Orta Asya’da kurulan ilk Türk – İslam devleti Karahanlılardı. Karahanlılar , Türk – İslam devlet yapısının oluşumunda bir köprü vazifesi gördü. Gaznelilerle devam eden gelişme , Selçuklarla tamamlandı ve olgunluk safhasına ulaştı. Ancak Emeviler Arapçanın yaygınlaştırılması politikaları Türk – İslam devletlerinde uygulanmadı.
Emevi ve Abbasi devletlerinde devlet başkanı halife , Müslümanların başı olarak hem dünyevi hem de dini işleri idare ederdi.
1058’de Abbasi Halifesi temsil ettiği siyasi otoriteyi bir törenle Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’e devretti. Böylece , ilk defa resmen dini ve siyasi otorite birbirinden ayrıldı. Buna göre , halife sadece İslam topluluklarının dini lideri haline gelirken devlet hayatındaki görevi sultanların saltanatlarını onaylama ve Türk sultanlarına hilat ve unvan verme gibi sembolik işlerden ibaret oldu.
HÜKÜMDAR
İlk Türk devletlerindeki “kut” inancı Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra Kutun belli bir hanedana verildiği düşüncesi ise aynı şekliyle devam ettirilmiştir.Örneğin Timur,Oğuzhan soyundan gelmediği için han yada sultan ünvanı alamamış ve emir olarak kalmıştır.Bazen istisnai durumlara da rastlanmıştır. Memluklularda da kabiliyetli kişiler ordunun onayı ile sultanlığa yükselmiş ve ilk Türk devletlerinde olduğu gibi tahta geçme hanedanın erkek üyelerinin ülke içinde mücadelelerine yol açmıştır.
Türkiye Selçuklulularında büyük şehzadenin tahta geçmesi geleneği kabul edilmişse de her zaman buna uyulmamıştır.Türkiye Selçuklularında tahta gececek kişinin belirlenmesinde gelenek yada sultanın vasiyetinden çok devlet adamları etkili olmuştur.Ayrıca sultan “Divan-ı Mezalim “ e de başkanlık yapar ve zulme uğrayan halkın doğrudan kendisine ulaşmasını sağlardı.Sultan ünvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.Melikşah ile birlikte Selçuklu hükümdarları “Sultan-ı Azam”(büyük sultan) ünvanını almaya başladılar.
b.Saray
Karahanlılarda saraya kapu denilirdi.Selçuklularda ise saray dergah yada bargah şeklinde adlandırılırdı.
c.Hükümet Türk İslam devletlerinde devlet yönetiminde hükümdardan sonra en yetkili kişi vezirdi. Vezir,Karahanlılarda “yuğruş” Gaznelilerde “hace-i buzurg” ünvanını taşırdı. Vezirlerin kendilerine ait divanlarını bulunur ve buna vezırlık dıvanı adı verılırdı.Karahanlılarda büyük divana meclis-ı ali Selçuklular da ise divanı saltanat adı verilmiştir.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…