Rusların Orta Asya’yı İstilası;
Ruslar XVIII. yüzyılın son yarısına gelindiğinde Türk hanlıklarının tamamını ele geçirmiş oldu.XIX. yüzyılda Kuzey Kafkasya ve Türkistan bölgesinde istila hareketine devam eden Ruslar,Uygur Türklerinin yaşadığı Doğu Türkistan hariç Türk ülkelerinin hepsini işgal altına aldı.Türklerin bağımsızlık hareketleri Ruslar tarafından sert bir şekilde engellendi.Yusuf Akçura ve İsmail Gaspıralı’nın çalışmalarının da etkisiyle 15 Ağustos 1905’te “Rusya Müslümanları I.Kongresi” gayrı resmi olarak toplandı.Kongrenin ikinci ve üçüncü toplantısı 1906’da yapıldı.Bu çalışmalar sonucunda Müslüman Birliği Partisi kurularak Duma’ya temsilciler gönderildi.
Baskılarını artıran Ruslara karşı Türkler de “Rusya Müslüman Türk Kavimlerinin Haklarını Koruma Cemiyeti”ni kurarak uluslararası alanda haklılıklarını duyurmaya çalıştılar.Bu arada Rus Çarlığı’ndan siyasi ve kültürel haklarının verilmesini istemişlerdi.Ancak bu istekleri kabul edilmeyen Türkler 1916’da Milli İstiklal Ayaklanması’nı başlattılar.1-11 Mayıs 1917 tarihleri arasında “Bütün Rusya Müslümanlarının I.Kurultayı” toplandı.Bir sürü sonra başlayan Sovyet istilasına karşı Türk toplumları ayrı ayrı mücadelevermek zorunda kaldı.
SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu
SSCB’nin kurulduğu dönemdeki karışıklıktan yararlanan Türkler, bulundukları bölgelerde bağımsız devletler kurmaya başladı.Bu gelişmelerden rahatsız olan Sovyet yönetimi,1920 yılının sonlarına doğru Türk devletleri üzerinde doğrudan hakimiyet kurmaya yöneldi.
Basmacı Hareketi
Baksın yapan,hücum eden anlamına gelen basmacı tabiri,Çarlık döneminde Ruslar tarafından Türkmenis tan,Başkurdistan ve Kırım’da faaliyet gösteren kuvvetler için kullanılmıştı.1918 yılı başında Milli Hokand hükümetinin Ruslar tarafından dağıtılması üzerine Basmacı Hareketi bir halk hareketine dönüştü.Basmacı Hareketlerinin tek gayesi,Türkistan’ı Ruslardan kurtararak istiklaline kavuşturmaktı.
Bütün Türkistan’ı işgal etmek isteyen Sovyet Rusya ve Basmacılar arasında çok çetin mücadeleler yaşandı.Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip Basmacılara katılmasıyla mücadeleler daha da şiddetlendi.1922’de Sovyet Rusya’nın genel bir saldırıya geçmesi üzerine Basmacı Liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar.Enver Paşa’nın Ağustos 1922’de şehit olmasıyla Basmacı Hareketleri devam etmesine rağmen istenilen sonuca ulaşılamadı. Bu mücadeleler 1931’e kadar sürdü ve bu tarihten sonra Ruslar,Basmacı Hareketi’ne kesin olarak son verdiler.
5 Aralık 1936’da Batı Türkistan’da SSCB’ye bağlı Kazakistan,Özbekistan,Kırgızistan ve Türkmenistan cumhuriyetleri kuruldu.Bu cumhuriyetlerin milli bir askeri güce sahip olma hakları kırıldı.II.Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyet yöneticileri,savaş sırasında değişik Türk ve Müslüman topluluklarını,düşmanla iş birliği yapmakla suçladılar.Bunun sonucunda Kırım Türklerini ve Kafkasya’da yaşayan Karaçay,Balkar,Ahıska(Meshet),Çeçen ve İnguş Türklerini,Orta Asya ve Sibirya’da sürgün ettiler.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…