Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye’den yasa dışı yollarla çıkarılan ve ABD’deki Bowling Green Üniversitesinde bulunan Zeugma Mozaikleri’nin iadesi için yeni bir girişimde bulundu.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü öncülüğünde yürütülen çalışmalarla 2003’ten bu yana yasa dışı yollarla yurt dışına çıkarılan 4 bin 311 eserin iadesi sağlanırken, 17 ülkede bulunan 55 parça esere yönelik de sıkı takip yürütülüyor.
Söz konusu eserler arasında ABD’nin Ohio eyaletindeki Bowling Green Üniversitesinde bulunan, 12 parçadan oluşan Zeugma Mozaikleri de yer alıyor.
1960’lı yıllarda Zeugma ören yerinde gerçekleştirilen kaçak kazılarda yurt dışına çıkarılan ve 1965’te Bowling Green Üniversitesince 35 bin dolar karşılığında Peter Marks isimli sanat tacirinden satın alınan Zeugma Mozaikleri, o tarihten beri üniversitedeki bir sanat merkezinin girişine üzeri cam panel örtülü bir şekilde döşenmiş olarak sergileniyor.
İlk girişim 2012’de yapılmıştı
Bakanlık, eserlerin iadesi için ilk girişimini Şubat 2012’de yapılan tespitlerin hemen ardından Dışişleri Bakanlığı kanalıyla yapmıştı. Fakat o dönem üniversite yönetimi, eseri satın alırken ödedikleri 35 bin doların 2012 kurlarıyla 260 bin dolara denk geldiğini belirterek, bu paranın kendilerine ödenmesi şartıyla eseri iade edeceğini bildirmişti. Üniversite, ikinci seçenek olarak da her yıl 20, toplamda ise 200 Türk öğrencinin kendi bünyelerinde eğitim almasının sağlanmasını istemişti.
Bakanlık yetkilileri ise üniversitenin her iki talebini de etik açıdan doğru olmadığı için reddetmiş, üniversiteye eserleri iade ederek sergileyecekleri duyarlı davranışın eserin sergilendiği yer de dahil olmak üzere tüm mecralarda tanıtılacağı sözünü vermişti.
İkinci adım atıldı
Üniversitenin bu tutumu nedeniyle askıya alınan fakat Bakanlık uzmanlarınca sürekli takip edilen Zeugma Mozaikleri için yaklaşık bir ay önce ikinci girişimin yapıldığı öğrenildi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, yönetimi değişen üniversiteye Türkiye’nin Chicago Başkonsolosluğu kanalıyla Zeugma Mozaikleri’nin iade edilmesi için yeni bir yazı yolladı.
Yazıda Türkiye topraklarına ait olduğu net bir şekilde ifade edilen mozaiklerin iade edilmesi için bir toplantı yapılması istendi.
Türkiye, Bowling Green Üniversitesinin Zeugma Mozaikleri’ni iade etme kararını vermesi durumunda hem üniversitenin örnek tavrını uluslararası alanda anlatacak hem de Türk öğrencilerin bu üniversite hakkında bilgi sahibi olmasını sağlayacak.
17 ülkedeki 55 eser
Kültür ve Turizm Bakanı Numan Kurtulmuş’un ‘Hafiye gibi takip ediyoruz.’ dediği, Türkiye topraklarından yasa dışı yollarla çıkarılan diğer eserler ise şöyle:
ALMANYA: Konya Beyhekim Cami Mihrabı – Konya Beyhekim Cami Pencere Kanadı- Konya, Akşehir Hacı İbrahim Veli Sandukası, İstanbul Piyale Paşa Cami Çini Alınlığı (Berlin Pergamon Müzesi), Aphrodisias İhtiyar Balıkçı Heykeli Gövdesi (Berlin Altes Müzesi), Dusseldorf Havalimanı’nda ele geçirilen eser, Kocaeli Müzesinden çalındığı saptanan renkli kabartma panolar.
ABD: İstanbul Piyale Paşa Cami Çini Alınlığı (Boston Güzel Sanatlar Müzesi), Manisa Bronz Klinesi, Boubon Heykelleri ve Kremna Heykelleri (J.Paul Getty Müzesi-10 eser), Kumluca Eserleri (Dumbarton Oaks Müzesi), ‘www.edgarlowen’ sitesinde bulunan 6 adet adak ve mezar steli, Kelenderis Kökenli Vazo (Brooklyn Müzesi), Walters Sanat Müzesinde bulunan el yazması eserler, bir koleksiyonerde bulunan Prometheus mozaiği, Smithsonian Enstitüsüne ait Freer Sanat Galerisi&Arthur M. Sackler Galerisi’ndeki el yazması eserler, Metropolitan Sanat Müzesindeki Schimmel Koleksiyonu, Christie’s Müzeyede Evi tarafından satışa çıkarılan idol.
AVUSTURYA: Avusturya gümrüğünde yakalanan iki mermer heykel başı.
BELÇİKA: Gladyatör Steli, İskender Başı (Kraliyet Müzesi), Belçika Kraliyet Sanat ve Tarih Müzesindeki Tyche.
BULGARİSTAN: Malko-Tırnova, Kaptan Andreevo, Lesovo ve Kalotina sınır kapılarında ele geçen eserler ile Bulgaristan’daki bir Türk vatandaşında ele geçen eserler.
DANİMARKA: Diyarbakır Sfenks Figürini, Akşehir Seydi Mahmut Hayrani Türbesi’ne ait sanduka, Cizre Ulu Cami’ne ait kapı tokmağı, Nuruosmaniye Kütüphanesine ait Kuran-ı Kerim yaprakları, Hacı Bayram Veli Türbesi şamdanı, Eşrefoğlu Cami Halısı ve Cami Lambası (David Samling)
FRANSA: Sultan II. Selim Türbesi Çini Panosu, Sultan I. Mahmut Kütüphanesi, Sultan III. Murad Türbesi ve II. Selim Türbesi Çinileri (Louvre Müzesi, Dekoratif Sanatlar Müzesi ve Sevr Müzesi), İstanbul Piyale Paşa Cami Çini Alınlığı (Louvre Müzesi) , Geyik Avı Kabartması (Louvre Müzesi)
İNGİLTERE: Eros Başı (Victoria and Albert Müzesi) , Samsat Steli (British Müzesi) , Isparta’dan çalınan sütunlu lahit parçaları.
İRLANDA CUMHURİYETİ: İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi Müdürlüğü koleksiyonundan çalınan Kur’an-ı Kerim yaprakları (Dublin Chester Beatty Kütüphanesi)
İSKOÇYA: Altın taç.
İSRAİL: Urartu Şamdanı.
İTALYA: Lidya yazıtı, Castel Viscardo köyündeki Osmanlı Sancağı.
MACARİSTAN: Bir Türk vatandaşından ele geçirilen eserler.
MOLDOVA: Sınırda ele geçirilen eserler.
POLONYA: Mezar stelleri (Varşova Ulusal Müzesi)
PORTEKİZ: İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi Müdürlüğü koleksiyonundan çalınan Kuran-ı Kerim yaprakları, İstanbul Piyale Paşa Cami Çini Alınlığı (Gülbenkyan Müzesi)
RUSYA: Trabzon’dan Rusya’ya götürülen el yazmaları.