Nanoteknoloji kullanılarak üretildiği söylenen bu topları kimyagerlere sorduk. Netice tüketicinin yorumlarıyla aynı. İşe yarıyor mu yaramıyor mu? Kesin bir bilgi yok.
Hangi kanalı açsanız, hangi siteye girseniz karşınıza o toplar çıkıyor. Deterjan kullanmadan çamaşırlarınızı kirlerden arındırdığı söyleniyor. Ünlü isimlerin tanıttığı bu topları internetten veya telefonla sipariş edilebiliyorsunuz ya da eş dost kanalıyla alabiliyorsunuz.
Kullananların çok farklı görüşleri var. Kimi oldukça memnun. Deterjan atmadan çamaşırlarını tertemiz yaptığını söylüyor. Mesela Canan Şahin, çamaşır yıkama topundan iyi sonuç almış. Ama Şeyma Kara gibi, ‘Hiç işe yaramıyor, az deterjan ekleyince daha iyi temizliyor’ diyenler de var.
Şirketler, patenti Kore ve diğer Uzakdoğu ülkelerinden alınan deterjan toplarına güveniyor. Hatta markalardan biri İTÜ’de toplar hakkında inceleme yaptırmış. Bu incelemeyi de ilk zamanlarda reklamlarında kullandılar. Fakat kısa süre sonra bu reklam yayından kaldırıldı. Sebebi İTÜ’nün, "Hazırlayacağımız raporu reklamlarda kullanmayacaksınız" şartını ihlal etmeleri.
Çalışmayı yapan Prof. Dr. Süleyman Akman, firmanın talebi doğrultusunda deterjan toplarının sudaki metalleri tutup tutmadığını incelediklerini söylüyor. Temizleyip temizlemediği hakkında bir rapor vermediklerini belirtiyor. Zaten Akman’a göre temizlik malzemesinin hangi tür kirleri ne kadar temizleyeceği ve hangi bakterilere karşı etkin olacağı gibi deneyler çok uzun zaman ve emek gerektiren kapsamlı ve özel çalışmalar. Dolayısıyla Akman, çamaşır toplarının işe yarayıp yaramadığı konusunda fikir beyan etmiyor.
1990’larda Amerika’da ortaya çıkan çamaşır toplarının işe yarayıp yaramadığı dünya kamuoyunda da çok tartışılmış. Amerikan Federal Ticaret Örgütü, 1997 yılında, toplumu yanılttığı için çamaşır topu üreticilerini para cezasına çarptırmış.
Tüketiciyi uyarmış. İspanyol Tüketici Örgütü ise normal deterjan ve hiç deterjan kullanmadan yapılan yıkamayla, çamaşır topuyla yapılan yıkamayı karşılaştıran bir araştırma yayınlamış. Çamaşır toplarıyla yapılan yıkamanın, sadece su kullanılarak yapılan yıkamadan daha iyi olduğu sonucuna varmış. Tüketicilere çamaşır toplarıyla birlikte az miktarda deterjan kullanmayı önermişler.
Çamaşırın döverek yıkanması gibi
Yıldız Teknik Üniversitesi Kimya Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Metin Tülü, deterjan toplarına dair şunları söylüyor: "Kanaatime göre yüksek sıcaklıkta topların yardımıyla suda oluşan türbülans ve sürtünme kolay çıkabilecek kirleri yerinden oynatıp çıkartabilir.
Eskiden yapılan çamaşırı döverek yıkamak gibi. İddia edildiği gibi topların suyu yumuşatması, ortama iyonik oksijen vermesi, bunun da ortamın pH’ını yükseltmesi gibi bilimsel kavramlar reklamın etkisini artırmaya yönelik atraksyonlardan başka bir şey değil. Bir ürünün kalitesini bilimsel ifadelerle süslemek makul karşılanabilir fakat herkesin anlayamayacağı kelimeleri seçmek, bilerek veya bilmeyerek yanlış kavramlar kullanmak tüketiciyi yanıltmaktır."
Kimya Mühendisleri Odası Ankara Şubesi’nden kimya mühendisi Yusuf Kenanoğlu, 10 yıl öncesine kadar çok uluslu şirketlerin büyük umutla üzerine çalıştığı çamaşır yıkama toplarının, beklenen sonuçları vermemesi üzerine satış ve pazarlamasında kayda değer yol alınmadığını söylüyor. Ancak son yıllarda ilave fonksiyonlar kazandırılması Almanya, Hong-Kong, ABD ve Fransa’da, kapıdan ve internet üzerinden satışını arttırmış. Kenanoğlu, ekonomik durgunluğun yaşandığı ülkelerde satışının artmasını manidar buluyor.
Sahteleriyle mücadele ediyoruz
Türkiye’ye çamaşır yıkama toplarını ilk getiren ‘Nanomatik’ markası. Firmanın satış müdürü Senem Yılmaz, ürünlerinin satışı için gerekli izinleri gösterdi. Hatta Avrupalı araştırma şirketlerine yaptırdıkları testleri de. Türkiye’de böyle bir ürünün incelemesini yapabilecek bir kurum olmadığını söyleyen Yılmaz, "Sadece İTÜ’ye ağır metal testini yaptırabildik, temizletme testi de istiyoruz ama kurum yok." diyor.
Bir yılda 90 bin adet satılan nanomatiklerin, sahtesi de çıkmış. Bu sebeple ürünlerinin ambalajına hologram etiket takmışlar. Satın alan bu hologramdaki rakamı ya telefon ya da internet sitesi kanalıyla kaydettiriyor, orijinal olup olmadığını anlıyor.
Anlaşılan o ki bin yıkama boyunca deterjan kullanmadan ya da çok az kullanarak temizlik vadeden bu topların gerçekten işe yarayıp yaramadığı şirketlere bırakılmamalı. Tüketici lehine tarafsız bir kuruluş bu muammaya çözüm bulmalı. Çünkü internet veya doğrudan satışla her gün daha çok kişiye ulaşan ürünlerin karşısında, milyarlarca dolarlık büyüklüğe sahip deterjan endüstrisi var.
İçinde ne var?
Çamaşır yıkama topları plastik top içine yerleştirilmiş seramik ya da mineral bazlı minik küreciklerden oluşuyor. Nanoteknoloji kullanılarak seramik, Na (sodyum), Ca (kalsiyum), Ba (baryum), Fe (demir), K (potasyum), Mg (magnezyum) gibi mineraller ile AI203 (alüminyum oksit-alumina), SİO2 (silisyumdioksit), TiO2 (titandioksit) gibi bileşikler ve daha 80’den fazla çeşitte doğal mineraller içeren kompleks bir yapıya sahip.
Kimyager Yusuf Kenanoğlu, bu küçük küreciklerdeki aktif maddelerin su moleküllerinin kumaş içinde en küçük noktalara kadar ulaşmasını sağlamanın yanında, kızıl ötesi ışın ve manyetik dalgalar ile de kirin üzerine yapışmış olduğu dokudan uzaklaşmasına yardımcı olacağını söylüyor. Aslında klasik deterjanlar da su ile birlikte kullanıldıkları ortama iyonları salarak çamaşırları temizliyor.
Birçok bilim adamını toplar hakkında bilgi almak için aradıktan ve ulaştığımız bilgilerden sonra ortaya kesin bir sonuç çıkaramadık. Çünkü doğrudan satış yöntemiyle, eş dost önerisiyle veya reklamlarda anlatılanlara inanarak satın alınan bu ürünün yararlı olup olmadığı, ne kadar çevreci olduğuna dair ülkemizde yapılmış bir çalışma yok. Uzman bilgisi de. Yurtdışında yapıldığı söylenen çalışmaların sonuçları var ama içeriği yok. Yani iş, kullanıcının tecrübesine kalıyor.
Zaman