Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti(1077 – 1308) Siyasi Tarihi;
Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kuruluş Dönemi
Türkiye Selçuklu Devleti, Selçuklu soyundan gelen
Kutalmış Bey’in oğlu Süleyman Şah tarafından kuruldu.
*Kutalmış, Büyük Selçuklu Devleti’nin hükümdarı Alp Arslan ile yaptığı taht mücadelesini kaybetti. *Alp Arslan’ın ölümünden sonra Kutalmış’ın oğulları Mansur ve Süleyman Şah Suriye’ye geldiler. Fakat buradaki faaliyetlerinde başarılı olamayınca Anadolu’ya geçtiler.
*iki kardeş Konya, Afyon, Kütahya ve Iznik’i ele geçirerek batı yönünde fetihlere devam etti.
*Mansur’un, Süleyman Şahı ortadan kaldırarak Anadolu da tek başına devlet kurmak istemesi üzerine Süleyman Şah, Melikşah’dan yardım istedi. *Melikşah Porsuk Bey komutasında bir orduyu Anadolu’ya gönderdi.
*Süleyman Şah’ın kuvvetleriyle birleşen Porsuk Bey kuvvetleri Mansur’u yenilgiye uğrattı ve Süleyman Şah, Anadolu’ya tek başına hâkim oldu.
*Bu gelişmeler neticesinde Bizans Imparatoru Aleksios Komnenos ile Türkiye Selçukluları, Istanbul Boğazı’nı sınır olarak belirleyen bir antlaşma imzaladı.
*Süleyman Şah, yerine komutanlarından Ebu’l Kasım’ı bırakarak güneye yöneldi.
* Tarsus, Adana, Antalya, Antep ve Antakya’yı fetheden Süleyman Şah’ın bu fetihleri Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’la aralarının açılmasına neden oldu.
*Halep yakınlarında karşılaşan iki ordunun yaptığı mücadeleyi Süleyman Şah kaybetti ve savaş sırasında öldü (1086).
*Süleyman Şah, Suriye’deCaber Kalesi yanına gömüldü.
*Lozan Barış Antlaşması’na göre Süleyman Şah’ın mezarının bulunduğu yer Türk toprağı kabul edildi
*Süleyman Şah, güneye inerken yerine Ebu’l Kasım’ı bırakmıştı.
* Süleyman Şah ölünce Ebu’l Kasım, devleti idare etmeye başladı.
* Fakat Melikşah’ın 1092’de ölmesiyle birlikte Süleyman Şah’ın oğulları Kılıç Arslan ve Kulan Arslan Anadolu’ya geldi. Kılıç Arslan Türkiye Selçuklu Devleti’nin başına geçti.
*Kılıç Arslan hükümdar olunca Bizans üzerinde baskı kurdu.
*Izmir’de devlet kurmuş olan Çaka Bey’in kızıyla evlendi.
* Bizans, Çaka Bey’in başarılarından rahatsız oluyordu. Kendi devleti açısından Çaka Bey’in kuvvetlenmesini istemeyenBizans imparatoru, I. Kılıç Arslan Çaka Bey’in arasını açtı. I. Kılıç Arslan ile Çaka Bey’i ortadan kaldırdı.
* I. Kılıç Arslan doğuya yöneldi. Malatya’yı kuşattığı sırada, büyük bir haçlı ordusunun Anadolu’ya doğru ilerlediği haberini aldı. Kuşatmayı kaldırarak Iznik’e döndü.
*I. Kılıç Arslan, I. Haçlı Seferi esnasında başarılı savunma yaptıysa da Iznik’i Bizans’a terk etmek
zorunda kaldı ve devlet merkezini Konya’ya taşıdı. *Haçlılara karşı Bizans imparatoru ile bir antlaşma yaparak doğuya yöneldi.
* Önce Danişmentlileri yendi. Malatya’yı aldı. Daha sonra Suriye’ye yöneldi. Musul’u ele geçirdi. Bunun üzerine Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar, Emir Çavlı komutasında bir orduyu I. Kılıç Arslan üzerine gönderdi.
* Yapılan savaşta yenilen I. Kılıç Arslan, atıyla Habur Irmağı’nı geçerken boğularak öldü (1107).
*I. Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra Selçuklu tahtı bir süre boş kaldı.
*bu dönemde Anadolu’da üstünlük Daniştmentliler eline geçmiştir.
*Daha sonra I. Kılıç Arslan’ın oğlu Şahin Şah tahta geçti. Fakat kardeşi Mesut, Danişmentli Emir Gazi’nin yardımıyla Selçuklu hükümdarlığını ele geçirdi (1116 ).
*Sultan Mesut, Danişmentlilerle iş birliği yaparak Bizans’a karşı başarılar kazandı.
*Türkiye Selçuklu Devleti’nin Anadolu’da güçlenmesinden rahatsız olan Bizans imparatoru, Türkleri Anadolu’dan atmak için sefere çıktı.
* Bizans ordusunun Akşehir’i işgal etmesi üzerine Sultan Mesut, Bizans ordusunun üzerine yürüdü. Konya yakınlarında Bizans ordusunu yendi.
*Sultan Mesut, II. Haçlı ordusunu Eskişehir yakınlarında yenerek büyük ün kazandı.
*Daha sonra Danişmentlilerden Sivas’ı ve Malatya’yı aldı. Çukurova’daki bazışehirleri de ele geçiren Sultan Mesut 1155 yılında Konya’da öldü.
-
Kılıç Arslan (1155-1192)
*Sultan II. KılıçArslan’ın ilk yılları kardeşler arasındaki taht kavgalarıylageçti.
*Türkmen saldırıları yüzünden II. Kılıç Arslan’ınBizans ile arası açıldı.
*II. Kılıç Arslan Bizans Imparatorluğu ile bir saldırmazlık antlaşması yaptı (1162).
*Daha sonra Kardeşi Şahin Şah’ın isyanını bastırdı. *II. Kılıç Arslan, Fırat Nehri’nden Sakarya Nehri’ne kadaruzanan toprakları Türkiye Selçukluları Devleti’nin yönetimi altında birleştirdi.
* Türklerin Anadolu’yu hızla ele geçirdiğini gören
Bizans Imparatoru 1176 yılı Eylül ayında ordusuyla Eğirdir Gölü kenarında Sultandağı bölgesine geldi. *Ani baskınlarla Türkler tarafından yıpratılan Bizans ordusu Miryokefalon (Kumdanlı)’ da II. Kılıç Arslan tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldı.
*Miryokefalon zaferiyle, Anadolu’nun Türk yurdu olduğu ispatlandı.
* Bizans Imparatorluğu’nun Anadolu’yu geri alma düşüncesi ortadan kalktı.
*Bu faaliyetler neticesinde yorulan II. KılıçArslan, yaşlandığını ileri sürerek, ülke topraklarını on bir oğlu arasında paylaştırdı.
*Bir müddet sonra şehzadeler arasında taht kavgaları başladı. Bu karışıklıklar içerisinde II. Kılıç Arslan 1192 yılında öldü.
- Gıyaseddin
*II. Kılıç Arslan’ın ölümü üzerine I. Gıyaseddin Keyhüsrev hükümdar oldu.
*I. Gıyaseddin Keyhüsrev, kardeşi II. Rükneddin Süleyman Şah’la yaptığı mücadelede başarılı olamadı ve tahtı bırakmak zorunda kaldı (1196).
* II. Rükneddin Süleyman Şah, Türk birliğini yeniden kurmaya çalıştı. Ermenilerle savaştı, Erzurum’u alarak Saltuklulara son verdi (1202).
*II. Rükneddin Süleyman Şah 1204 yılında öldü. Rükneddin’in ölümü üzerine I. Gıyaseddin Keyhüsrev yeniden tahta çıktı (1205).
*I. Gıyaseddin Keyhüsrev fetih politikasını ekonomik ve ticari hedeflerine göre belirledi.
* Karadeniz ticaretini tehdit eden Trabzon Imparatorluğu üzerine sefer düzenledi. Samsun ve çevresini ele geçirip Karadeniz ticaretini güvenlik altına aldı.
*Bundan sonra Akdeniz’de önemli bir liman şehri olan Antalya’yı alarak (1207) ticaret limanı hâline getirdi.
* Venediklilerle ilk defa ticaret antlaşması yaptı. Bir donanma kurarak denizcilik alanında faaliyet gösterdi. *Vergisini ödemeyen Iznik imparatoruna savaş açan I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Alaşehir yakınlarında yapılan savaşta şehit oldu (1211).
-
Izzettin Keykavus Dönemi:
*I.Gıyaseddin Keyhüsrev’in ölümünden sonra devletin başına I.Izzeddin Keykavus geçti. Kardeşlerinin isyanını bastırdı.
*1214 yılında Sinop’u fethetti, Trabzon İmparatoru’nuvergiye bağladı.
*Eyyûbiler üzerine çıktığı sefer esnasında Malatya’da öldü (1220).
I.IzzeddinKeykavus’un ardından, devletin başına I. Alâeddin Keykubad geçti (1220-1237).
* Bu sırada Moğollar, büyük istila hareketlerine başlamışlardı. I. Alâeddin Keykubad Moğollara karşı bazı tedbirler aldı.
*Sivas, Konya, Kayseri gibi önemli şehirlerin sur ve kalelerini yenideninşa ettirdi. Eyyûbilerle dostluk kurdu.
*Moğollarla iyi geçinmeyi tercih etti. Alınan butedbirlerden sonra I. Alâeddin Keykubad,fetihlere başladı.
* Kalonoros (Alaiye-Alanya)Kalesi’ni fethetti (1223).
*Gönderilen kuvvetlerKırım’daki Suğdak’ı ele geçirdi.
*Doğuda ilk önce Erzincan’ıalarak Mengüceklilere (1228) ardın-dan Harput’u alarak Artukluların Harput koluna verdi. Trabzon kuşatıldı fakat alınamadı.
*Moğollar, 1231 yılında Doğu Anadolu’ya girerek Sivas’a kadar ilerlediler. Bu gelişme üzerineAlâeddin Keykubad, Moğol Hanı Ögeday’a elçi göndererek barış yaptı.
*Diğer taraftan da Moğol
kuvvetlerini ülke sınırlarında durdurmak için yeni tedbirler almaya başladı.
*Bu arada, Doğu Anadolu’dabulunan Harzemli askerlerin beyleriyle görüşmeler yaparak onların Selçuklu hizmetine girmelerinisağladı.
*SelçuklularHarput’u ele geçirdiler (1234).
*Sultan Alâeddin Keykubad, Diyarbakır’ı ele geçirip Eyyûbi sorununu kökünden hâlletmek içinKayseri’de hazırlıklar yapmaya başladı.
*Eyyûbiler ile Türkiye Selçukluları arasındaki mücadeleninMoğollara yarayacağını düşünen Abbasi halifesi iki hükümdar arasında arabuluculuk yaptı.
*AncakAlâeddin Keykubad’ın Ramazan Bayramı dolayısıyla elçilere verdiği ziyafet sırasında zehirlenereköldürülmesi, bu barış girişiminin gerçekleşmesini engelledi (1237).
*Sultan Alâeddin Keykubad Dönemi, Türkiye Selçukluları Devleti’nin en güçlü olduğu dönemdir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin Dağılma Dönemi
*I. Alâeddin Keykubad ölünce yerine II.Gıyaseddin Keyhüsrev tahta çıktı.
* II.Gıyaseddin Keyhüsrev,Selçuklu tahtına çıkmasında önemli rolü olan Sadettin Köpek ve yandaşlarının etkisinde kaldı.
*Vezir Sadettin Köpek, kendi karşıtlarını ortadan kaldırmak için onlara karşı sultanı sürekli kışkırttı. Onun etkisinde kalan sultan, birçok devlet adamı ve komutanı ortadan kaldırdı
*Türkiye Selçuklu Devleti, Babaîlerin isyanını çok zor bastırmıştı.
*Selçuklu Devleti’nin güçsüzlüğünügören Moğol ordusunun komutanı Baycu Noyan Erzurum’u ele geçirip yağmaladı (1242).
*Sultanın Sivas’ta olduğunu haber alanBaycu Noyan da buraya hareket etti ve Sivas Kösedağda yapılan savaşı Moğollar kazandı (1243)
* Kösedağ yenilgisinden sonra Türkiye Selçuklu Devleti Moğollara yıllık vergi vermek şartıyla barış
antlaşması imzaladı. Böylece Türkiye Selçukluları Moğol hâkimiyetine resmen girmiş oldu.
*Moğolların Anadolu’yu tahrip etmeleri Birçok Türk şehrindekibilim ve kültür faaliyetleri durdu. Türkmenler, Moğol baskısından uzak olan Türkiye’nin batı bölgelerinegöç ettiler.
*Türkiye Selçuklu Devleti’nin otoritesi zayıfladıkça Türkbeyleri, Türkiye Selçuklularından ayrılarak bağımsız devletler kurdular.
* IV. Rükneddin Kılıç Arslan’ınhükümdarlığında vezirliği Süleyman Pervane üstlenmişti
Süleyman Pervane taht mücadelesinde
*Pervane, Memluk SultanıBaybars’tan yardım istedi. 1277 yılında Anadolu’ya gelen Baybars, Moğolları Elbistan Ovası’ndamağlubiyete uğratarak Kayseri’ye kadar geldi. Ancak Muineddin Pervane’nin yardıma gelmemesi vekışın yaklaşması üzerine geri döndü. *Bu olayı duyanIlhanlı Devleti hükümdarı Abaka Han, MuineddinPervaneyi öldürttü ve Anadolu’da Moğol Ilhanlılarınınhâkimiyetini yeniden güçlendirdi.
*1281 yılında Selçuklu ülkesini Moğollar III.Keyhüsrev ile II. Mesut arasında paylaştırdılar.
*III. Keyhüsrevin ölümüyle II. Mesut tek başına hükümdaroldu. Ancak bir süre sonra Ilhanlılar II. Mesut1308 yılında II. Mesut’un ölmesiyle birlikte, Türkiye Selçuklularıtahtına hiçbir hükümdar çıkarılmadı.
*Böylece Türkiye Selçukluları Devleti son buldu.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)