İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü bünyesinde hizmet veren Atatürk Kitaplığı, 100 yıl öncesinin gazetelerini inceledi ve ‘Havadis: Yüz Yıl Önce’ konulu bir sergi hazırladı.
Projeyi, Kütüphane ve Müzeler Müdürü Ramazan Minder yürütüyor, serginin küratörlüğünü ise Cavide Pala ve Hanife Öztürk üstlendi. Sergi için 2 ay gibi kısa sürede, İkdam, Tanin, Teminat, Şehbal, Servet-i Fünun gibi 25’ten fazla Osmanlıca gazete ve dergi sayı sayı tarandı. Araştırma sonucunda şu ilginç gerçek ortaya çıktı: Balkan Savaşları ve Trablusgarp Savaşı’nın gölgesinde geçen 1912’nin gündemi bugünkü gündem ile neredeyse aynı… Yüz yıl önce basına yansıyan konular çok tanıdık. Taksim yayalaştırması, eğitimde yeni model arayışı, Galata Köprüsü’nün açılışı gündeme damgasını vuran olaylar arasında.
Atatürk Kitaplığı’nda, 1912 yılına ait onlarca gazete ve dergi arşivinden ‘Havadis: Yüz Yıl Önce’ konulu bir sergi hazırlandı. İkdam, Tanin, Teminat, Şehbal, Servet-i Fünun gibi yayınlar incelendiğinde bir şey dikkat çekiyor. 100 yıl önce de Taksim’in yayalaştırılmasından eğitime kadar birçok konu gündemdeymiş. Serginin küratörlerinden Cavide Pala, “2012’de konuşulan birçok konu 1912’de de konuşuluyormuş. Yüz yıl önce şehircilik konusunda yaşanan bazı sorunlar var. O günlerde Taksim’de şehirleşme üzerine çalışmalar planlanmış. Bugün de Taksim yayalaştırma projesini görüyoruz. O gün eğitimde yeni bir model aranıyor bugün de. 100 yıl önce yaşanan sıkıntılar bugün de aynı.” diyor. Pala, gazete arşivlerini incelediklerinde vardıkları sonucu ise şöyle özetliyor: “Tarih tekerrürden ibaret.”
1912 yılında süreli yayınların sansürden etkilendiğini aktaran Cavide Pala, gazetelerin sık sık kapatıldığını söylüyor. Kapatılan her dergi ve gazetenin ertesi gün farklı bir isimle yayın hayatına devam ettiğini dile getiren Pala, “Tanzimat sonrası bir dönem ama o özgürlük iklimi çok sürmemiş. Sultan Reşat dönemin padişahı ancak iktidar İttihat ve Terakki’nin elinde. Kendi hesaplarına uymayan her haberde bütün gazetelere sansür uygulamış. İmla hatası bile sansür sebebiymiş.” ifadelerini kullanıyor. Dönemin haber dilinde sert ifadelerin kullanıldığını anlatan Pala, Trablusgarp Savaşı, Balkan savaşları, kolera salgınları gibi büyük olaylara iç sayfalardan yer verildiğini; manşetlerin ise güllük gülistanlık olduğunu belirtiyor. Pala’ya göre, sergiyi en fazla bir saat gezenler dönem hakkında bir hayli bilgi edinmiş olacak.
İncelemelerini titizlikle yürüttüklerini belirten Öztürk ise “Çalışmaya başladığımızda her haber önemli geliyordu bize. Her aya 6 pano yapmamız gerekirken neredeyse her gazeteden bir sergi çıkabilecek yoğunlukta haber çıkarıyorduk. Elemek zor oldu. Mesela karikatür dergileri dönemi çok iyi yansıtıyordu hepsini alamadık.” şeklinde konuşuyor. 1912 yılına ışık tutan sergiye ilgi ise oldukça yüksek. İlk haftadan itibaren 2 binin üzerinde ziyaretçi gelmiş. Önümüzdeki yıllarda serginin devam etmesi yönünde talep aldıklarına değinen Hanife Öztürk, “Rutine sarmasını istemiyoruz ama Cumhuriyet’in ilanına kadarki süreç çok önemli bir dönem, onu inceleyebiliriz. Sergiyi gezenler dönemde çıkan dergi ve gazetelerin muhtevasını da öğreniyor. Servet-i Fünun dergisinin sadece bir edebiyat dergisi değil, fotoğraflarıyla siyasi haberleriyle de dönemi yansıttığını görüyor.” diye anlatıyor. Taksim Cumhuriyet Sanat Galerisi’nde meraklılarını bekleyen sergi 31 Ocak 2013 tarihine kadar ziyarete açık.
Zaman