Yıldızların yaşlandıkça daha yavaş döndükleri biliniyordu fakat yakın zamana kadar tam bir yaş hesaplaması yapmak için yeterli veri yoktu.
Amerika Birleşik Devletleri’nden gökbilimciler ilk kez bir milyar yıldan yaşlı bir grup yıldızın dönüş hızını ölçmeyi başardılar ve sonucun tahminlerine tamamen uyduğunu gördüler.
Bu bulgu, bir süredir bu konuda varolan kuşkuları giderdi. Artık yıldızların yaşı yüzde 10’luk bir yanılma payı ile hesaplanabilecek.
Uzmanlar yaptıkları çalışmayı Seattle’da Amerikan Gökbilim Derneği’nin kongresine sundular.
‘Sokak lambaları gibi’
Evrimi incelerken fosillerin yaşının belirlenmesi ne kadar hayati bir konuysa, gökbilim açısından da yıldızların yaşının hesaplanması o derece önemli.
Uygulanan yöntem dünyanın da içinde bulunduğu sistemin güneşi ile aynı boyutta veya daha küçük ‘soğuk yıldızlar’ için geçerli.
Bunlar hem galaksimizde en çok rastlanan hem de ‘ömrü uzun’ yıldızlar.
Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden Dr. Soren Meibom “Bu yıldızlar sokak lambası gibi bir işlev görerek galaksimizin en eski bölgelerini bile aydınlatıyor” diyor.
Ayrıca ‘Soğuk yıldızlar’ın çevresinde galaksimizde uzaktan görebildiğimiz dünyaya benzer bir çok gezegen dönüyor.
Bu yıldızların çoğunun kütle, boyut, parlaklık ve sıcaklık bakımından özellikleri dünyanın çevresinde döndüğü Güneş’e benziyor ve yıldızın ‘ömrü’ boyunca çok bir değişiklik göstermiyor.
Bu da yıldızın yaşının hesaplanmasını epey zorlaştıran bir şey.
Güneş lekelerinin faydası
Dönüş hızının ölçülmesi yöntemi ilk olarak 1970’lerde önerilmiş ve 2003 yılında bu yönteme “jirokronoloji” adı verilmişti.
Fakat yıldızların dönüşünü görmek kolay değil. Gökbilimciler bunun için güneş lekelerinden yararlanıyorlar.
Bu lekeler yıldızın parlaklığını yüzden 1’den daha az etkilese de yıldız yüzeyindeki hareketlerini tespit etmek mümkün.
Bu, lekeleri daha büyük olan genç yıldızların yaşını ölçmeyi nispeten kolaylaştırıyor ama yaşlı yıldızların lekeleri daha az ve daha küçük ve bu yüzden hesaplamalar zorlaşıyor.
Dr. Meibom ve ekibi bunu yapabilmek için 2009 yılından bu yana güneşin çevresinde dünyayla birlikte dönen çok hassas Kepler uzay teleskobunu kullanmış.
Bu yolla yaşının aşağı yukarı 2,5 milyar yıl olduğu düşünülen NGC 6819 adıyla bilinen bir kümeden 30 yıldızın dönüş hızını ölçmüşler.
Bir bilgi boşluğu tamamlandı
BBC Türkçe’nin haberine göre bu çalışmadan önce gökbilimciler sadece çok genç soğuk yıldızların dönüş hızlarını ölçebilmişti. Bunlar genellikle 600 milyon yaş civarında ve çok hızlı (kendi etrafındaki dönüşü yaklaşık 1 haftada tamamlayan) dönen yıldızlardı.
Fakat 2011 yılında Dr Meibom ve ekibi Kepler teleskobunu kullanarak NGC 6811 adlı yaklaşık 1 milyar yıllık bir kümeyi izlemeye başladılar. Bu yıldızlar kendi etraflarındaki dönüşü daha yavaş -10 günde- tamamlıyordu.
Ama o sırada hem yaşını hem dönüş hızını bilebildiğimiz daha yaşlı tek yıldız 4 milyar 600 milyon yaşında olan ve kendi etrafında 26 günde dönen kendi güneşimizdi.
Şimdi bu sorun kısmen aşılmış görünüyor.
İzlenen son küme, hızı ve yaşı bilinen en genç ve en yaşlı yıldız arasındaki milyarlarca yıllık veri boşluğunu doldurmuş oldu.
NGC 6819 kümesindeki yıldızlar kendi etrafında 18 günde dönüyor ve 2,5 milyar yaşında.
Böylece gökbilimcilerin yıldızların yaşını saptama yöntemlerinin de isabetli olduğu kanıtlanmış oldu.