Şişmanlık ya da obezite yaşam kalitesine olumsuz etkileri, yol açtığı hastalıklar ve artan ölüm riski nedeniyle insan sağlığı için en önemli tehditlerden biri olarak kabul ediliyor. Nitekim Dünya Sağlık Örgütü obeziteyi 21’inci yüzyılın en önemli salgınlarından biri olarak değerlendiriyor. Dünyada yaklaşık olarak bir buçuk milyar insanın aşırı kilolu olduğu ve bunların 400 bin kadarının ise klinik olarak obez grubunda yer aldığı tahmin ediliyor. Dolayısıyla zayıflama ilaçları ekonomik olarak en çekici pazarlama alanlarından biri, muhtemelen birincisi…
Kilo sorunlarının tedavisinde öncelikle önerilen diyet ve egzersiz gibi yöntemlerin başarısı sınırlı kalıyor, genellikle kalıcı çözüm getiremiyor. Etkili ilaç geliştirebilmek üzere vücutta şişmanlamada rolü olduğu düşünülen farklı hedeflere yönelik olarak gerek kimyasal sentez yoluyla ve gerekse doğal kaynaklardan elde edilen maddelerin etkinliği deneniyor. Ancak geliştirilen bu ilaçların zaman içerisinde ortaya çıkan olumsuz etkileri nedeniyle kullanımları sınırlı kalıyor, bir kısmı ise hayati risklere yol açtığı için uygulamadan kaldırılıyor. Bu nedenle daha güvenilir olduğu düşünülen doğal kaynaklar ve özellikle de bitkisel ürünler zayıflama amacıyla yoğun talep görüyor.
Sorun kullanıcıların beklentisinde
Bitkisel zayıflama ürünlerinin de şişmanlık sorununa ne derecede kalıcı çözüm getirebildiği tartışmalı. En önemli sorun kullanıcıların beklentileri! İnsanlar böyle ürünleri kullandıklarında, diyet ve egzersiz uygulamadan, herhangi bir zahmete girmeden hızla kilo vermek istiyor. Bu nedenle uzun yıllar bitkisel zayıflama ürünlerinde başrol oyuncuları bağırsakları boşaltan sinameki yaprağı ve idrar artırıcı etkiye sahip bitkiler oldu. Ancak bu tip uygulamalarla vücuttaki sıvının atılması prensibine dayanarak verilen kilolar hemen geri alınıyor. Ayrıca müshillerin ve idrar artırıcıların uzun süreli kullanımının ortaya çıkardığı kalıcı riskler nedeniyle gelişigüzel kullanımı artık önerilmiyor. Bitkisel zayıflama ürünleri arasında farklı şekillerde etki eden seçenekler de bulunuyor; metabolizmayı hızlandırarak, şeker ve yağların emilimini engelleyerek.
Bu etki seçenekleri arasında son yıllarda ‘lipaz enzimi inhibitörleri’ olarak adlandırılan grup dikkatleri çekiyor. Yediklerimizle alınan yağların istenmeyen kalorilerin temel kaynağı olduğunu biliyoruz. O halde yağların vücutta sindiriminin baskılanarak emilemeden atılabilmesi sağlanabilirse zayıflamanın mümkün olabileceği düşünülüyor. Bu prensibe dayanarak piyasaya sürülen bir pankreatik lipaz enzimi inhibitörü olan orlistat bazı ciddi karaciğer hasarı vakaları bildirilmesi nedeniyle kontrollü bir şekilde uygulanabiliyor. Son iki yılda orlistata alternatif olabilecek doğal kaynaklı yeni lipaz inhibitörlerinin bulunması amacıyla yoğun araştırmalar yapılıyor.
Elmayı kabuğuyla tüketin
Bilimsel çalışmalarda incelenen bitki özütlerin arasında yüzde 40’ın üzerinde lipaz enzimi inhibisyon sağlayan bazı tanıdık bitkiler de yer alıyor. Antep fıstığı meyvesinin dış kabuğu, bazı meyveler (yaban mersini, ahududu, elma), bazı tohumlar (ayçekirdeği, fasulye, bezelye), bazı yapraklar (Brüksel lahanası, kekik [Oregano denilen İzmir kekiği vb.], limon kokulu kekik, tıbbi adaçayı, zeytin, biberiye, yeşilçay), kuşburnu çiçekleri, turp kökü, Seylan tarçını kabuğu. Dolayısıyla bu bitki kısımlarının günlük diyetimizde daha fazla yer alması yararlı olabilir. Tabii Antep fıstığı meyvesinin dış kabuğu hariç. Bu bulguların in vitro yani deneysel olması nedeniyle sonuçların deney hayvanı (in vivo) ve klinik çalışmalarla da desteklenmesi önemli.
Pankreatik lipaz enzimi üzerinde baskılayıcı etkisi deney hayvanı çalışmalarıyla desteklenen bitkiler arasında dikkatimi çekenlerin başında biberiye yaprağı ve elma geliyor. Elmanın polifenolik bileşenleri etkili bulunmuş, bu nedenle elmayı kabuğuyla yemek daha doğru bir tercih. Yeşil çayın da yağ yakıcı ve enerji tüketimini artırıcı etkisi klinik olarak ortaya konulmuş. Zaten bu konudaki bilgiler oldukça popüler. Yine ginseng kökü (Panax ginseng olacak) özütü de uzun süreli kullanımda lipit yakılmasını hızlandırabiliyor.
Sonuç olarak zayıflama uygulamalarında insanların öncelikle hızlı kilo verme beklentilerini düzeltmesi gerekiyor. Tek bir ilacı alıp zahmetsizce kilo vermeyi düşündüğünüz anda bazı sağlık riskleri ortaya çıkmaya başlayabiliyor. Dolayısıyla hedefi abartmadan ayda 2-3 kilo gibi bir miktarın verilmesi hedeflenmeli ve vücutta farklı hedeflere yönelik olarak farklı uygulamalar tercih edilmeli. Bunlardan biri de pankreatik lipaz inhibitörü etkili bitkisel ürünler olmalı.
Prof. Dr. Erdem YEŞİLADA