Fudayl Çelebi, 1514 yılında İstanbul’da doğdu. Zembilli Ali Efendi’nin oğlu olması sebebiyle Zembillizade lakabıyla da anılır. Fudayl Çelebi, tahsilini İstanbul’da tamamladıktan sonra Bursa Yıldırım Han ve Edirne Halebiyye medreselerinde müderrislik yaptı. 1544 yılında kendisine Eyüp payesi verildi ve müderrislik görevini Sahn-ı Seman ve Ayasofya medreselerinde devam ettirdi. Bu medreselerdeki görevlerinden sonra 1553 yılında Bağdat’a, bir yıl sonra da Halep kadılıklarına tayin edildi. 1555 yılında Halep kadılığından azledilip Şehzade medresesine müderris olarak görevlendirildi. 1561-1562 yılları arasında Mekke kadılığı yaptıktan sonra emekliye ayrıldı.
Emekliye ayrıldıktan Fudayl Çelebi kendini ilim ve eğitime adadı. III. Murad’ın kazaskerlik teklifini ve Şeyhülislam Hamid Efendi’den boşalan şeyhülislamlık görevlerini kabul etmedi. Birçok alim yetiştirdi. Şeyhülislam Sun’ullah Efendi de öğrencileri arasındadır. 1583 yılında vefat eden Fudayl Çelebi vasiyeti üzerine babası Zembilli Ali Efendi’nin ayak ucuna defnedildi. Vefatından sonra kitaplarını Fatih Camii’ne bağışlamıştır.
Fudayl Çelebi, zamanın önde gelen alimlerindendi. Kendisine yapılan Kazaskerlik ve Şeyhülislamlık görevlerini kabul etmesi için yapılan ısrarlara “Dide-i zâhir bunyan kâsîr-fehme bu hey’et ile sadr olmak da ne âlem vardır” cevabını vermiştir. Devrin ileri gelen şahısları gibi o da hayır işleriyle uğraşmış, Yeniköy civarında bir cami yaptırmıştır.
Fudayl Çelebi’nin Eserleri
- Âdâbü’l-evṣıyâ (bazı kaynaklarda Edebü’l-evṣıyâ adıyla geçer) ticari konuların incelendiği bir fıkıh kitabıdır.
- eḍ-Ḍamânât fi’l-fürû, Hanefi fıkhına dair dört ciltlik bir eserdir.
- Risâletü’l-veẓâʾif fi’n-naḥv
- ʿAvnü’r-râʾiḍ, Feraiz ilmine dair bir kitaptır.