TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE EĞİTİM
1.Eğitim Anlayışı
Karahanlılar Dönemi Türk eğitim tarihinde bir dönüm noktası oldu.Eğitim,bu dönemde belli bir plan ve program çerçevesinde verilmeye başlandı.
2.Medreseler
Eğitim öğretim çalışmaları,Türk-İslam devletlerinde medreselerde yapılmaya başlandı.Medreselerin kuruluşunda Uygurlar Döneminde tapınaklarda yapılan eğitimin etkisi vardır.Ayrıca İslam kurumlarının da etkisi oldu.Karahanlılar Döneminde ilk medresesi Semerkant’ta Tabgaç Buğra Han tarafından kuruldu.
Gazneliler döneminde de medreseler kurularak eğitim-öğretim faaliyetinde bulunmuşlardır.Karahanlılar da medresenin yöneticilerine FAKİH öğretmenlerine MÜDERRİS denilirdi.Öğrencilere verilen burslarla onların sadece eğitime odaklanmaları sağlanmaktaydı.
Büyük Selçuklular ileri bir düzeyde eğitim sistemi oluşturmuşlardır.İlk Selçuklu medresesi Tuğrul bey tarafından Nişabur’da açıldı.Nizamülmülk tarafından ilki Bağdat’ta kurulan Nizamiye mederesesi Türk eğitim tarihinde bir dönüm noktası oldu.Nizamiye Medreselerinde,Tıp eğitimi Bimaristan ve Darüşşifa’larda yapılmaktaydı.Heyet eğitimi ise rasathanelerde verilmekteydi.Nizamiye Medreselerinde her yaşta insana öğrenci olma imkanı verildiği gibi öğrenciler istedikleri dersi ve öğretmeni de seçebiliyorlardı.Medreselerde eğitim dili Arapçaydı.Medreselerden başarı ile mezun olanlara meslek ruhsatı anlamına gelen İCAZETNAME (Diploma) verilirdi.Meslek ruhsatı alanlar ilgili mesleklerde çalışmalarına başlardı.Bunlardan bir bölümü devlet memuru olurken diğerleri faklı meslek gruplarını oluşturmaktaydı.Tokat Niksar’da Danişmentliler tarafından yaptırılan ve tıp eğitimi veren Yağıbasan Medresesi,Anadolu’nun ilk medresesi olarak bilinir.Mısırda kurulan Tolun oğulları inanç farkı gözetmeksizin bilim insanlarına büyük önem vermiştir.Mısır’ı bilim merkezi haline getirmişti.Mısır’da kurulan diğer Türk-İslam devleti olan İhşid oğulları zamanında da bir önceki dönem uygulamaları devam ettirilmişti.
3.Yaygın eğitim-Ahilik
Türkiye Selçukluları tarafından oluşturulan Ahi teşkilatının üyeleri usta,kalfa ve çıraklardır.Bu teşkilat;üyelerinin dayanışmalarını,mesleklerini iyi bir şekilde yapmalarını ve eğitilmelerini amaçlıyordu.Ahilikte eğitim,iş dışında veya işbaşında gerçekleştirilirdi.İş dışında eğitim,teşkilatın zaviyelerinde muallim ahi ve pir denen öğreticiler tarafından verilmekteydi.Her meslek sahibi,yanında mutlaka bir çırak çalıştırmak zorundaydı.Zaanaat dalında belli kademeleri geçen çırak icazet alır ve kendi işini kurabilirdi.Cami,mescitler,bilim insanlarının evleri,ilmi toplantıların yapıldığı yerler ve kütüphaneler yaygın eğitim verildiği mekanlardı.Ahi teşkilatının zaviyelerde verdiği eğitim de yaygın eğitimin bir türüydü.
4.Atabeylik
Türklerde şehzadelere devlet idaresi ve askeri alanda eğitim verilmesi amacıyla tecrübeli ve bilge kişiler görevlendirilmekteydi.büyük Selçuklu Devleti’nde şehzadalerin eğitimi ve yönetim tecrübesinin kazandırılması işi atabey’lere verilmişti.
5.Türk-İslam Devletlerinde Bilim
İslamiyet’in bilime önem vermesiyle Müslüman bilim insanları,Abbasiler Dönemi ile birlikte Yunancadan be Hintçeden yaptıkları çeviriler ve orijinal fikirleri sayesinde felsefe,matematik,geometri,astronomi tıp gibi bilim dallarında büyük ilerlemeler kaydettiler.Medreselerde yetişen değerli bilim insanları sayesinde dini ilimler yanında tıp,astronomi,matematik,kimya,tarih ve coğrafya alanlarında dünya’yı etkileyecek buluşlar yapılmış,çeşitli eserler yazılmıştır.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…