Türkiye’de her yıl yüzlerce insan (yaşlı, genç ve çocuk) soba, şofben ve kombiden çıkan karbon monoksit gazından dolayı zehirlenerek ölmektedir. Doğru kurulmamış, gerekli önlemler alınmamış ve temizlenmemiş soba, şofben ve kombilerden dolayı özellikle rüzgarlı havalarda ve lodosta baca tepmesi sık aralıklarla meydana gelmektedir. Baca gazının tepmesi sonucu baca gazı içinde bulunan çok zehirli karbon monoksit gazından dolayı her yıl yüzlerce insanımız ölmektedir.
Karbon monoksit gazı renksiz ve kokusuz olduğu için insanlar bu gazı hissedemiyor. Bu nedenle soba, kombi ve şofbenden sızan karbon monoksit gazının farkına varılamıyor. Solunum yolu ile alınan karbon monoksit gazı akciğerden kırmızı kan hücreleri içindeki hemoglobine hücresine ulaşır. Hemoglobin oksijen yerine karbon monoksite bağlanır. Karboksi hemoglobin kan hücrelerinin oksijen taşınmasını engeller. Dolayısıyla dokulara zarar verir ve ölüme neden olur.
Bacalar temizlenmediği, eskiyen ve delinen bacalar ve bağlantı elemanları zamanında değiştirilmediği, sobalar, şofbenler ve kombiler doğru bir şekilde uygun yere kurulmadığı zaman yakıtlar (kömür, odun, doğal gaz, LPG, karosen ve gaz yağı) eksik ve verimsiz yanar. Eksik yanma sonucu oluşan kirli gazlar ve partikül maddeler baca tıkanmasına neden olur. Baca daralması ve tıkanmasından dolayı soba, kombi ve şofbenler düşük verimde yanar. Tıkanan ve daralan bacalardan dolayı soba, kombi ve şofbenden çıkan gazlar baca bağlantı yerleri ile deliklerinden oda içine sızar. Dolayısıyla her yıl yüzlerce kişi evinde karbon monoksit gazından dolayı zehirlenmekte ve hatta ölmektedirler. Bir binanın yıllık baca temizleme ve tamiri maliyeti ise bina büyüklüğüne bağlı olarak 150–250 TL. arasında değişmektedir.
Temizlik Çok Önemli
Mutlaka baca temizliği ve bakımı ile soba/kombi/şofben bakım onarımı yapılmalıdır. Bacaların nasıl temizleneceği ve sobaların, kombilerin, şofbenlerin odalara nasıl kurulacağı öğretilmelidir.
Özellikle sobanın ve kombinin kurulu olduğu odalarda insanlarımız yatmamalıdır. Yatmak zorunda ise sobanın söndüğüne dikkat etmelidir.
Şofbenler banyoda kurulu ise karbon monoksit gazı detektörü mutlaka banyoda uygun yerde kurulmalıdır. Aksi durumda banyo yaparken banyo odasının kapısı yarı yarıya açık olmalıdır. Bunlar yapılmadığı zaman karbon monoksit gazı zehirlenmesi ile her an karşı karşıya kalınabilir.
Belediyeler ve doğal gaz dağıtım şirketleri ve kömür satıcıları, baca temizliği yapacak firmaların elemanlarını eğitmeliler. Bacaların nasıl temizleneceğini öğretmeliler. Baca temizliğinde kullanılacak aletleri göstermeliler. Temizlik firmalarının bu aletleri kullanmalarını sağlamalılar. Doğal gaz, kömür ve odun satıcıları bu konuda tüketicilere hizmet vermeliler.
Rüzgarlı havalarda baca tepmesini minimize eden baca başlığı kullanılmalıdır. Baca başlılarının 50 TL olduğunu biliyor musunuz? Aksi durumda rüzgârlı, özelliklede lodoslu, havalarda zararlı ve zehirli gazlar baca tepmesi oda içinde birikir. Buda zehirlenmelere neden olur. Zehirlenme olayları genel olarak gece saatlerinde meydana gelir. Uykuda iken veya uyku saatleri geldiğinde karbon monoksit zehirlenmesi daha sık görülmektedir.
Rüzgârlı havalarda soba, kombi ve şofben zehirlenmesi sıkça olmaktadır. Özellikle lodoslu havalarda soba, şofben ve kombi zehirlenmesi daha sık olarak meydana gelmektedir. Çünkü lodoslu havalarda rüzgar güney batıdan esmektedir. Rüzgar güneyden estiği için sıcak havayı da beraberinde taşımaktadır. Bacalardan çıkan kirleticilerin yükselme hızı, kirleticinin sıcaklığı ile etrafını saran havanın sıcaklığı arasındaki farka bağlıdır. Yani baca gazları soğuk ortama doğru hızla yönelirler. Sıcak bir rüzgar olan lodos, dış ortam sıcaklığını arttırdığı için sadece sobayı, şofbeni ve kombiyi boğmaz aynı zamanda bacanın çekiş gücünü de büyük ölçüde düşürür. Poyrazlı havalarda soba, kombi ve şofben zehirlenmesi daha sık görülür.
Bacalar yeterli oranda yalıtımlı olmalıdır. Yalıtılmamış bacalar hızlı şekilde soğur. Soğuyan bacalarda sıcak gaz içindeki nem yoğunlaşarak bacalarda daha hızlı tıkanmalara ve duvarlarda lekelenmelere neden olur. Sobada baca çekişi ve yanma verimliliği düşer.
Etkili baca yüksekliği arttıkça baca çekim gücü de artar. Yeterli yükseklikte bacası olmayan sobalarda yanma için yeterli miktarda hava ve verimli bir yanma elde etmek zordur. Bu tür sobalarda sık aralıklarla baca gazı tepmesi olur. Diğer taraftan baca yüksekliği arttıkça ısı ve sürtünme kayıpları artar, bacada gaz yükselme hızı düşer ve bacada nem yoğuşması meydana gelir. Limitlerin üzerindeki bacalarda ciddi duman problemi meydana gelir. Uzun bacalı binalarda, baca malzemesi olarak taş, tuğla veya paslanmaz çelik kullanılması tavsiye edilir. Böylece bacada içinde gaz içindeki nemin yoğuşmayı önlenir.
Soba, kombi ve şofben kurarken fazla dirsekten kaçınılmalı ve zorunlu olmadıkça ikiden fazla dirsek kullanılmamalıdır. Dirsek sayısı arttıkça soba, kombi ve şofbende baca gazı çekiş gücü azalır ve yanma verimliliği düşer. Borular baca içine yeterli ölçüde sokulmalıdır. Borular bacaları daraltmamalıdır. Daralan bacalarda gaz çekişi zor olur.
Zehirlenmelerin ana sebeplerinden biride sobaların, kombilerin ve şofbenlerin doğru şekilde doğru yere kurulmamasıdır. Soba, kombi ve şofben kurarken nelere dikkat edileceği detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. Borular ve sızıntıları ile ilgili gerekli önlemler alınmalıdır. Bu bilgiler halkımıza doğru şekilde anlatılmalıdır.
Karbon monoksit gazını algılayan ve oda içinde belli seviyeye geldiğinde kuvvetli bir şekilde ses çıkararak alarm veren dedektörler bulunmaktadır. Bu alet soba, kombi veya şofbenin kurulu olduğu odanın herhangi bir yerine monte edilmektedir. Karbon monoksit konsantrasyonu insan sağlığını tehdit edici seviyeye gelmeden sesli alarm vererek daire içindekileri ve dışındakileri ikaz etmektedir. Böylece gerekli müdahalenin önceden yapılmasına imkan vermektedir. Bu aletlerinde bedeli yaklaşık olarak 50–100 TL’dir. Bu tür aletlerin kullanımı zorunlu hale getirilmelidir.
Ayrıca doğal gaz hattının geçtiği evlerde de doğal gaz detektör kullanımı zorunlu hale getirilmelidir.