Türk Adının Anlamı
*Türk adının hangi anlama geldiği konusunda birçok araştırma yapılmıştır.
*Türk adı Uygur metinlerinde “güç, kuvvet”, Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügati’t-Türk” adlı eserinde “olgunluk çağı”, eski Çin kaynaklarında “miğfer” anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının “türeli (töreli), kanun nizam sahibi” anlamına geldiğini belirtmiştir.
*Türk adından ilk olarak Çin yıllıklarında bahsedilmiştir.
- Türklerin Ilk Ana Yurdu
*Türklerin ilk ana yurtları Orta Asya’dadır.
*Orta Asya,doğuda Kingan Dağları’ndan, batıda Hazar Denizi güneyde Hindikuş ve Karanlık Dağlarından kuzeyde Sibirya’ya kadar uzanır.
- Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları
ORTA ASYA TÜRK GÖÇLERININ NEDENLERI
*Kuraklık *Salgın hastalıklar ve hayvan hastalıkları *Otlak ve tarım alanlarının daralması *Yaşanılan toprakların artan nüfusa yeterli olmaması*Boylar arası mücadele*Dış baskılar*Türk boylarının birbirine bağlılığı (göç eden bir boyu diğer boyların takip etmesi)
- KONU
Orta Asya’da Kurulan Ilk Türk Devletlerı
- Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti) Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Hunlar tarafından kurulmuştur
Teoman (Tuman) Dönemi:*Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
*Teoman zamanında (MÖ 220-209) Çin topraklarının bir kısmı ele geçirilmiştir.
<Mete (Mao-dun) Dönemi:
*Mete (MÖ 209-174), cesareti ve teşkilatçılığı sayesinde kısa bir sürede ülke güvenliğini sağlayarak Hun Devleti’nin sınırlarını genişletmiştir.
*Mete, hükümranlığı boyunca Orta Asya’da yaşayan bütün Türk boylarını, hâkimiyeti altına almayı başarmıştır.
*Mete, bir tehlike olarak gördüğü Çin’i baskı altına almaya çalışmış, bu yüzden Çin’e birçok sefer düzenlemiştir.
*Çinliler Hunlara yıllık vergi vermeyi kabul etmiştir.
* İpek Yolu üzerinde hâkimiyet isteği zaman zaman bu iki devleti, siyasi ve askerî açılardan karşı karşıya getirmiştir.
*Mete, Çin’i tamamen etkisiz hâle getirdiği hâlde Çin topraklarına yerleşmek istememiş, Çünkü Türklerin bu kalabalık kavim arasında benliklerini kaybedeceğini düşünmüştür.
*Mete zamanında Asya Hun Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Ki-ok Dönemi:*döneminde Çin ile olan siyasi ve ticari ilişkiler geliştirilmeye çalışılmıştır.
* Ki-ok, bir Çin prensesiyle evlenerek Çinlilerle akrabalık kurma yoluna gitmiştir.
*Ki-ok’tan sonra yerine geçen hükümdarlar zamanında ülke bütünlüğü korunamamıştır. *Böylece Hun Devleti batı ve güney olmak üzere ikiye ayrılmıştır (MÖ 58).
*Batıda bulunan Hunlar Çinlilerin hâkimiyetine girmişlerdir (MÖ 36). Güney Hunları ise tekrar kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılmıştır
*Hunlar, Çin’in idaresinde kalmışlarsa da millî varlıklarını korumaya çalışmışlardır.
* Bunların bir kısmı kuzeye çekilerek bağımsız topluluklar hâlinde yaşamış, bir kısmı da batıya göç etmiştir.
*Batıya göç edenler Kavimler Göçü’ne sebep olmuştur.
- Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti
*Hunların İtil (Volga ) Nehri’nin batısına geçerek Karadeniz’in kuzeyine gelmeleri, bu bölgede bir göç hareketini başlatmıştır (375).
* Hunların bu hareketiyle bölgede tutunamayan kavimler, batıya göç etmek zorunda kalmışlardır. *Bu kavimler, önlerine çıkan diğer kavimlerin yerlerinden ayrılmalarına neden olmuştur. *Kavimlerin yıllarca süren bu yer değiştirmelerine “Kavimler Göçü” denilmiştir. Kavimler Göçü’nün önemli sonuçları şunlardır:
*Roma İmparatorluğu doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır (395). Batı Roma İmparatorluğu 476 da yıkılmış ve toprakları üzerinde birçok Germen devleti kurulmuştur.
*Avrupa’nın etnik yapısı değişerek yeni milletler ortaya çıkmıştır. *İlk Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır.
*Avrupa’da kilise önem kazanmış, Skolastik düşünce egemen olmuştur.*Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır.
- Avrupa Hun Devleti
*Balamir Dönemi:-Hunlar Balamir önderliğinde Karadeniz’in kuzeyinden batıya geçerek kısa sürede Tuna boylarına ulaşmıştır. -Balamir’den sonra Avrupa Hunlarının başına Uldız geçmiştir .
*Uldız Döneminde Türkler ilk kez Anadolu’ya ayak basmışlardır.
*Uldız, Avrupa Hun Devleti’nin geleneksel politikasının temellerini atmıştır.
Atilla dönemi: *Avrupa Hunlarının en parlak dönemi Attila ile başlamıştır.
*Attila, Doğu Roma heyetiyle tarihe Margos Barışı adıyla geçen bir antlaşma imzalamıştır. *Attila Balkanları baskı altında tutmaya çalışmış, bu bölgeye peş peşe seferler düzenlemiştir.
*Bu seferler sonucunda Doğu Roma İmparatorluğu ile Anatolios (Anatolyus) Barışı (447) imzalanmıştır.
* Bu antlaşmaya göre Bizans’ın ödemesi gereken vergi miktarı üç katına çıkarılmıştır. Ancak daha sonraki dönemlerde Doğu Roma imparatoru bu vergiyi ödemek istememiştir.
*Doğu Roma İmparatorluğu’nu tamamen etkisiz hâle getiren Attila,Batı Roma üzerine yoğunlaş mıştır.
*Attila, Galya Seferi’ne çıkma kararı almıştır. Bu sefer sırasında her iki taraf da çok kayıp vermesine rağmen kesin bir sonuç alınamamıştır (451). *Ertesi yıl Attila, Alpleri aşarak İtalya’ya girmeyi başarmıştır.*Attila’nın durdurulamayaca ğını anlayan Romalılar, Papa dan arabuluculuk için yardım istemişlerdir.
*Papa’nın başkanlığındaki heyet Attila’dan Roma’nın bağışlanmasını talep etmiştir.
*Attila, Papa ile anlaştıktan sonra ordusuyla birlikte geri dönmüştür (452).
*Attila, Roma Seferi’nden döndükten sonra hayatını kaybetmiştir (453). *Attila’dan sonra yerine geçen oğulları devleti babaları kadar iyi yönetememişlerdir
- Kök Türk Devleti
*Kök Türk Devleti 552’de kurulmuştur.
*I. Kök Türk Devleti, Asya Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.
*Tarihte ilk kez “Türk” adını devlet adı olarak kullanmışlardır.
Bumin Kağan Dönemi:*Kök Türk Devleti’nin kurucusudur. *Ötüken’i devlet merkezi yapmıştır.
Mukan Kağan zamanında Kök Türk Devleti en parlak dönemini yaşamıştır.
*Ülkenin batı kanadını yöneten Istemi Yabgu, Ipek Yolu’nun kontrolünün Türklerin elinde olmasını istiyordu.
*Bu amaçla Ak Hunlara karşı Sasanilerle iş birliği yapmış,Ak Hun Devleti’nin yıkılmasını sağlamıştır (557).
*Istemi Yabgu, bir süre sonra, Sasanilerle olan ilişkiler bozulunca bu devlete karşıBizans’la iş birliği yapma yollarını aramıştır.
*Mukan Kağan’ın ölümünden sonra yerine Tapo Kağan geçmiştir.
*Tapo Kağan, Budizmi kabul ederek bu dinin halk arasında yayılmasına gayret göstermiştir.
*Onun buhareketi Kök Türk ileri gelenleri tarafından hoş karşılanmamıştır. Bu yüzden halkıyla ters düşmüştür.
*Tapo Kağan 581’de hayatını kaybetmiştir. *Tapo’nun ölümü üzerine kurultay, Işbara’yı kağan ilan etmiştir.
*Kök Türk Devleti iç karışıklıklar sonucunda 582 yılında resmen ikiye ayrılmıştır.
0Doğu Kök Türk Devleti 630 yılında, Batı Kök Türk Devleti ise 659 yılında Çin egemenliğine girmiştir.
- Kök Türk (Kutluk) Devleti (682 – 744)
0Türkler I. Kök Türk Devleti’nin yıkılışından sonra 50 yılı aşkın bir süre Çin esaretinde yaşamakzorunda kalmış, bu süre içerisinde tekrar bağımsızlıklarını kazanmak için birçok kez ayaklanmışlardır.
*Bu ayaklanmaların biri de Kürşad Ayaklanması’dır.
Kutluk (Ilteriş) Kağan Dönemi:
*Kök Türkler, Kutluk liderliğinde birleşerek bağımsızlıklarını elde ettiler (682).
*Bu bağımsızlık hareketi içinde büyük bir devlet adamı olan Tonyukuk da vardı. *Ötüken ve çevresini ele geçirerek II. Kök Türk Devleti’ni kuran Kutluk, Ilteriş unvanı ile Kağan ilan edildi. *Ilteriş, devleti derleyen, toparlayan demektir.
Kapgan Kağan Dönemi:
*Kutluk Kağan öldüğünde çocukları,Bilge ve Kültigin küçük oldukları için yerine kardeşi Kapgan Kağan(692-716) geçti.
*Kendisine tecrübeli bir devlet adamı olan Tonyukukyardımcı olmuştur.
*Kapgan Kağan döneminde Türk boylarının çoğu Kök Türk hâkimiyetine girmiş,Kapgan Kağan,bir ayaklanmanın bastırılması sırasında hayatını kaybetmiştir (716).
*Onun yerine oğlu Inal geçmiştir.
*Ancak Bilge ve Kül Tigin kardeşler İnal’ın yönetimine karşı çıkmıştır.
*Tonyukuk’un da yardımıyla İnal ortadan kaldırılmıştır.
*İnal’ın yerine Bilge, kağan olmuştur.
*Kül Tigin, orduların başkomutanlığına getirilmiştir.
Bilge Kağan Dönemi:
*Bilge Kağan zamanında II. Kök Türk Devleti en parlak dönemini yaşamıştır.
*Bilge Kağan barış siyaseti gütmek istediğinden Çin’le savaşmanın toplumuna bir yarar sağlamayacağı düşünmüştür.
* Bu yüzden onlarla barış yapmıştır.
*II. Kök Türk Devleti’nin kuruluşunda ve gelişmesinde önemli çalışmaları olan Tonyukuk 727, cesareti ve savaşçılığıyla ünlü Kül Tigin 731, Bilge Kağan ise 734 yılında ölmüştür.
*Bilge Kağanın ölümünden sonra yönetime gelenler başarılı olamamışlardır.
* Hanedan üyeleri arasında anlaşmazlıklar başlamıştır. Karluklar, Uygurlar ve Basmiller birleşerek II. Kök Türk Devleti’nin yönetimini ele geçirmişlerdir (744).
*Kök Türkler Döneminden günümüze ulaşan temel kaynak Orhun Yazıtları’dır.
*bu anıtlar 38 harften oluşan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
*Bu yazıtlar Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
Uygur Devleti (744-840)
*Uygurlar, Asya Hun Devleti ne bağlı olarak yaşamışlardır.
*II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarında Basmiller ve Karluklarla birleşen Uygurlar, bu devlete sonvererek kendi devletlerini kurmuşlardır (744).
* Uygurların merkezi Ötüken’dir.
*Uygurların ilk hakanı, Kutluk Bilge Kül Kağan’dır (744-747).
*başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a (Karabalgasun) taşınmıştır.
* yerine Uygurların en parlak dönemini oluşturan oğlu Moyen-Çur (747-759) geçmiştir.
*Moyen-Çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık yaşanmaktaydı.
*Talas Savaşı (751) nedeniyle Çin imparatoruna karşı isyanlar çıktı.
* Zor durumda kalan imparator, MoyenÇur’dan yardım istedi. Bu durum Türk-Çin yakınlığını sağlamıştır
*Moyen-Çur’un ölümünden sonra yerine oğlu Bögü Kağan geçmiştir.
*Çin’in içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanmak isteyen Bögü Kağan bu ülkeyi ele geçirmek istedi.
*Bögü Kağan Döneminin önemli olaylarından biri de Manihaizm dininin ülkeye girmiş olmasıdır.
*Manihaizm dinini kabul eden Bögü Kağan, Onu devletin resmî dini hâline gelmiştir. Ancak bu din sadece kağan ve çevresinde kabul görmüştür.
*Mani dini, et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Türk inancı ve yaşantısına uygun değildi. Bu özellikleri ile Uygurların savaşçı yeteneklerini azaltmıştır.
* Bögü Kağan, Çin seferine karar verme konusunda çıkan bir anlaşmazlık bahanesiyle veziri Baga Tarkan tarafından öldürülmüştür (780).
*Ondan sonra Uygur Devleti’nin başına Baga Tarkan (780-789) geçmiştir.
*Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında ortaya çıkan açlık, kıtlık ve salgın hastalıklar devleti iyice zayıflattı.
* 840 yılında Kırgızlar, Uygur ülkesine girdiler, başkenti alarak hakanı öldürdüler ve Uygur Devleti’ne son verdiler.
*Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Uygurların çoğunluğu Karluk ülkesine, Çin sınırlarına, Beşbalık ve Turfan’a yerleştiler. *Buralarda Turfan Uygur devletini ve Kansu Uygur devletini kurdular.
* Turfan Uygurları, Moğol devlet kademelerinde memurluk, kâtiplik hatta yöneticilik yaptılar. Moğolların Türk kültüründen etkilenmesinde rol oynadılar.
Avarlar*Çin kaynaklarında Juan-Juan, Arap ve Bizans kaynaklarında Avar adıyla anılan bu kavim, Kök Türkler tarafından da Apar olarak adlandırılmıştır.
*Asya Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra ortaya çıkan Avarlar, IV. yüzyılın sonlarında bugünkü Moğolistan’da bir devlet kurdular.*Orta Asya’da kurdukları bu devlete Kök Türkler son verince (552) batıya göç ettiler.
*Orta Avrupa’da başında Bayan Han’ın bulunduğu büyük bir devlet kurdular (562). *Avarlar bir süre sonra İstanbul’u Sasanilerle birlikte, 619 ve 626 yıllarında iki kez kuşattılar ancak sonuç alamadılar. *Bu başarısızlıktan sonra Avar Devleti, zayıfladı. Avar Devleti’ne Franklar son verdiler (805).*Avarlar, Slavları ve Rusları ordu düzeni ve devlet örgütlenmesi alanlarında etkilediler. *Avarlar, ölümden sonraki yaşama inanmışlardır *Avarlar, mezarlara eşya, yiyecek ve içecek gibi şeyler koymuşlardır.*Hıristiyanlığı kabul eden Avarlar, bir süre sonra benliklerini kaybederek Slavlaştılar.
Bulgarlar*Avrupa Hun Imparatorluğu’nun yıkılmasından sonra (469) Karadeniz’in kuzeyine gelen Hunlar, buradaki değişik Türk boylarından oluşan Ogurlarla birleştiler. Ortaya çıkan bu yeni topluluk “Bulgar” adıyla anıldı.*Bulgarlar, 630 yılında Kök Türk Devleti’nin yıkılması üzerine Kafkasların kuzeyinde Kubrat yönetiminde Büyük Bulgar Devleti’ni kurdular. *Onun ölümünden sonra Hazarlar, Bulgar Devleti’ne son vererek Bulgarların dağılmasına yol açtılar.
Tuna Bulgar Devleti: -Büyük Bulgar Devleti’nin sona ermesiyle bir kısım Bulgarlar, Kubrat’ın küçük oğlu Asparuh yönetiminde Tuna boylarında devlet kurdular (679).
*Tuna Bulgarları adıyla anılan bu devlet Bizanslılarla mücadele etmiş, Slavları yönetimleri altına almıştır. *Nüfuslarının az olması, hükümdarları Boris Han’la birlikte Hristiyanlığı kabul etmeleri (864) nedenleriyle Slavların arasında eriyip yok oldular.
Itil (Volga) Bulgar Devleti: *Başlangıçta Hazar Hakanlığı’na bağlı yaşayan Itil Bulgarları, bu devletin yıkılmasından sonra bağımsız oldular.* Başkenti Bulgar şehridir. *Bulgar şehri, IX. ve XII. yüzyıllar arasında Avrupa’nın en önemli ticaret merkezlerinden biri idi. *Bulgarlar, Almış Han zamanında ticari faaliyetler esnasında tanıştıkları İslam dinini kabul ettiler. *İtil Bulgar Devleti’ne Altın Orda Devleti 1237 yılında son verdi.*Bazı araştırmacılar, İtil Bulgar Devletini ilk Müslüman Türk Devleti olarak kabul etmişlerdir
Hazarlar *Hazarlar, I. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra Karadeniz’in kuzeyi ve Kafkaslar bölgesinde bir hakanlık olarak kurulmuştur (630). *Sasani Devleti, Hz. Ömer zamanında yıkıldı. *Iran, Müslümanların eline geçti. Böylece Hazarlar ve Müslümanlar karşı karşıya geldi. *Hazarlar ile Müslüman Araplar arasındaki ilk savaş, Hz. Osman zamanında meydana geldi. *Emeviler zamanında şiddetli bir şekilde devam eden bu savaşlar Abbasiler zamanında yavaşladı. *VIII ve IX. yüzyıllarda, Doğu Avrupa’nın en büyük devleti hâline gelen Hazarlar, X. yüzyıldan itibaren Peçenek akınlarıyla zayıfladı. *Bundan yararlanan Ruslar, Hazar Hakanlığı’na son verdiler (968).*Yönetici zümresinin Musevi olduğu Hazarlar arasında diğer devletlerle kurdukları ilişkiler sonucunda İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilik yayıldı
- Macarlar *Fin-Ugor kavimlerinin büyük bir bölümü, Volga Nehri ile Ural Dağları arasında yaşamışlardır. *Macarlar, Avar ve Sibir baskılarıyla göç ederek adlarını verdikleri bugünkü Macaristan’a yerleştiler (896).
*XI. yüzyılın başlarında Hıristiyanlığı kabul eden Macarlar zamanla Türk kimliklerini kaybettiler.
- Peçenekler* Balkaş Gölü çevresinde yaşayan Peçenekler Talas Savaşından (751) sonra güçlenen Karlukların baskısıyla batıya yönelerek Volga boylarına yerleştiler. *Bu bölgedenHazarların ve Oğuzların baskıları sonucunda, Karadeniz’in kuzeyine gelen Peçenekler, buradayaşayan Macarları göçe zorladılar.
*X. yüzyıl sonlarına doğru bu bölgeye yerleştiler. Burada Ruslarla,yüz yıldan fazla mücadele ederek onların güneye inmesini engellediler.
*Peçenekler, XI. yüzyılın ortalarında Oğuzların saldırıları karşısında, Balkanlara geldiler.
*Peçeneklerin bir kısmı Bizans ordusunda görev aldılar. Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusundaki Peçenek kuvvetleri, Selçukluların tarafına geçerek Türklerin savaşı kazanmalarında önemli rol oynadılar.
-Daha sonra güçlenen Peçenekler, Bizans’la şiddetli bir mücadeleye giriştiler.
* İstanbul’u kuşatmayı planlayan Izmir Beyi Çaka Bey ile Peçenekler ve Selçuklular ittifak yaparak Bizans’ı üçlü baskı altına aldılar.
*Bu baskıdan kurtulmak isteyen Bizanslılar, Kıpçaklarla anlaşarak Kıpçakların Peçeneklere saldırmalarını sağladılar.
*Kıpçaklar, Peçenekleri yenerek siyasi varlıklarına son verdiler (1091).
KIPÇAKLAR *X. yüzyılın sonlarında batıya göç ettiler ve Doğu Avrupa’ya yerleştiler.
*Burada Rus prenslikleriyle şiddetli mücadeleler yaptılar.
*Balkanlar’a inen Kıpçaklar,Bizanslılarla anlaşıp Peçeneklere ağır bir darbe vurdular (1091). -*Kıpçakların bir kısmı Macaristan’a giderek Hristiyanlığı kabul ettiler. Bu yüzden millî benliklerini yitirdiler.
Oğuzlar (Uzlar)*Kök Türk devletlerinin egemenliğinde yaşayan Oğuzlar, Uygur Devleti’nin kurulmasıyla onların egemenliğine girdiler.
*Kırgızların, Uygur Devleti’ne son vermesi üzerine Oğuzlar, batıya göç ederek Seyhun bölgesine yerleştiler.
*Oğuzların bir kısmı XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yerleştikleri yerlerden ayrılıp Tuna Nehri’ni geçerek Balkanlar’a gelmişlerdir. *Balkanlar’a gelen Oğuzların bir kısmı, Bizans ordusunda görev aldı. Malazgirt Savaşı sırasında Peçenekler gibi Bizansordusundan ayrılarak Selçukluların safına geçtiler.
*Oğuzlar, XI. yüzyılın sonlarına doğru Peçenek saldırıları, şiddetli soğuklar ve salgın hastalıklar yüzünden dağılıp siyasi varlıklarını kaybettiler
*Seyhun bölgesinde kalan Oğuzlar bu bölgede Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular.
* X. yüzyılın sonlarına doğru Islamiyeti kabul eden Oğuzlar, XI. yüzyılda Büyük Selçuklu Devleti’ni kurarak Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerine öncülük ettiler
Sabirler (Sibirler -Sabarlar) *Issık Gölü civarında Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşadılar.
* VI. yüzyıl başlarında Doğu Avrupa’ ya gelen Sabirler, Sasanilerle birleşerek Bizanslılarla savaştılar. *İstemi Han zamanında KökTürk Devleti’ne bağlanan Sabirler, daha sonra Hazarların egemenliğine girdiler. *Bugünkü Sibirya adını Sabirlerden almıştır.
Türgeşler (Türgişler)*Egemenlikleri altında yaşadıkları Batı Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra bağımsızlıklarına kavuşmuşlardı.
*Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan’dır. *Türgeşler, Sulu Kağan zamanında Maveraünnehir bölgesine giren Emevilerle mücadele ederek Müslüman ların ilerlemesine engel oldular.
*Sulu Kağanın ölümünden sonra Çinlilerin kışkırtmalarıyla Türgeş beyleri birbirine düştüler.
*Bunun sonu cunda Sarı ve Kara Türgeşler olmak üzere ikiye ayrıldılar.
*Türgeşler, Emeviler Döneminde Maveraün nehir bölgesinde fetihlerde bulunan İslam ordusuna karşı mücadele vererek Orta Asya’nın Arapların eline geçmesini engelle diler
Kırgızlar *Bir süre Kök Türk ve Uygurların egemenliği altında kaldılar.
*840 yılında Uygurları mağlup ederek merkezi Ötüken olmak üzere bir devlet kurdular.
*Kısa bir süre sonra, Kitanlar tarafından Orhun bölgesinden çıkarıldılar.
*Bunun sonucunda Orhun bölgesi, Türk yurdu olmaktan çıkıp Moğolistan’ın bir bölgesi hâline geldi.
*Kırgızlar, Cengiz Han zamanında Moğollara boyun eğerek siyasi egemenliklerini kaybettiler
Karluklar *Karluklar, Kök Türk Devleti’ne bağlı olarak Altay Dağları’nın batısında yaşadılar.* II. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasında, Basmil ve Uygurlarla birlikte rol oynadılar.* Karluklar, Türgişlerin siyasi varlıklarına son verdiler. *Talas Nehri dolaylarında bir devlet kurdular. Karahanlılar Devleti’nin kurulmasında etkin rol oynadılar. *Müslümanlarla Çinliler arasındaki Talas Savaşı’nda(751) Karluklar,Müslümanların yanın da yer alarak Çinlilerin yenilmesini sağladılar. -*Böylece Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasında etkili oldular.*Cengiz Han’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğu olmuşlardır.
*Karluklar,İslamiyetçi kabul eden ilk Türk topluluğu olarak bilinmektedir.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)