedesten, 18. yüzyıla ait bütün Anadolu’nun en görkemli tavan göbeğine sahip Latifoğlu Konağı Müze Evi ve Anadolu’nun en güzel ahşap Mevlevihane’si, en güzel Saat Kulesi; Bey Sokağı, Bey Hamam Sokağı, Halit Sokağı ve Sulusokak’ ta bulunan sivil mimari örneği yapılarla; Türklerin Anadolu’ya gelişlerinden itibaren 900 yılda mimari adına ortaya koydukları önemli eserlerin kesintisiz olarak görülebileceği tek şehirdir TOKAT…
Evliya Çelebi’nin “ Alimler ve Şairler Şehri “ diye övdüğü, Mevlana’nın hayatının bir kısmını Tokat ‘ta geçirmekten bahtiyar olduğu, Şeyhülislam İbn-i Kemal gibi alimlerin Gazi Osman Paşa gibi komutanların, Zileli Talibi ve Ceyhuni gibi şairlerin yetiştiği, coğrafi konum itibariyle eşsiz doğal güzelliklere sahip, tarihle iç içe yaşayan bir şehirdir TOKAT.
Bakırcılık, Yazmacılık, Dokumacılık, Ahşap Oymacılığı, Kuyumculuk, Demircilik, Dericilik gibi bilinen el sanatlarının yanı sıra, Tokat ili Anadolu’da 20. yy.’a kadar devam eden dört önemli özgün seramik merkezinden biridir. (İznik, Kütahya, Çanakkale)
Çeşitli el sanatlarıyla otantik güzellikler sunan, kültüründeki çeşitliliği tarihi akıştan geçirerek farklı anlayışları bu coğrafyada özümsemiş folklor dokusuna sahip insanların yaşadığı bir şehirdir TOKAT.
TARİHÇE
Tokat, kent adının kökeni konusunda çok sayıda rivayet bulunmaktadır. Bazı çalışmalarda Tokat’ın Togayıt Türkleri tarafından kurulduğu ve şehrin isminin bu topluluğa dayandığı öne sürülmüştür. Ali Cevat ve İ.Hakkı Uzunçarşılı gibi kimi tarihçiler, şehrin adının Tok-kat yani surlu şehir özelliğinden geldiğini savunmuşlardır. Bir başka görüşe göre ise, şehir adını Tok-at yani besili attan almıştır.
Komana Pontika, Pontus Galatikus, Pontus Polemonniakus, Evdoxia, Dokia sözcükleri İ.Ö. 4. yüzyıldan başlayarak Pers, Helenistik, Roma ve Bizans devirleri boyunca varlığını sürdüren tarihsel kent Tokat ve çevresinin kayda geçen en eski adlarıdır.
Paul Wittek, Tokat’ın Bizans şehirlerinden Dokeia olduğunu ileri sürmüş ve çeşitli örneklerle bunu ispatlamaya çalışmıştır. Tokat kelimesi üzerine bir bildiri kaleme alan Sargon Erdem de Paul Wittek’in bu görüşünü desteklemiştir. Erdem, Dokeia kent adının çanak memleket anlamına geldiğinin söylenebileceğini, “etrafını çevreleyen dağlar arasında, gerçek bir çanak görünümünde olan ve devamlı surette içine su dolmak yani sel gelmek tehdidi altında yaşayan bu memleket için verilebilecek en uygun ismin” de bu olduğunu belirtmiştir.
Bugünkü şehir merkezinin 9 km. kuzey doğusundaki Gümenek, (Komana) Tokat’ın ilk yerleşim yeri olarak kabul edilmektedir. Tarih öncesi çağlara ilişkin, bilim adamları tarafından yapılan araştırmalar neticesinde ortaya çıkarılan eserler, Kalkolitik ve Tunç Çağlarında Tokat çevresinde yerleşimin olduğunu göstermektedir.
Daha sonraki tarihi süreçte, Tokat’a sırasıyla Hititler, Firigler, Kimmerler, İskitler, Medler, Persler ve Makedonlar hâkim olmuştur. M.Ö. 301 – M.S. 66 yılları arasında Pontus Krallığı’nın hâkimiyet sahasına giren Tokat, M.S. 66’dan M.S. 395’e kadar Roma hâkimiyetinde kalmıştır. Roma sonrası Bizans’ın hâkimiyet alanına giren Tokat’a, Emevi ve Abbasi’ler tarafından akınlar yapılmıştır.
1071 Malazgirt Zaferi sonrasında ise, Anadolu’da başarılı komutanlar tarafından fetihler yapılmış ve bu komutanlardan Danişmend Gazi 11. yüzyılda, Tokat ve çevresini fethederek bu bölgede Türk-İslam kültürünün yerleşmesini sağlayacak olan Danişmendli Devleti’ni Niksar merkez olmak üzere kurmuştur. Danişmendlilerden sonra 12. yüzyılda, Anadolu Selçuklu Devleti’nin hâkimiyet sahası içerişinde yer almış olan Tokat, Anadolu Selçuklu Devleti’nden sonra bazı beyliklerin sınırlarına dâhil edilmiştir. Bu dönemde eğitim ve kültür faaliyetleri hız kazanmış ve bu doğrultuda meydana getirilen mimari eserlerden bazıları günümüze kadar ulaşmıştır.
1240 Baba İshak Ayaklanması’ndan etkilenen yörede, 1243’ten sonra sırasıyla, Moğol, İlhanlı, Eratna Beyliği, Kadı Burhanettin Devleti ve Akkoyunlular hüküm sürmüştür.
Tokat, 1398 yılında Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı Devleti topraklarına dâhil edilmiştir. Fatih Sultan Mehmed ve Yavuz Sultan Selim, doğu seferlerine giderken Tokat’a uğramışlar ve kentte bir müddet konaklamışlardır. 1473’de Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan Tokat’ı yaktırmıştır. 1507’de şehir Şah İsmail tarafından kuşatılmış ancak teslim olmamıştır. II. Bayezid zamanında başlayan ve Yavuz’un son yıllarına kadar süren Celali Ayaklanmaları’nın ilk dalgasından Tokat büyük ölçüde etkilenmiştir. Hatta, Celali İsyanlarına esin kaynağı olan ve isyanlara adını veren Celal, Turhal’lıdır. İran seferi dönüşünde Kanuni Sultan Süleyman 1559’da Tokat’a uğramıştır.
Osmanlı Döneminde Sivas Eyaleti’ne bağlı bir kaza olarak idare edilen Tokat, bu statüsünü XIX. yüzyılın son çeyreğine kadar sürdürmüştür. Ticaret yolu üzerinde bulunmasının da büyük etkisiyle XVII. ve XVIII. yüzyıllarda gelişme gösteren Tokat, XIX. yüzyılda iç ve dış sebeplerden dolayı bu gelişimini sürdürememiştir. 1701’de İstanbul’dan Karadeniz yoluyla Erzurum’a giden ve oradan kervanla 28 Eylül’de Tokat’a ulaşan Joseph de Tournefort daha sonra basılan seyahatnamesinde Tokat için şu cümleleri sarf etmiştir: “Dünyada, bu kentinki kadar özel bir konuma sahip başka bir kent yok. Hatta çok ürkütücü, dimdik ve dümdüz yontulmuş iki mermer kayayı bile boş bırakmamışlar ve her birinin tepesine birer kale yapmışlar. Tokat’ın sokakları oldukça iyi kaldırımlanmış. Sanırım varlıklılar, fırtınalar sırasında yağmur sularının evlerinin bodrumlarına dolmaması için kaldırımları yapmak zorunda kalmışlar ve sokaklarda akan sular için arklar açtırmışlar. Kentin üzerinde yer aldığı tepelerde o kadar su kaynağı var ki her evin kendi çeşmesi var…”
XIX. yüzyılda yapılan idari düzenlemeler neticesinde, Sivas Vilayeti Merkez Sancağı’na bağlı bir kaza olarak idare edilen Tokat, 12 Ocak 1880 tarihinde Sultan II. Abdülhamid’in iradesiyle sancak statüsüne çıkarılmış ve bazı kazaların da bu sancağa bağlanmasıyla söz konusu sancağın sınırları genişletilmiştir. Başlangıçta bu yeni sancağın kazaları Zile, Erbaa ve Niksar’dan ibaret iken 1326/1908’de Karahisar-ı Şarkî sancağına tabi İskefsir (Reşadiye)’in de ilavesiyle dört kazalı bir sancak haline gelmiştir. Tokat Sancağı, mevcut idari yapılanmasını 1920 yılına kadar sürdürmüştür.
Tokat Sancağı, 31 Mayıs 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin aldığı bir kararla bağlı bulunduğu Sivas Vilayeti’nden ayrılarak müstakil vilayet haline getirilmiştir. 1944’te Artova ve Turhal, 1954’te Almus, 1987’de Pazar ve Yeşilyurt, 1990’da Sulusaray ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuştur.
Kurtuluş Savaşı sırasında da Tokat’ta bazı dikkat çekici olaylar yaşanmıştır. Şehirde bir Müdafa-i Hukuk Cemiyeti kurularak halk Pontus eylemlerine karşı örgütlenmiştir. İzmir’in Yunanlarca işgali ilk kez, Niksar ilçesinde 20 Haziran 1919’da yapılan bir mitingle protesto edilmiştir.
26 Haziran 1919’da Atatürk Amasya’dan Sivas’a geçerken Tokat’a uğramış ve şehirde bir süre dinlenmiştir. İstanbul’un 16 Mart 1920’de İtilaflar tarafından işgalini protesto için Tokat’ta büyük bir miting tertip edilmiştir. 21 Kasım 1931’de Sivas gezisinin ardından Atatürk, Tokat’ı da ziyaret etmiştir.
ATATÜRK’ÜN TOKAT’A GELDİĞİ TARİHLER
1. 26 Haziran 1919 – 27 Haziran 1919
2. 17 Ekim 1919
3. 27 Ekim 1919 – 28 Ekim 1919
4. 25 Eylül 1924 – 27 Eylül 1924
5. 17 Eylül 1928
6. 21 Kasım 1930 – 22 Kasım 1930
Atatürk, Milli Mücadele yıllarında Tokat’a ilk geldiği 26 HAZİRAN 1919 tarihinde;
“TÜRK MİLLETİNDE GİZLİ BULUNAN BİRÇOK YETENEKLERİN, CEVHERLERİN İŞİ BAŞARMAYA YETERLİ OLDUĞUNU ANLADIM…”
“HİÇBİR MÜDAFA VASITASINA MALİK OLMASAK BİLE, DİŞİMİZ, TIRNAĞIMIZLA, ZAYIF VE DONANIMSIZ KOLUMUZLA, MÜCADELE EDEREK ŞEREF VE HAYSİYETİMİZİ, NAMUSUMUZU MÜDAFA ETMEYİ ZARURİ GÖRÜYORUM. TARİH, BİZE VATAN UĞRUNA CANINI, MALINI ESİRGEMEYEN MİLLETLERİN ASLA ÖLMEYECEĞİNİ, HALA YAŞADIKLARINI GÖSTERMEKTEDİR. BEN HAYATIMI, HİÇBİR ZAMAN MİLLETİMİZDEN ÜSTÜN GÖRMEDİM VE GÖRMEYECEĞİM. HER AN MEMLEKET İÇİN ŞEREFİMLE ÖLMEYE HAZIRIM…”
KEMAL ATATÜRK
27 HAZİRAN 1919