Şarkı sözü nasıl yazılır merak ediyor musunuz? Peki şiirle şarkı sözü arasında ne gibi farklar vardır?
Bu konuyu iki ana baslık altında toplayalım:
A) Teknik farklar
B) Üslup farkı
A) TEKNİK FARKLAR
Aslında sizinde tamamen bildiğiniz halk şiiri hece ölçüsü tekniği kullanılır. Bu ölçüler içerisinde de en yaygın olanları ve tutulanları 7, 8 ve 11 lik olan ölçülerdir. Bununla kalmayıp tabii ki bir redif ve kafiye düzeni de sağlamak zorundasınız tıpkı halk şiirlerindeki gibi. 11 hece ölçüsü, kendi arasında 6+5 = 11 olarak ikiye bölünür çok kısa bir örnek verelim sayın Ali TEKÜNTÜRE’ nin eski meşhur bir şarkısından;
Allah’ım bu çile (6) biter mi böyle (5)=11 ilk satır
Sevgilim elimden (6) gittikten sonra(5)=11 ikinci satır
Tövbe etti gönül (6) aşka, sevgiye (5)=11 üçüncü satır
Bir değil bin seven (6) versen ne fayda(5)=11 dördüncü satır
11 li hece ölçüsü gözlerinizin önünde tabi sadece ilk dörtlük değil 3 adet dörtlüğün tamamı bu şekilde olacak buradan da şunu anlamış oluyoruz demek ki 11 li ölçü ile yazarken en az 3 kıta yazacağız ve her bir kıta 4 satır olacak. (3 kıtadan fazla yazarsanız da zararı olmaz bestekar en güzel kıtalardan seçip yapıp 3 kıtasını alacaktır ona bir kolaylık, alternatif sunmuş olursunuz)
8 li hece ölçüsü ise kendi arasında 3+5=8 , 5+3=8 yada 4+4=8 sekilinde bölünür bunların içinde en yaygın ve tercih edileni 4+4=8 seklindeki bölünmedir hemen örnek verelim sayın rahmetli Zeki MÜREN’ in okuduğu bir parça sözler Ahmet Selçuk İLKAN
Hayatın ne (4) anlamı var (4)=8
Yanımda sen (4) olmayınca (4)=8
Yaşamanın (4) ne tadı var (4)=8
Yanımda sen(4) olmayınca (4)=8
Aşkın hasret (4) çölüyüm ben (4)=8
Bir gözyaşı (4) gölüyüm ben (4)=8
Yaşayan bir (4) ölüyüm ben (4)=8
Yanımda sen (4) olmayınca(4)=8
8 li hece ölçüsü kullanırken kıta sayısı en az 3 kıta seklinde olup 5 kıtaya kadar çıkmaktadır. Yani siz 5 kıta yazarsanız isi sağlama almış olursunuz.
7 li hece ölçüsü sanırım en kolay olanıdır teknik anlamda çünkü kendi içinde hece ölçüsüne bölünmez toplamda satır 7 hece olsun yeter fakat bazı sanat müziği bestekarları eskiden onu da 4+3=7 şeklinde istemekteydiler kendilerine kolaylık olsun diye. Bir de Sanat müziğinin sözlerdeki disiplinli yapısının da etkisi vardır, fakat bu istisnai bir durumdur. Hemen bir örnek koyalım 7 li heceye bir zamanların Zülfü LİVANELİ ile meşhur olmuş bir parçası;
Odam kireç tutmuyor=7
Kumunu karmayınca =7
Sevdan baştan gitmiyor=7
Sarılıp yatmayınca =7
Odam kireçtir benim=7
Yüzüm güleçtir benim=7
Sarılda gir koynuma=7
Tenim ilaçtır benim=7
Görüleceği üzere sadece toplam yedili olması yetecek satır hece uzunluğunun kendi arasında hepsi 4+3 diye bölünmemiş. 7 liler de kesinlikle 5 kıta yazın en az zira 3 kıta çok kısa kalacaktır hece ölçüsü sayısı az olduğu için…
Hece ölçülü şarkı sözleri genel olarak böyle ve bunlar daha çok Türk Sanat Müziği, Arabesk, Fantezi, ve Türkülerimizde yaygındır. Pop müziği ile özgün müzikte ise yine bu hece ölçüleri kabul görmekle beraber serbest, ölçüsüz bir yazım tekniğinin de kullanıldığını görürsünüz. Her ne kadar ölçü olmasa da her bir satırın uzunluğunun bir diğerine yakın düşmesi mantıklıdır. Müziğin metronum yapısından dolayı ve tabi bir kafiyelendirme yine söz konusu olacaktır bu konu için bazı pop müziği şarkıcılarımızın kasetlerindeki sözleri açıp incelemenizi tavsiye ederim. Ben buraya bir örnek koyayım sözler Anuş BAKIŞ.
Bu yol korkaklar için değildir=10
Bu sulardan her babayiğit içemez=12
Bu köprüden benim diyen gidemez=11
İyi oldu gelmediğin=8
Yumuşak bir yürek gerek=8
Sevgi kadar derin gözler=8
İnançlı bir bilek gerek=8
İyi oldu gelmediğin=8
Sen okyanus mavisi kadar uzaksın=12
Açılmadan yaşar gidersin korkaksın=12
Benim için herkes gibi, her yerdeki insansın=15
İyi oldu gelmediğin=8
Görüldüğü gibi bir düzen yok ama kafiye var slogan var…
B) ÜSLUP FARKI
Şarkı sözlerinde, karşınızdakiyle konuşur gibi yazmak açık, yalın ve lirik bir anlatım kullanmak zorundasınız. Mümkün olduğunca basit ve anlaşılır olacak ifadeleriniz ama bir o kadarda vurucu sıcak ifade ve sloganlar içerecek. Şarkı sözünde altın bir kural söyleyeyim sizlere öyle basit yazacaksınız ki her okuyan bunu bende yazardım desin ama kimsenin de aklına gelmesin. İşte vuruculuğun, güçlü sözlerin sırrı burada yatar. Yine unutmayın ki şarkı sözünde zor olan basiti yakalamaktır. Yani kapalı anlatımlardan kaçının ifade açık ve net olsun.
Şiir felsefe ile yakından ilişkilidir, teşbih ve mecaz gibi ifadeleri yakından ve yoğun olarak içinde barındırır gramer ve cümle yapıları önemlidir ki şarkı sözünde böyle bir yoğunluğa girmek mutlak gerekli değildir, dediğim gibi basitlik esastır ama öyle bir eser yazdıysanız şiirsel değeri olan bir şarkı sözü yaratmış olursunuz. Bu tür ünlü şairlerden alınan bestelenmiş değerli şiirler çoktur. En güzel örnekte sanırım Ümit Yasar OĞUZCAN’ ın ve Atilla İLHAN’ ın bestelenmiş şiirleridir.
Beylik ifade ve konulardan uzak durmaya çalışın. Nedir bu beylik? Yani çokça kullanılmış konular ve ifadelerdir. Örneğin “Sen gittin gideli her gün ağlıyorum, göz yaşlarım dinmiyor” gibi belki milyonlarca kez kullanılmış ifade şekillerinin hiç bir çekici yani olamaz.
Her kelimeyi sadece bir kez kullanmaya ve ikinci kez ayni kelimeyi şarkı sözünün içine koymamaya özen gösterin ya da bir kelimenin fiil çekimini yapar gibi bir sürü çekim şeklini içine koymayın alternatif arayın, gerekirse eş anlamlı başka kelimeler kullanın.
Slogan mutlak gereklidir, slogansız şarki sözü olmazsa olmazlardandır. Bu sadece bir cümle (ki çoğunlukla böyle) ya da bir kıtanın kendisidir (orta kıta, meyan kıtası) gerisi genelde doldur boşalt orta kalitede satırlardır şarkiyi slogan sürükler. En güzel örnek “seni sevmeyen ölsün” denen o çok eski arabesk parçayı bilirsiniz çoğunuz bu sloganı dün gibi hatırlar bilir. Aa ben bu şarkiyi hatırlıyorum der ama sözlerini tam olarak mırıldanamaz, zira şarkiyi dile düşüren slogandır gerisine dinleyicinin pek dikkat ettiği bile yoktur ki bu yüzden akla bile gelmez geri kalan sözleri. Demek ki ne yapacağız? Güçlü bir slogana dayandıracağız konuyu.
Sözleri yazdınız tamam oldu bitti demeyin üzerinde sonradan düzeltme yapacağınız çok şey bulacaksınızdır tamam olduğuna inansanız bile o gün o kağıdı bir kenara koyun ve bir kaç gün sonra sözleri adeta unuttuktan sonra tekrar elinize alıp bakin mutlaka o zaman ilk anda göremediğiniz bir hata gözünüze çarpacaktır.
Gelelim hece ölçülü çalışmanın kafiye düzenine bunlar genelde şöyledir;
1 – A B A B, C C C B, D D D B
2 – A A A B, C C C B, D D D B
3 – A B C B, D D D B, E E E B
Dikkat edin sadece ilk dörtlükteki düzen de 3 farklı şekil olabiliyor gerisi ayni.
Diğer bir konu ise, şiirde kelime seçme hürriyetiniz olduğu halde şarkı sözünde kullandığınız kelimelerin melodik olma zorunluluğu olduğu için her kelime müziğe girmeyeceğinden (bestelenemeyeceğinden) dolayı bu kelimeleri kullanmayacaksınız nedir bu kelimeler derseniz kısacası, dilinize takılan akıcı olmayan kelimeler diyeceğim. Örneğin BEND, TAZI, VAHA gibi yada bazı dilde zor dönen eski Türkçe kelimelerin dilde söylerken nasıl akıcılıktan uzak melodik olmadığını tespit edip uygun kelimeler seçmeye özen gösterin.
Son olarak bazı genel fikir ve görüşlerimi yazmak istiyorum sorulabilecek sorulara cevap teşkil etmesi acısından. Her şarkı sözü yazarı şair değildir zira şarkı sözü yazmak şair olmak gibi büyük bir meziyet gerektirmez, bunlar tamamen piyasa işi şiirciklerdir.
Her şiirden şarkı sözü olmaz çünkü çok ağır ve kapalı kalır onu ifade edebilecek bir müzik kolay bir olay değildir. Her ünlü olmuş tutmuş bir şarkı sözü mutlaka kaliteli demek değildir ya da tutmamış bir şarkinin sözü mutlaka kötü demek değildir.
Sözün kalitesini şarkinin tutup tutmamasına göre değerlendirmeyin bunun içinde çokça farklı faktörler rol oynar. 7, 8 ve 11 li hece ölçülerinin dışında şarkı sözünde kullanılan 7+5=12 ya da 7+6=13 ya da 7+7=14 gibi çok çok fazla yaygın olmayan (12 li hariç) geniş müziklere hitap eden uzun hece ölçüleri de elbette vardır, karşınıza çıkarsa şaşırmayın.
Bir de şunu belirteyim 3 kıta ya da 5 kıta yazmış olduğunuz 7, 8 yada 11 li ölçülerin her satırda bazen tamamen tutmadığını görürsünüz. Başka sözleri okurken mesela satırın biri 11 li de 6+5 = 11 değil de 7+4=11 seklinde aksayarak bölünmüştür bu çok büyük mesele değildir eğer ki söz yazarı çok güzel bir cümle bulmuş ama bir türlü 6+5 e uygun düşmüyor cümleyi harcamakta istememiş ve o şekilde aksayan bir hece meydana gelmiştir eğer ki bestekar bunu öylece kabul eder böyle de bestelerim derse sorun yoktur ki mutlaka öyle olmuştur yeter ki bunlar minimumda kalsın arkadaşlar.
Aslında yazılacak daha çok şey var ama kafanızı çok fazla bilgiyle yükleyip karıştırmanın ve işi iyice zorlaştırmanın doğru olmadığına inanıyorum, zira o zaman çabuk pes edersiniz zorluklar ve aşırı püf noktalar karsısında şimdilik bu temel noktaları dikkate alarak başlayın sonrasında profesyonelleştikçe olaya kendiniz hakim olacaksınız ve bakacaksınız ki şarkı sözünde de kalemden kaleme fark var. Örneğin mizahsal anlatım tekniği denen bir şey var bunun da en iyi temsilcilerinden biri Türkiye de sayın Cemal SAFİ’ dir. Biz buna konulu anlatım tekniği de diyoruz. Ha demek ki konusuz şarkı sözleri de var diyeceksiniz kesinlikle öyledir. Aslında bu piyasa tabiridir, baksanız hala konu vardır ama dişe dokunur bir konu yoktur, beyliktir. Kullanılmamış sözler ve konular bulmak her baba yiğidin harcı değildir.