Türk Fitoterapi Derneği Başkanı Prof. Dr. Ekrem Sezik, Türkiye’de yılda yaklaşık 60 ton salep elde edildiğini belirterek, ‘Bir salep yumrusunun ortalama ağırlığı 2 gram olduğuna göre her yıl 120 milyon orkide yok oluyor. Her geçen yıl sayılarının azalması bir yana, bazı orkide türleri uzun aramalara rağmen artık bulunamıyor’ dedi.
AA’nın haberibe göre, Sezik, kış mevsiminde çok tüketilen salep uğruna orkidelerin sayılarının giderek azaldığını, hatta bazı türlerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını söyledi.
Orkide denilince, çiçekçilerde görülen son derece güzel, gösterişli, uzun ömürlü, pahalı çiçeklerin akla geldiğini kaydeden Sezik, Türkiye’nin orta kuşak orkideleri bakımından Avrupa ve Ortadoğu’nun en zengin ülkelerinden biri olduğunu vurguladı.
Sezik, Türkiye’de 160 civarında orkide türü bulunduğunu, orkideler bakımından en zengin bölgenin Muğla-Antalya çevresi olduğunu, Türkiye orkidelerinin yarıdan fazlasının bu bölgede yetiştiğini anlattı.
Halkın, orkideleri genellikle “salep” veya “salep otu” diye isimlendirdiğini, bu ismin, orkide yumrularından asırlardır salep elde edilmesinden ileri geldiğini aktaran Sezik, şöyle devam etti:
“Yumrulu orkidelerin toprak altında iki yumrusu bulunur. Kışı, bir önceki sene meydana gelen yumrunun aracılığıyla geçiren bitkinin, bahara doğru ek köklerden biri kalınlaşmaya başlar ve ucunda bir yumru daha meydana gelir. Bu yumru gelişirken, yukarı doğru da bir tomurcuk vasıtasıyla yeni yılın gövdesi meydana gelmeye başlar. Bir süre sonra bu gövdede güzel çiçekler meydana gelir. Bitkinin gelişmesi ilerledikçe yeni yumru da gelişir. Eski yumru ise yeni yumrunun yanında ona yapışık ve içi boşalmış halde bulunur. Salep elde edilişinde yeni yumru kullanılır. Genellikle bitkiler çiçek açtığında veya bazen taban yaprakları belirgin hale gelince salep toplayıcılar bitkinin etrafını kazar, yumruları çıkarır, yeni yumruları alır, geri kalan kısımları ise bir kenara atarlar. Bir kenara atılan, yeni orkidenin tohumlarını verecek olan çiçekli bitkilerdir. Bitki henüz tohuma geçmemiştir. Böylece bu orkide ve ondan meydana gelecek fertlerin üremesi durdurulmuş olmaktadır.”
Anadolu’nun değişik bölgelerinde 100 kadar yumrulu orkidenin salep elde edilişinde kullanıldığını anlatan Sezik, Trakya , Marmara ve Karadeniz bölgelerinin bazı kısımları hariç, ülkenin hemen her bölgesinde salep elde edildiğini kaydetti.
Sezik, bu saleplerin, piyasada elde edildikleri bölgelere göre Kastamonu, Muğla, Silifke, Maraş, Van, Siirt salebi gibi isimlerle, göğüs yumuşatıcı olarak kullanıldığını, salebin, yazın dondurma, kışın ise sıcak sütlü içecek hazırlanmasında tüketildiğini belirtti.
Türkiye’de asırlardır salep üretildiğini dile getiren Sezik, TÜBİTAK için yaptığı son araştırmada Türkiye’deki salep üretiminin miktarının ortaya çıktığını kaydetti.
Sezik, “Ülkemizde yılda 60 ton civarında salep elde ediliyor. Bir salep yumrusunun ortalama ağırlığı 2 gram olduğuna göre her yıl 120 milyon orkide yok oluyor. Bu soykırıma orkideler dayanamadı! Her geçen yıl sayılarının azalması bir yana, bazı orkide türleri uzun aramalara rağmen artık bulunamıyor” şeklinde konuştu.
Avrupa ve Amerika’da 50’nin üzerinde orkide derneği bulunduğunu ifade eden Sezik, bu çiçeği seven, merak eden kimyacıdan eczacı ve mühendislere kadar değişik mesleklerdeki insanların, orkide sevgisini paylaşmak ve geliştirmek üzere bu derneklerde buluştuklarını anlattı.
Sezik, Avrupa’daki orkidelerin, koruma altına alınmış bitkiler grubunda yer aldığını vurgulayarak, şunları kaydetti:
“Bu ülkelerde değil yumruların sökülmesi, çiçeklerinin koparılması bile cezayı gerektiren bir kabahattir. Ülkemiz de korumayla ilgili anlaşmalara imza atmıştır ama Türkiye’de salep elde etmek üzere her yıl milyonlarca orkidenin yumrusu toplanmakta ve dolayısıyla orkideler yok edilmektedir. Salep yerine başka maddelerle dondurma hazırlanabilir, sütlü bir içecek yapılabilir fakat salep elde edilsin diye nesli tüketilen bir orkideyi tekrar yaratmak insan gücünün dışındadır.”