Çaldıran Muharebesi , Osmanlı padişahı I. Selim ile Safevi hükümdarı Şah İsmail arasında 23 Ağustos 1514’te, günümüzde İran sınırları içinde olan Maku şehri yakınında yer alan Çaldıran Ovası’nda yapılan savaştır.Muharebe Osmanlı Ordusu’nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.
Savaşın Nedenleri
– Şah İsmail’in müridi Nur Ali Halife’nin isyan ederek sınır boylarını tahrip edip Tokat’ı yakması ve Safevî Devleti’nin Diyarbakır beylerbeyi Ustacalu Muhammed Han’ın Osmanlı’ya karşı meydan okur bir tavır takınması.
– Doğu Anadolu bölgesinde Akkoyunlu Devleti’nin yıkılması üzerine doğan siyasi boşluktan ötürü bu bölgede ve Osmanlı İmparatorluğu’nun sınır boylarında Safevî Devleti ve takipçileri Kızılbaşlar ile Osmanlılar arasında egemenlik çatışmalarının yaşanması ve buna bağlı olarak Osmanlı Devleti’nin sınır güvenliğinin ortadan kalkması.
– Şah İsmail, Safevi Tarikatı’nın şeyhi olduğundan Anadolu’da Kızılbaş Türkmenler arasında büyük bir mürid kitlesine sahip olması ve bu kitleyi safına çekmek için propaganda yürütmesi ve İran’a davet etmesi ve bundan dolayı Osmanlı İmparatorluğu’nun tedirgin ve rahatsız olması.
– Şah İsmail’in II. Bayezid’i tahkir etmesi ve ona Muhammed Şeybani Han’ın başını göndererek dolaylı olarak tehdit etmesi.
– Safevî Devleti’nin resmi mezhebi olan Şiilik’in Osmanlılar için sapıklık ve tehlike olarak görülmesi.
– Safevi Devleti’nin; Memlükler, Dulkadiroğulları ve Osmanlı Devleti’nin batıdaki düşmanlarıyla ittifak yapması.
– Safevi Devleti’nin, Osmanlı ülkesinden bilgi sızdırması.
– Amasya civarında, Safevi Devleti’nin kışkırtmalarıyla Şahkulu İsyanı’nın çıkması.
– Yavuz Sultan Selim’in doğuda kendisine rakip olabilecek bir düşman istememesi.
Savaş Öncesi
I. Selim, 100.000 kişilik bir orduyla İstanbul’dan hareket etmişti. Anadolu’da 40.000 kişilik bir kuvvetle Ordu-yi Hümâyûn’e katılmıştı. I. Selim, 40.000 kişilik bu kuvveti, ordunun iaşe ihtiyacını karşılaması ve gerekirse ihtiyat kuvveti olarak savaşa sokmak için için Kayseri ile Malatya arasına yerleştirdi.
Safevi hududunu geçen Osmanlı ordusu, sürekli harap yerlerden geçiyor ve iaşe sıkıntısı çekiyordu. Bu yüzden bazı hoşnutsuzluklar oluşmayı başlamıştı. Hatta bir gün, yeniçeriler isyan ettiler ve I. Selim’in çadırının (Otağ-ı Hümâyûn) etrafına sardılar. Birkaç ok da çadıra saplandı. Bunun üzerine askerlerin içine dalan I. Selim, meşhur bir nutuk çekti. Bu nutukta; isteyenlerin İstanbul’a dönebileceğini, isteyenlerinde kendisiyle gelip Şah İsmail’le savaşabileceğini söyledi. Gerekirse tek başına gideceğini de ekledi. Bu nutukla askerlerin kanında büyük bir galeyan meydana geldi ve ordu hızla ilerlemeye başladı. Nihayat Şah İsmail’in Çaldıran Ovası’na ordugah kurduğu haberi geldi ve Ordu-yi Hümâyûn’de Çaldıran Ovası’nda bir ordugah kurdu.
Savaş
İlk başta I. Selim, ovanın güneybatısındaki tepelerin ele geçirilmesini ve böylece ordunun, sırtını rahatça dağa verebilmesini emretti. Bunun üzerine Orhan Bey’in komutasındaki çarhacılar, çok geçmeden bu tepeleri ele geçirdiler.
I. Selim, merkezi kumanda edecekti ve yanında Kazasker, Sadrazam Hersekzade Ahmed Paşa, vüzeradan Dükaginoğlu Ahmed Paşa ve Mustafa Paşa olacaktı. Anadolu askerlerinden oluşan sağ cenaha Anadolu Beylerbeyi Hadım Sinan Paşa ve Karaman Beylerbeyi Zeynel Paşa kumanda edecekti. Rumeli askerlerinden oluşan sol cenaha ise Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa kumanda edecekti. Anadolu ve Rumeli azap askerleriyse ordunun en tehlikeli yerinde, topların önünde olacaktı. Bu topların sayısı 500 kadardı ve en hakim tepelere yerleştirilmişlerdi. Şah İsmail’in ordusu ilk bakışta gizlenmiş olan topları fark edemeyecek, topların önünde bulunan azaplara yüklenecekti. O sırada azaplar usta bir manevra ile topların önünü açacaklar ve Safevi ordusunu ateş çemberine alacaklardı.
Şah İsmail ise, ordusunun sağ cenahına kendi, sol cenahına Diyarbakır valisi Ustacaluoğlu Mehmet Han ve merkeze başveziri Mir Abdülbaki kumanda ediyordu. Şah İsmail, zırhlı süvarilerinin üstün gelmesi sonucu muhteşem bir zafer kazanmayı hesaplıyordu.
Savaş başlayınca Osmanlı askerleri, Fitilli muske ya da Gürleyen Demirler dedikleri çok ağır tüfekleri ilk kez bu savaşta kullandılar. Tüfeklerin ateşlenmesiyle Safevi ordusunda gedikler açılmaya başladı. Ordusunun bocaladığını gören Şah İsmail, kendi kumandasındaki sağ cenahla, Osmanlı sol cenahına hücum etti. Azaplar, Yavuz’un planını uygulamaya fırsat bulamadılar. Vaktiyle kenara açılamadılar ve toplar ateşlenemedi. Yorgun ve bitap Rumeli askerleri, Şah İsmail’in zinde kuvvetleri karşısında yetersiz kaldı. Şah İsmail, o hız içinde Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa’yı öldürdü.
Yavuz Sultan Selim, durumu fark etmekte gecikmedi. Bir yandan topçularını harekete geçirirken öte yandan etrafındaki seçme yeniçerilerle Şah İsmail’in dönüş yolunu kesti. Osmanlı Ordusu’nun sol cenahı yok edilse de merkezi kumanda eden Yavuz ve sağ cenahı kumanda Hadım Sinan Paşa, ustaca manevralarla Safevi ordusunu zor durumda bırakıyorlardı.
Azaplar, topların gerisine çekilmişler ve top atışı başlamıştı. Safevi ordusunun sol cenah kumandanı Ustacaluoğlu Mehmet Han, askerlerini top ateşinin kucağına itti. “Vurun ha!” narasıyla kendisi de ortaya fırladı. Ancak bir Osmanlı süvarisinin kargı darbesiyle atından devrildi ve öldü.
Malkoçoğlu Ali Bey ve Malkoçoğlu Tur Ali Bey, Yavuz’dan aldıkları emirle yanlarındaki askerlerle beraber Şah İsmail’in üstüne yürüdüler. Ancak ikisi de hayatını kaybetti. Yalnız Malkoçoğlu Ali Bey, Yavuz’un kendine hediye ettiği çift namlulu piştovuyla Şah İsmail’e ateş ederek onu kolundan ve baldırından yaraladı. Bunun üzerine Şah İsmail’in seyisi Atçeken Hızır, Malkoçoğlu’nun arkasına geçerek onu ödürdü.
Savaş bir gün sürdü ve yenileceğini anlayan Şah İsmail, elinde kalan son kuvvetleri de Osmanlı ordusunun üstüne gönderdi. Daha sonra seyisi Atçeken Hızır’la kıyafetlerini ve atını değiştirerek firar etti. Atçeken Hızır, Şah İsmail’in kıyafetleri ve atıyla savaş meydanına gelerek “Şah benim.” diyerek bağırmaya başladı. Osmanlılar tarafından esir alınan Hızır, firar etti.
Şah İsmail, savaşın sonunda Safevi ordusu dağılmaya başlayınca savaş alanını terk ederek Dergezin’e çekildi. Savaşta Ustacalu Muhammed Han, Pir Ömer Bey Şireci, Köse Hamza, Lala Hüseyin Bey gibi meşhur Kızılbaş reislerinin pek çoğu öldü.
Osmanlı Ordusu, bu savaşta son teknolojiyi kullanmıştır ve büyük bir zafer elde etmiştir. Savaşı kazanan I. Selim, Osmanlı Ordusu’nun başında 6 Eylül 1514’te Safevi Devleti’nin başkenti olan Tebriz’e girdi. I. Selim kışı burada geçirmek istiyordu, ama yorgunluktan dolayı Osmanlı askerleri arasında huzursuzluk artınca I. Selim, İstanbul’a geri dönerek ele geçirilen yerlerin bir bölümünü geri bırakmak zorunda kaldı.
Safeviler, Doğu Anadolu hariç yitirdikleri toprakları savaşsız geri aldılar. Zaten bu savaşın amacı toprak almak değil, Safeviler ile Osmanlılar arasındaki güç mücadelesinin bir sonuca vardırılmasıydı. Savaşın sonunda Doğu Anadolu’daki aşiret ve beylikler Osmanlı’ya bağlandıklarını bildirdi. Gene bu savaşla beraber Safeviler’in, Mısır’daki müttefikleri olan Memlûkler ile bağlantısı kesildi. Bu da I. Selim’in Mısır seferini kolaylaştırdı. Ayrıca Osmanlı Devleti, İpek Yolu’nun Van-Tebriz hattının denetimini ele geçirdi.
Savaşın Sonuçları
– Anadolu üzerindeki Şii sorunu çözüldü.
– Safeviler’in Anadolu üzerindeki emelleri son buldu.
– Günümüzdeki Kars ve Van hariç Doğu Anadolu’nın tamamına yakını Osmanlı denetimine girdi.
– Safeviler’in, Mısır’daki müttefikleri olan Memlûkler ile bağlantısı kesildi.
– Doğu Anadolu’daki aşiret ve beylikler, Osmanlı’ya bağlılıklarını bildirdiler.Bu savaşla beraber içine kapanık birine dönüşen Şah İsmail, tek hezimeti olan bu büyük yenilgiden sonra, 1524 yılında ölene dek başka bir savaş yapmadı.
– Osmanlı toprak bütünlüğü korundu.
– İpek Yolu’nun Van-Tebriz hattının denetimi Osmanlılar’ın eline geçti.
– Tebriz gibi şehirlerde bulunan ünlü ilim insanları ve sanatçılar İstanbul’a getirildi.
– I. Selim, sefere çıkarken Dulkadiroğulları Beyi Alaüddevle’ye, Osmanlı ordusuna katılması için çağrı yapmıştı. Ama Safeviler ve Memlükler ile ittifak yapan Alaüddevle, bunu reddetmişti. Bu yüzden I. Selim, sefer dönüşünde Dulkadiroğulları üzerine sefer yaptı ve Turnadağ Savaşı ile bu beyliğe son verdi. Böylece Anadolu’da siyasi birlik tam olarak sağlanmış oldu.
– Çaldıran Zaferi’nden sonra, Erzincan ve Bayburt kesin olarak Osmanlı egemenliğine geçti. Kemah Kalesi alındı. 12 Haziran 1515’te kazanılan Turnadağ zaferiyle Dulkadiroğlu Beyliği’ne son verildi.Diyarbakır, Mardin ve Bitlis Osmanlı egemenliğine girdi. Böylece Anadolu’da Türk birliği sağlanmış oldu.