*Tarih, ilgi alanı geniş bir bilim dalıdır. Bu nedenle tarihçi, bazı belge ve bilgilerin açıklanmasında diğer bilim dalları aracılığıyla yararlanır.
TARİHE YARDIMCI OLAN BİLİMLER:
1)-COĞRAFYA: *Her tarihî olay belli bir coğrafi mekânda meydana gelir.
*Tarihî olayların oluşumu esnasında iklim, yeryüzü şekilleri, ekonomik faaliyetler, konum vb. coğrafi faktörler etkili olabilmektedir.
*Bu faktörlerin bilinmesi tarihî olayın tüm yönlerinin aydınlatılmasına büyük ölçüde katkı sağlamaktadır.
2)- ARKEOLOJİ(Kazı Bilimi):*Özellikle yazılı kaynakların olmadığı dönemlerin aydınlatılması açısından önemlidir.
*Arkeoloji, yalnızca toprak altındaki buluntuları konu edinen bir bilim dalı değildir. Günümüzde denizaltında yapılan araştırmalar sonucunda da eski uygarlıklar ile ilgili birçok tarihî buluntu elde edilebilmektedir.
3)- KRONOLOJİ(Takvim Bilgisi):*Tarihî bir olay için zaman önemli bir unsurdur. *Olayların meydana geldiği tarihin bilinmesi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmasına yardımcı olur.
*Tarihî olayların zamanının belirlenmesinde ve sıralanmasında tarih bilimi kronolojiden faydalanır.
4)- PALEOGRAFYA:*Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır. Bir toplumun dilini bilmek tarihî araştırmalar için yeterli değildir.
*Dille birlikte kullanılan yazının da bilinmesi gerekir. Örneğin, Mısır tarihi incelenirken hiyeroglif; Orta Asya Türk tarihi incelenirken Orhun, Uygur ve Çin alfabeleri bilinmelidir.
*Yazıların tür ve şekilleri toplulukların akrabalık ilişkileri, kullanıldığı dönem ve bölge hakkında bazı ipuçları verebilir.
5)-EPİGRAFYA(Kitabeler Bilimi):*Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılan yazıları inceler.
*Filoloji ve paleografi bilimleri ile iş birliği içerisinde çalışır.
*Anıtlar üzerindeki kitabeler ait olduğu dönem hakkında önemli bilgiler verir.
6)- SOSYOLOJİ (Toplum Bilimi):*Sosyoloji, genel olarak toplumu inceleyen bir bilim dalıdır.
*Tarihî bir olayın değerlendirilebilmesi için olayın meydana geldiği dönemin toplum yapısı, değer yargıları vb. özelliklerin bilinmesi tarih bilimi açısından çok önemlidir.
7)- ANTROPOLOJİ:*Toplumların ırk yapılarını inceler.
*İnsan bilimi olarak bilinen antropoloji insan ırklarının gelişimini incelediğinden eski çağların aydınlatılmasında tarihe yardım eder.
*Göç hareketlerinin açıklanmasında,toplulukların yakınlık derecelerini ortaya koymada tarih bilimine yardımcı olur.
*Antropolojinin bir dalı olan sosyal antropoloji ise toplumların kültürlerinin başlangıcından günümüze kadar olan gelişmelerini inceler.
8)- FİLOLOJİDil Bilimi): *Dilleri ve diller arasındaki akrabalık bağlarını, sözcük alış verişlerini araştırır.
9)- ETNOGRAFYA: *Bu bilim, toplumların yaşayış, gelenek, örf , âdetlerini ve insan topluluklarının ortaya koyduğu eserleri nitelik ve nicelik yönünden inceler.
*Bu incelemeler sonucunda etnografyanın ortaya çıkardığı bilgiler, tarihî belgelerin az olduğu durumlarda büyük önem taşır.
10)- DİPLOMATİK:*Günümüze kadar gelmiş olan resmi belgeleri, fermanları vb. inceler.
*Belgelerin sahte olup olmadığı, hangi makamdan hangi makama yazıldığı, belgelerin üzerindeki işaretlerin ve şekillerin ne anlama geldiği, kurumlar ve devletler arası yazışma şekilleri, bürokrasi, hukuk, devlet politikası, yönetim anlayışı vb. konularda tarih bilimine yarar sağlar.
11)-HERALDİK (Mühür bilimi):*Resmi belgelerdeki arma ve özel işaretleri inceler.
12)- NÜMİZMATİK(Paralar bilimi):* Eski Paraları inceler. Bu paraların ait oldukları medeniyetlerle ilgili bilgi edinilmesinde tarih bilimine yardımcı olur.
*Para üzerinde yer alan bazı yazılar, devlet, hükümdar, devletin mali gücü gibi konularda tarihçiye önemli ipuçları verebilir
13)FELSEFE : *Felsefenin tarihî olayları değerlendiren kolu ise “tarih felsefesi”dir.
*Olayların doğru tahlili ancak o devrin felsefesinin bilinmesiyle mümkün olur.
14-KİMYA:*Nesnelerin değişimini ve yapısını inceler. Karbon 14 testi belgelerin yaşını bulur.
15-Toponomi (Yer Adları):
*Toponomi yer adlarının anlamlarını, neden o adın konulduğunu, o bölgenin tarihi gelişimini ve bulunduğu coğrafyanın özelliklerini yansıtması bakımından tarihe yardımcı olur.
16-Hukuk* Hukuk, toplu hâlde yaşayan insanların birbirleriyle ve devletle ilişkilerini düzenleyen kurallara denir. *Bir topluma ait hukuk kurallarıyla o toplumun iktisadi, siyasi, kültürel yapısıyla ilgili bilgiler elde edilebilir. *Mesela orta asya Türklerinde İslam öncesi hukukta uzun süreli hapis cezaları yoktur.Çünkü yaşam tarzları bunu zorlaştırmaktadır.
17-Edebiyat*duygu ve düşünceleri söz veya yazı ile etkili bir biçimde anlatma sanatıdır.
*Tarih boyunca meydana gelmiş önemli olaylar edebiyata konu olmuş, bu olayların aktarılmasında edebiyat önemli bir rol oynamıştır.
18- Ekoloji,*canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkilerini inceleyen ve doğanın korunmasına yönelik çalışmalar yapan bir bilim dalıdır.
19-Sanat tarihi *Sanat tarihi, bir sanat eserinin sanatçısını ve sanatsal değerini, toplumun sanata karşı bakış açısını belirlemeye çalışır.
* Ayrıca toplumların kültür seviyelerinin, medeniyete katkılarının tespiti ve o toplumdaki sanatın geliştiği ortamın ayrıntılarıyla bilinmesi aşamasında tarih bilimine yardımcı olur.
İSTATİSTİK: *belirli bir amaç için veri toplama, tablo ve grafiklerle özetleme , sonuçları yorumlama işine istatistik denir.
*tarihsel olaylarda verileri istatistiki olarak açıklayarak konunun daha iyi anlaşılmasını sağlar.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…)