Unutulmaya yüz tuttu derken, bir sanat dalı olarak yeniden karşımıza çıkan kuklacılığı, Hürriyet gazetesinden Deniz İnceoğlu araştırdı. Kuklacılıkla ilgili merak ettiğiniz her şeyi bu yazıda bulacaksınız…
Onların işi izleyenleri güldürmek, eğlendirmek ve oynatan kişiyi rahatlatmak. Ahşaptan, strafordan, kimi zaman çoraptan ya da kartondan yapılan kuklalardan bahsediyoruz. Tarihi çok eski dönemlere dayanan kuklacılık ve kuklalar, hâlâ insanları eğlendirmeye devam ediyor. Üstelik artık basit bir mahalle eğlenceliği değil, bir sanat dalı olarak ele alınıyor. Özellikle son yıllarda, atölye çalışmalarına katılıp kuklacılık öğrenenlerin sayısı bir hayli arttı. Siz de bir Gepetto Usta olabilir, birkaç ayda kendi Pinokyo’nuzu yaratabilirsiniz.
Eski Türk geleneklerinde yeri olan kukla, 19. yüzyıldan sonra bizde unutulmaya yüz tutmuştu. Derken bir sanat dalı olarak geri döndü. İstanbul ve İzmir’de kukla festivalleri düzenleniyor, bu işe gönül verenlerin açtığı atölyelerde her yaş grubundan insan kukla yapmayı ve oynatmayı öğrenebiliyor. Bunun için haftada iki saatinizi ayırmanız yeterli. Önemli olan sabırlı olup sürekli deneyim kazanarak üç boyutlu düşünme ve el alışkanlığını geliştirmek.
Pek çok kukla çeşidi var ama Ahşap Çerçeve Kukla Atölyesi eğitmenlerinden Çağrı Yılmaz, bu aralar el kuklası, sopalı kukla, ipli kukla ve muppetların popüler olduğunu söylüyor. Kurs eğitimlerine yapımı ve oynatması birbirinden eğlenceli bu kuklalardan istediğinizle başlayabilirsiniz.
EVDE DE YAPILABİLİR
Adı üstünde ele takılarak oynatılan el kuklasında, sadece kafa ve elleri hazırlıyorsunuz. Bunun için ister çamuru şekillendirin, ister straforu oyarak biçim verin. Seçim size kalmış. İki ay sonunda elde ettiğiniz kuklaya kostüm giydirdiğinizde harika bir el kuklasına sahip oluyorsunuz.
Sopalı kukla söz konusu olduğunda, üzerinde çalışmak istediğiniz karaktere göre detaylar değişiyor. Dansçı, şarkıcı ya da müzik enstrümanı çalan bir karakter yaratabilirsiniz. Aşağıdan sopalarla oynatılan bu çeşitte, oyma tekniğiyle çalışılıyor. Ancak ne yazık ki bu kuklayı tek başınıza oynatmanız mümkün değil. En az iki kişi olmanız şart. Yapımı da yaklaşık üç ay sürüyor.
İpli kukla ise kendi içinde üçe ayrılıyor; Çek kuklası, scarf marionette ve standart ipli kukla. Çek kuklaları genellikle 20 santim oluyor ve tahtadan hazırlanıyor. Özelliği, iplerden başka bir de çubuk aparatlarının olması. Bu sistem olduğu için ona Çek kuklası deniyor. Yapımı bir ay, yani sekiz saat sürüyor.
Scarf marionette’te ise, bütün vücut hazırlanmıyor, sadece kollar ve kafa üzerine yoğunlaşılıyor. Bunun için özel bir kostüm hazırlanarak yürüme efekti veriliyor. Bitmesi karakterin çeşidine, kostüme göre yaklaşık üç ay sürüyor.
Standart ipli kuklalar genelde 50 santim oluyor. Alt gövde ve ayakların tahtadan hazırlandığı bu kuklalarda üst gövde ve kafa için strafor tercih ediliyor. Strafor en sonunda kağıt hamuruyla kaplanıyor. Yapım süresi yaklaşık beş ay sürüyor.
Çağrı Yılmaz yeni başlayanlara öncelikle Çek kuklası yapmalarını öneriyor: “İpli kukla yapmak isteyenlere Çek kuklasından başlamalarını tavsiye ediyorum. Çünkü diğer kuklaların yapımı daha uzun sürüyor. Örneğin beş ay scarf marionette’yle uğraşmak, yeni başlayana uzun, yorucu ve sıkıcı gelebilir. Ne de olsa çok sabır gerektiriyor. Bir de aslında pek çok kukla çeşidinin yapımı için ciddi bir atölyeye ihtiyaç var. Eğer gelen kişi ileride evinde devam etmek istiyorsa, Çek kuklası, biraz basitleştirilerek evde de devam ettirilebilir. Ama klasik kukla için gereken malzemeleri evde barındırmak çok zor.”
SERGİ GEZİN SATIN ALIN
Ahşap Çerçeve Kukla Atölyesi’nde üç yıldır düzenlenen atölye çalışmalarında öğrenci ve eğitmenlerin yaptığı kuklalar, 26 Nisan-6 Mayıs tarihleri arasında sergilenecek. Burada kuklanın her çeşidini görmek mümkün. İsterseniz satın da alabilirsiniz. Tel: 0212 252 88 35.
FESTİVALİ TAKİP EDİN
13. Uluslararası İstanbul Kukla Festivali, bu yıl İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nın desteğiyle 4-16 Mayıs tarihleri arasında düzenlenecek. Cengiz Özek’in sanat yönetmenliğini yaptığı festivalde Almanya, ABD, Fransa, Rusya, Bulgaristan, Portekiz, İsviçre, Çek Cumhuriyeti gibi 15 ülkeden 25 topluluk 75 gösteri sahneleyecek.
Festivalin açılışı 4 Mayıs’ta Garajistanbul’da, İspanya’dan katılan Tabola Rassa’nın “Cimri” adlı gösterisiyle yapılacak. Böylece Moliere’in ünlü oyunu “Cimri”yi bu kez obje tiyatrosu olarak izleyeceğiz. Bütün karakterlerin musluklarla sembolize edildiği eserde, oyunun baş kahramanı para yerine su biriktiriyor. Oyun, hızla yok olup giden doğal kaynaklara gönderme yapıyor.
MACBETH EL KUKLASI OLDU
Festivalin en önemli özelliklerinden biri de Shakespeare eserlerine yer veriliyor olması. Teatr Malabar Hotel (Polonya), tiyatronun yanı sıra opera ve baleye de aktarılan “Othello”yu sunacak. Oyun, mask, aktör ve müzik alan ilişkisiyle anlatılıyor. Wilde & Vogel Figurentheater (Almanya) “Kral Lear”i sahneye taşıyacak. Oyun aslında Shakespeare’in yazdığı şekliyle birebir oynanmıyor. Eser, Samuel Beckett’in “Kral ve Soytarı” için yazdığı denemelerle oluşturduğu “Endgame” adlı çalışmasının bir devamı niteliğini taşıyor. Anatomia Ensemble (Finlandiya) “Kral Lear”i, İtalyan el kuklası Arlecchino’nun en önemli oynatıcıları arasında yer alan Gigio Brunello (İtalya) ise “Macbeth”i sahneliyor.
Shakespeare oyunları bölümünde Türkiye’den de Tiyatro Tem yer alıyor. Topluluk Shakespeare’in “Kral III. Richard Tragedyası” adlı oyunundan hareketle beş oyuncu ve bir kukla için üretilmiş tek perdelik oyunu “III. Riçırd Faciası”nı izleyiciye sunuyor.
Festivalde modern kukla uygulamalarının yanı sıra klasik kuklanın özgün uygulamaları da olacak. İsviçre’den Les Pannalals, Çek Cumhuriyeti’nden Pavel Volny, Portekiz’den Trule, İspanya’dan Toni Zarfa ve Türkiye’den Hakan Arısoy, Cengiz Özek ve Alpay Ekler’in gösterileri bunlardan sadece birkaçı.
FOTOĞRAFINIZDAN KUKLA YAPTIRIN
İskender Giray aslında bir fizik mühendisi. Ama en büyük hobisi resim ve kuklalar. Üstelik hayatını da artık buradan kazanıyor. Çünkü sipariş üzerine kukla hazırlıyor. Siz de çevrenizdekilerin ya da kendinizin birer kuklasını yaptırabilirsiniz. Sadece kişinin değişik açılardan fotoğraflarını İskender Giray’a göndermeniz yeterli. Herkes farklı kıyafet, aksesuvar ya da ebatta kukla istediğinden Giray, fiyatlandırmayı kullandığı malzemeye göre yapıyor. Ortalama 10 gün içinde kuklayı teslim ediyor. Tel: 0212 327 01 70.
KUDURCUK, KOĞURCAK, KORKOLÇAK…
Rumca bir kelime olan kukla, Türkçe’de tam anlamıyla “bebek” oluyor. Bugün Anadolu’da yaşayan korçak, kudurcuk, kaburcuk, koğurcak, kaurcak, lubet gibi isimler de kukla yerine kullanılıyor. “Korkolçak”, “Çadır hayal” (ipli kukla) adı ile de yaşayan kuklanın Orta Asya’dan getirildiği sanılıyor. Bir çok Türk boyunda kendine özgü basit teknik içinde görülen ve 17. yüzyıldan beri Türkiye’de şehirlerde kukla adı ile bilinen oyun, Anadolu’da köylüler arasında “bebek, çömce gelin, karaçör” gibi isimlerle yaygın. Konusunu günlük yaşamdan ve edebi hikâyelerden alan kukla bir hareket ve hacim oyunu. 14. yüzyıldan bu yana oynatıldığı biliniyor.
KUKLA MERKEZLERİ
İstanbul/ Mask İstanbul 0554 435 97 87, Mim Sanat Merkezi 0216 449 20 45, Atölyedans 0212 293 86 68, Ahşap Çerçeve Kukla Atölyesi 0212 252 88 35, Atölye Curcunabaz 0216 386 96 08, Su Sanat 0212 245 96 59,
Kırklareli / Uçaneller Kukla Evi 0288 417 06 36,
Ankara / Kukla Merkezi 0312 326 94 31, Kukla Karagöz Derneği 0312 309 18 37,
İzmit / Kocaeli Şehir Tiyatrosu 0262 311 59 00.