İslam Şehrinin Düzeni ve Fiziki Unsurları Nelerdir? İslam Şehrinin Temel Özellikleri Nelerdir?

İslam şehri nasıldı? İslam Şehrinin düzeni ve fiziki unsurları nelerdir? İslam Şehrinin temel özellikleri nelerdir?

Şehirlerin kendilerine özgü bir ruhu vardır. Bu özelliği tam olarak İslam şehirlerinde görmek mümkündür. Mabet, mektep, mahalle, sokak, ev, konuşulan dil, müzik, şiir, yeme-içme ve giyim kuşam bu ruhtan izler taşır. İslam şehrinde komşuluk ilişkileri üst seviyededir. Çevre temizliğine ve tanzimine dikkat edilir ve Sokak hayvanlarına merhamet edilir. Şehir, mensubu olduğu milletin kültür ve medeniyet birikimini nesilden nesile aktarımda önemli bir köprü vazifesine sahiptir.

Müslümanlar kendi hayat anlayışları doğrultusunda yeni şehirler kurmuşlar veya daha önceden kurulmuş olan bazı şehirleri yeniden planlamışlardır. İslam ile birlikte şehircilik alanındaki ilk düzenlemeler Resul-i Ekrem tarafından hicretten sonra kendisine nispetle Medinetü’n-Nebi adını alan Yesrib’de yapılmıştır. Bu süreçte İslam şehir modeli ortaya çıkmıştır.

İslam Medeniyetinde her şehrin bir Medinetü’s-selam olması amaçlanır. Müslümanlar, şehirleri yaşanabilecek şekilde planlarlar. İslam şehirleri, canlılara ve çevreye değer kazandıracak şekilde imar edilir. Şehri yönetenlerin bilgili, adil, sağlıklı, anlayışlı, sorumluluk ve takva sahibi kimseler olmasına dikkat edilir.

Şehirler, inançların serbestçe yaşandığı, insanlara onurlarını kıracak her türlü baskının yasaklandığı özgür mekanlardır. Müslümanlar ve gayrimüslimler; din, mezhep ve geleneklerini kendilerine sunulan güven ve adalet ortamında rahatça sürdürme imkanına sahiptir. İslam şehirleri mana ve maddenin birlikteliğini yansıtır. Şehrin yol sistemi, insanların öncelikle camiye sonra idare, eğitim ve sağlık gibi kurumlara kolayca ulaşmasını sağlayacak şekilde planlanmıştır. İslam şehrinde hayatın akışını ibadetlerin yapılma süreçleri düzenler. Türbeler, ziyaret mekanları, sanat ve mimari özellikleriyle şehrin önemli unsurları arasında yer alır. Şehirde heykel, anıt ve benzeri unsurların bulunmasından kaçınılır.

Süleymaniye Camii ve Külliyesi

İslam Şehrinin Düzeni ve Fiziki Unsurları Nelerdir?

Müslümanların şehircilik anlayışı ve tecrübesiyle oluşan bir şehrin fiziki yapısında genel olarak yukarıdaki unsurlar yer almıştır:

Dini Merkez:

Mabet, İslam şehrinin merkezidir. Kâbe bunun en belirgin örneğidir. Hz. Peygamber’in Mescid-i Nebi’yi inşa etmesiyle birlikte mabet sonraki dönemlerde de şehrin merkezi yapısı olmuştur. Camiler, mimari olarak şehre İslami görünüm kazandırır ve şehrin kimliğini belirler. İstanbul’da Süleymaniye, Edirne’de Selimiye ve Bursa’da Ulu Cami bu şehirlerin kimliğiyle bütünleşmiştir.

Ekonomik Merkez:

İslam şehirlerinde çarşı, Hz. Peygamber’in Medine’de yerini bizzat tespit etmesi örnek alınarak merkezdeki caminin hemen yakınında kurulmuştur. Çarşılar, İslam şehrinin büyümesine katkı yapmış, zenginliğin ve gelişmişliğin göstergesi olmuştur. Kıyafetleri, dilleri, mezhepleri hatta renkleri farklı her çeşit insan, çarşının unsurudur.

Yönetim Merkezi:

İslam şehrinde yönetim merkezindeki yapılar, saraylar dâhil olmak üzere şehrin hâkim fiziki unsurudur. İdari yapılar mimari ve estetik yönden camilere göre daha mütevazıdır.

Mahalle:

İslam ülkelerinin çoğunda aynı isimle anılan mahalle, şehrin çekirdeği ve temel birimidir. İslam şehrinin küçük bir modelidir. Mahalle, aynı mescitte ibadet edenlerin ikamet ettiği yerleşim birimidir. Osmanlı şehrinde mahallelinin hayatı cami, mektep, ev, sokak, çeşme, meydan ve mezarlık gibi unsurlar arasında cereyan eder. Burada mekânla kültür iç içedir.

Ev:

Müslümanların kendine özgü sanat ve estetik anlayışının eseri olan ev; bahçesi, sokakla ilişkisi, cumbası, dolapları, tavanı ve kaplamasıyla tam bir bütünlük gösterir. Ev inşa edilirken komşunun mahremiyeti ihlal edilmez, manzarası ve ışığı kesilmez. Ev, sohbet, sanat, şiir ve musikinin üretildiği, misafirin ağırlandığı mekandır. Mimarisi abartıdan ve israftan uzak olacak şekilde tasarlanmıştır.

Hamam:

İslamiyet’in temiz olmayı emretmesi ve toplumun temizlik ihtiyacı hamamların kurulma nedenidir. Hamamlar şehrin merkezi bölgelerinde camiyle birlikte kurulmuş, İslam coğrafyasında yayılmış ve her şehirde çok sayıda hamam inşa edilmiştir.

Mezarlık:

Müslümanlar için ölüm yeni bir hayatın başlangıcı, mezarlık da kapısıdır. Mezarlar, insanlara ölümü hatırlatması için yol kenarlarına kurulmuş bu suretle hayatın içinde yer almıştır.

Yol:

İslam şehirlerinde yollar, şehrin merkezindeki camide kesişir. Şehirde doğrusal olmayan, dar ve çok sayıda çıkmaz sokağı içeren bir yol şebekesi mevcuttur. İkametgahların çevresinde, özel hayatın mahremiyetini gizleyen ve güvenli kılan bir yol sistemi vardır.