Eğer radyasyon almak kaçınılmaz olmuşsa, ne tür önlemlerle etkileri azaltmak mümkün? Radyasyona maruz kalan kişi ne gibi tedbirler almalı? Ne yapmak gerekli? Son günlerde Japonya’da yok satan iyot drajeleri gerçekten radyasyonun etkilerini azaltıyor mu? Belli besinleri tüketerek radyasyonun etkilerini vücuttan uzaklaştırmak mümkün mü? Bu soruları, Nükleer tıp ve nükleer onkoloji uzmanı, Tiroid Kanseri Derneği Başkanı Prof. Dr. Cumali Aktolun’a yönelttik.
Radyasyonun insan vücudu üzerindeki etkileri nelerdir?
Alınan radyasyonun türüne ve miktarına bağlı olarak vücuttaki etkileri ve yapılması gerekenler farklılık gösterir. Gama ya da X ışını tipinde bir radyasyon alındığında, bu vücuda tıpkı bir kurşun gibi girip çıkar. Vücuda giren radyasyonun hızı ve enerjisi, vücuttan çıkarken daha düşüktür. Vücut radyasyonun bir kısmını depo eder. Gama ya da X ışını radyasyonuna maruz kalan kişinin yapabileceği hiçbir şey yoktur. Depolanan radyasyon, hücreler, kromozomlar ve moleküllerde değişiklik yaparak kanserleşme, genetik bozukluklar gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olur. Ancak ikinci tür olan (Alfa ve Beta tipi) parçaçık radyasyonu, ancak bir nükleer reaktörden gelen sızıntı veya patlamayla bulaşır. Havaya, toprağa ve suya geçen radyasyon partikülleri herhangi bir şekilde vücuda bulaştıysa -ki bu genellikle cilt yoluyla olur- alınan miktara göre tehlikeli ve ölümcül durumlarla karşılaşılabilir. Radyasyon kişinin önce açıkta kalan saçına ve yüzüne bulaşır, hava yoluyla ciğerlerine geçer. Radyasyonun herhangi bir kokusu ve tadı olamadığı için kişi radyasyon aldığına dair bir belirti gözlemleyemez. Yoğun radyasyona maruz kalan kişilerde ilk olarak bulantı, kusma, saç dökülmesi, tükürük bezlerinde şişme, ishal, ciltte kızarıklık ve yanıklar gibi etkiler görülür. Sonraki dönemde görülen etkilerse, çeşitli kanserler, genetik yapıda değişiklik ve organ fonksiyon bozukluklarıdır.
Radyasyona maruz kaldıysak ne yapmalıyız?
Nükleer reaktörden parçacıklar halinde yayılan radyasyona maruz kalınmışsa, sözgelimi elbiseye bulaştıysa, öncelikle ve hemen elbiseler çıkarılarak atılmalı. İkincisi mutlak suretle normal sabunlu suyla vücudumuzu çok iyi yıkamamız gerekir. Saçlar açıkta olduğu için radyasyon en çok orada birikir. Bunu uzaklaştırmak için, hiç zaman kaybetmeden saçları da çok bol suyla yıkamak gerekli. Eğer çok miktarda radyoaktif madde bulaşmışsa vücudu su ve sabunla fırçalayarak yıkamak radyasyon parçacıklarının daha yoğun bir biçimde vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar. Bir de radyasyonun kimyasal yapısını ciltten ayıran özel solüsyonlar vardır. Ancak solunum yoluyla akciğerlere ulaşan radyasyonu atabilme ihtimali yok.
Bazı gıdalar radyasyonun etkilerini daha hızlı uzaklaştırmaya yarar mı?
Radyasyon eğer yiyecek ya da içecek yoluyla vücuda girdiyse, ancak dışkılama ve su yoluyla yani idrarla atılabilir. Bu süreci hızlandırmak için bol bol su içmek ve sıvı almak gerekir. Ama hiçbir bitki, meyve ya da sebze radyasyonun etkisini vücuttan uzaklaştırmayı hızlandırmaz.
Nükleer kazalardan sonra hangi kanser türleri daha yaygın olarak görülüyor?
En yaygın görülen tür tiroid kanseridir. Bu nedenle koruma için iyot tabletleri kullanılır. Bu tabletler diğer kanserlerden korumaz. Diğer kanser türleri kan ve kemik kanserleridir. Bunun yanı sıra her tür kanserde artış görülür. Nükleer kazalardan en çok sırasıyla ana rahmindeki bebekler ile çocuk ve 40 yaş altındakiler etkilenir.
İyot tabletlerinin önemi nedir?
İyot tabletleri radyasyona maruz kalan kişileri sadece tiroid kanserinden korumak için verilir. Başka hiçbir kanserden korumaz. İyot tableti, tiroidi iyota boğmak ve bu şekilde dışarıdan gelen radyoaktif maddenin tiroide zarar vermesini engellemek için kullanılır. Özellikle troid hastalarının, iyot tableti almadan, radyoaktif iyot parçacıkların maruz kalmasına izin vermek onların çok daha fazla zarar görmelerine neden olur. İyot tabletleri uzmanların gözetiminde çok dikkatli bir şekilde kullanılmalı. Aksi takdirde çok ciddi yan etkilerine maruz kalınabilir.
İyot tabletleri tiroid kanserinin oluşmasını engelliyor mu?
Radyasyon serpintilerinin olduğu bölgeye gitmeden yaklaşık 140 km önce iyot tableti alındığında, tiroid kanserine yakalanma riski yüzde 100 düşer. Ama burada dikkat edilmesi gereken kişilerin iyot tabletini kafasına göre almaması.
Haber365