Hazırlayan: Gülay Gümüş
Geleneksel Türk Tiyatrosunun en önemli geleneklerinden biri olan doğaçlama, son yıllarda farklı isimler ve güncel yorumlarla tekrar gündemde. Doğaçlama tiyatro nedir, nereden gelir? Türkiye’de kimler doğaçlama tiyatro yapar? Hepsi bu yazıda…
Doğaçlama nedir?
Oyun sırasında eylemi ve sözü bulan oyunun temeli doğaçlamaya dayanır. Doğaçlama tiyatrosunun ilk örneklerine antik çağda mimus ve pantomimus’ta rastlanabileceği gibi, en çok da tuluat tiyatrosunda rastlanır. Örneğin, commedia dell’arte, oyuncuları, kaba eylem taslağına göre, kendiliğinden doğal tepkilere dayanarak, doğaçlama oynarlar. Çok iyi saptanmış oyuncu rolleri içinde, belli bir duruma, yere, zamana, izleyiciye göre oyunu olduğu kadar, ağızdan ağıza söz akışını da çeşitlendirirlerdi. Arlecchino gibi komik tipler, izleyiciye doğrudan seslenerek, yöresel ve güncel olaylara tepki verirlerdi.
Doğaçlama, bugün de oyunculuk eğitiminin başlıca alanlarından olup, Stanislavski‘nin "doğru algılama" istemi ile Brecht’in "gözlem sanatı"nı geliştirme sanatı istemi arasında, diyalektik bir birlik kurma amacını güdüyor. Bu anlamda, doğaçlamanın oyuncunun kendine özgü kişisel anlatımını geliştirmesine ve kendini gözlemci kılmasına yönelik, ikili işlevi karşısındaki oyuncunun oyununu gözlemleyerek kendi oyununu koymasına olanak verir.
Doğaçlama, tiyatro topluluklarınca üretim amaçlı olarak da ele alınıp, özellikle de törensi tiyatro toplulukları, serbest tiyatro toplulukları ve sokak tiyatrosu topluluklarınca uygulamaya konulduğu gibi, "topluca doğaçlama oyunculuk" anlayışı içinde ortaya konuyor. Çağdaş törensi tiyatro anlayışı doğrultusunda, doğaçlama ile törensilik içiçe kaynaştırılmakta, oyunculukta temel yöntem olarak alınıyor.
Ülkemizde doğaçlama tiyatro ve Mahşer-i Cümbüş
Mahşer-i Cümbüş, 2001 yılında Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü’nde okuyan 6 genç tarafından kurulmuş daha sonra 2 üyenin katılımıyla kadrosu tamamlanmış ve Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun en önemli özelliği olan doğaçlama geleneğini devam ettiren bir topluluk.
Mahşer-i Cümbüş topluluğunu kuran Yiğit Arı, Burak Satıbol, Dilek Çelebi, Ayhan Taş, Özlem Türay, Ayça Işıldar Ak, Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü‘nde tanışırlar. Okuldaki hocaları Yrd. Doç. Dr. A. Kadir Çevik doktorasını doğaçlama tiyatro üzerine yapar ve bu sayede derslerde de doğaçlama ağırlıklı çalışmalara başlar ve buna gönül verirler. Birbirleriyle çok iyi bir uyum göstermelerinden sonra, okulun da bitmesiyle iş hayatına birlikte atılırlar ve 2001 yılında bir tiyatro topluluğu kurarlar.
Topluluk başlangıçta 20 üyeden oluşur. Ancak zaman içerisinde grubun diğer üyeleri ayrılır. İsim olarak da bir arkadaşlarının tavsiyesiyle Arapça’da kale arkası seyircisi anlamına gelen Mahşer-i Cümbüş adını alırlar. Gruba daha sonra Fatih Pestil ile Fatih Günay katılır ve topluluk bugün ki halini alır.
Gösterilerine Ankara Tenedos Kafe‘de başlayan grup 2003 yılında İstanbul’a taşınır. 2005 yılında kendi sahneleri olan Hayalhane’yi açarlar. Grup, 2007 yılından itibaren önce Star Tv’de başlayan sonra Fox‘a geçen Anında Görüntü Show isimli televizyon programında yer alır.
Mahşer-i Cümbüş, kurulduğu günden bu yana başta Ankara ve İstanbul olmak üzere birçok ilde gösteriler sergiledi ve festivallere katıldı. Mahşer-i Cümbüş, Doğaçlama Tiyatro’nun gösteri biçimlerinden biri olan Tiyatro Sporu’nun galasını 14 Ocak 2008 tarihinde yaptı ve Tiyatro Sporu’nu Türkiye’de ilk defa seyirciyle buluşturdu.
2006 yılından itibaren yeni oyunları Beyin fırtınası ile izleyenlere seyircinin katılımıyla renklenen, seyircilerin ve oyuncuların hayal gücüyle oluşturdukları bir oyun sunmuşlardır. Ekip şu ana kadar 300’ün üzerinde Tiyatro Sporu, 100’ün üzerinde Beyin Fırtınası gösterisi yapıp 12. Uluslararası Tiyatro Festivali‘nde Türkiye’yi temsil etti. Ayrıca grup Doğaçlama Tiyatro Kursu vererek yeni nesil tiyatrocular yetiştirmeye devam ediyor.
Tiyatro sporu nedir?
Son çeyrek yüzyılda Avrupa ve Amerika’da ”Tiyatro Sporu” (Theatresports) ve ”Komedi Sporu” adıyla yapılmakta olan bir gösteri türüdür. Türkiye’de ise sadece 8 yıllık bir geçmişi var.
Tiyatro Sporu, Doğaçlamaya dayanan, esasen iki farklı oyuncu takımının yarışması üzerine kurulu bir gösteri türüdür. Birbirinden farklı turlar (round) doğaçlama olarak oynanır. Her turun kendine özgü önceden belirlenmiş kuralları ve özellikleri vardır. Oyuncular bu kuralların ve özelliklerin dışına çıkmadan oyunlarını kurarlar.
Bu gösteriyi diğer tiyatro türlerinden ve oyunlarından ayıran en önemli nokta ise sadece doğaçlama bir oyun olması değil, aynı zamanda seyircinin aktif hale geldiği bir gösteri olması.
Seyirciler bazen oynanacak oyunların konularını, bazen oyun kahramanlarının kimliklerini, bazen oyunun geçtiği mekanı, bazen kullanacakları sözcükleri, bazen de oyunun türünü belirler. Kimi zaman da bir oyuncu olarak esas oyuncularla beraber sahnedeki yerini alır. Böylece oyuncularla beraber sanatsal yaratım sürecine dahil olurlar.
Yani, sahne oyuncunun ve seyircinin hayal gücü ile şekillenir. Tiyatro sporu, tekrarı olmayan bir gösteridir. Her oyun o gün izleyen seyircilere ve oyunculara özeldir. Bu yüzden her oyun diğerinden farklıdır.
Doğaçlama Tiyatro Yapan Bazı Gruplar
İstanbulimpro 
2007 yılının Haziran ayında hazırlık çalışmalarına başlayan İstanbulimpro, 31 Ocak 2008 tarihinde “NE ALA TEMAŞA” isimli ilk doğaçlama gösterisini gerçekleştirdi.
İstanbulimpro, Türkiye’de son yıllarda büyük bir hızla gelişme gösteren doğaçlama sanatına pratik ve teorik alanlarda katkıda bulunmak ve farklı sanat formlarını doğaçlama alanında bir araya getirmek üzere deneysel çalışmalara alan yaratmak amacıyla kurulmuş.
Ekipte yer alan oyuncular: Koray Tarhan, Burak Tamdoğan, Evren Duyal, Erkan Uyanıksoy, Zeynep Özyurt Tarhan, Evren Gülseven ve Sena Taşkapılıoğlu.
Oyun İsTasyonu Kocaeli
2004 sonlarında bir araya gelen grup 2005 Şubat ayında ilk gösterisini yaptı.
Oyun İstasyonu, oda tiyatrosunda başladığı gösterilerine Kocaeli’deki hemen her sahnede oynadığı oyunlarla devam etti. Gülabi Turan‘ın gösteri yönetmenliğini üstlendiği grup farklı meslek dallarından gelen oyunculardan oluşan bir grup. Bu yapısı nedeniyle oyuncu yelpazesi oldukça geniş.
En kalabalık doğaçlama tiyatro ekibi olan Oyun İstasyonu, şu anda Kocaeli’de Sabancı Kültür Merkezi’nde her cuma düzenli olarak sahneye çıkıyor. Ekip, yeni sezonla beraber farklı tiyatro türlerinde de ürünler sergilemeye başlayacak.
Akla Ziyan Oyuncular Topluluğu: AZOT
2007 yılında kurulan Akla Ziyan Oyuncular Topluluğu, doğaçlama tiyatro gruplarından bir diğeri.
Gelecek nesillere doğaçlamayı sevdirmek amacıyla bir çok projeye adım atan AZOT pek çok sosyal kurum etkinlikleri, lise ve üniversitelerde gösteri düzenledi. Bunun yanı sıra bir çok şirket organizasyonunda bulunan grup anı değerlendirme, görebilme ve yaratıcı olma konularında workshoplar ve özel gösteriler düzenliyor.
Ekipte Selen Şeşen, Mahmut Fikirsindi, Murat Albayrak, Özer Güngören, Emrah Deniz ve Gizem Yücel yer alıyor. AZOT, her Cuma ve Pazar günleri İstanbullu tiyatroseverle buluşuyor.
Bunlar Onlar 
Bunlar Onlar tiyatro topluluğu 2006 yılında Ankara’da kuruldu. Türkiye’de sadece Tiyatro sporu alanında çalışmalar sürdüren 2 gruptan biri olan grup, aynı zamanda Uluslararası Tiyatro Sporu Enstitüsü tarafından verilen lisansa da sahip. Tiyatro sporu oyunlarını sahnede Bunlar ve Onlar isimli iki grup şeklinde gerçekleştiriyorlar.
Halen Kybele Film Yapım bünyesinde çalışmaları devam ettiren grubun oyuncuları arasında: Nalan Erkovan, Atilla Kılıç, Engin Özsayın, Nermin Uğur Bakır, Ersin Ayhan, Ezgi Yıldız, Sanlı Baykent ve Aysın Işımer yer alıyor.