Mustafa Kemal’in Anadolu’ya Gelişi ve Yaptığı Kongreler;
*Mondros Ateşkes Anlaşması imzalandığı sırada Süriye de bulunan Mustafa Kemal daha sonra İstanbul’a geldi.
*Mustafa Kemal ve arkadaşları Anadolu’ya geçmek için fırsat kollamaya başladılar.
*Bu sırada Samsun ve civarında meydana gelen olayları durdurmak için Mustafa Kemal 9.Ordu Müfettişliğine atandı.
*Mustafa Kemal anadoluya geçmeden bir gün önce İzmir işgal edildi. (Yunanlılar tarafından)
*19 Mayıs 1919 arkadaşları ile Samsun’a çıkan Mustafa Kemal daha sonra Havza’ya geçti ve buradan tüm valilere gönderdiği Havza Genelgesi ile (28 Mayıs 1919) işgallerin kınanması için mitingler yapılmasını istedi.
*Mustafa Kemal ve arkadaşları buradan Amasya’ya geçtiler.
AMASYA GENELGESİ
*Mustafa Kemal, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay tarafından hazırlanan Amasya Genelgesi Erzurum da bulunan Kazım Karabekir tarafından da onaylandığı ve 22 Haziran 1919 tarihinde yayınlandı.
*Amasya Genelgesine göre; vatanın bütünlüğü milletin istikalali tehlikededir. Bu da milletimizin yok olduğu izlenimini dünyaya vermektedir. Milleti kurtaracak olan yine milletin azim ve kararıdır. Sesimizi tüm dünyaya duyurmak için her türlü baskıdan uzak milli bir kuruluşa ihtiyaç vardır. Bu amaçla anadolunun en güvenilir yeri olan Sivas’ta milli bir kongre toplanacaktır.
*Bu amaçla her sancaktan 3 temsilci seçilerek hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
Ancak yol güvenliği açısından bu kişilerin yolculukları sırasında kimlikleri gizlenecektir.
*Doğu Anadolu Bölgesinin güvenliği için de 10 Temmuzda Erzurum da bir kongre toplanacaktır.
ERZURUM KONGRESİ
*Mustafa Kemal ve arkadaşları Amasya’dan Erzurum’a geçtiler.
*Bu sırada doğu anadolu bölgesindeki bir ermeni tehlikesine karşı kurulmuş olan Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Kongresinin hazırlıklarını yapıyordu.
*Mustafa Kemal İstanbul Hükümetinin baskıları nedeniyle askerlikten ayrılmak zorunda kaldı. (8 Temmuz 1919)
*Baskılar nedeniyle kongre ilan edilen tarihten geç bir tarihte toplandı. (23 Temmuz 1919)
*7 Ağustosa kadar devam eden kongre toplanışı bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.
*Erzurum Kongresine göre; vatan milli sınırlar içinde bölünmez bir bütündür, parçalanma kabul edilemez. Millet işgallere karşı direniş hakkını kullanırken İstanbul hükümeti üzerine düşen görevleri yerine getiremezse Anadolu da geçici bir hükümet kurulacaktır. Kuvayı Milliyeyi Amil milli irade-i hakim kılmak esasdır. Manda ve himaye kabul edilemez.
Azınlıklara sosyal dengeyi ve siyasi hakimiyeti bozacak haklar verilemez.
*Erzurum kongresinin sonunda Mustafa Kemal başkanlığında bir temsil heyeti seçildi ve bu heyet sivasa gitti.
SİVAS KONGRESİ
*İtilaf devletleriyle ve İstanbul hükümetinin tüm çabalarına karşı Sivas Kongresi 4 Eylül 1919 tarihinde toplandı.
*11 Eylül tarihine kadar devam eden bu kongre de Erzurum Kongresinin kararları aynen kabul edildiği gibi batı cephesi komutanlığı kurularak başına Ali Fuat Cebesoy geçirilmiş, anadolu ve Rumelide ki bütün cemiyetler ARMH adı altında birleştirilmiştir ve irade-i milliye (bu isim hakimiyeti milliye olarak değişecektir) adıyla bir gazete çıkarılmasına karar verilmiştir.
*Sivas Kongresi hem toplanışı hem de aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.
AMASYA GÖRÜŞMELERİ
*Mustafa Kemal temsil heyeti başkanı sıfatı ile padişah ile görüşmek istedi ise de Damat Ferit bu görüşmeyi engelledi.
*Mustafa Kemal Paşa temsil heyeti başkanı sıfatı ile Anadolu ile İstanhul’un haberleşmesinin kesilmesini istiyor.
*İletişim kesilince Damat Ferit siyasi baskılara dayanamayarak istifa etmek zorunda kalıyor.
*Yerine seçilen Ali Rıza Paşa anadolu hareketine sıcak bakan bir isimdir. Bu nedenle Bahriye Nazırı Salih Paşa’yı Amasya’ya gönderecek Mustafa Kemal başkanlığında bir temsil heyeti ile Amasya Görüşmelerini yaptırdı. (20-22 Ekim 1919)
*Amasya Görüşmelerinde alınan kararlara göre; Vatanın bütünlüğü ve milletin istiklali korunacak, manda ve himaye kabul edilmeyecektir. Temsil heyetinin hukuki varlığı İstanbul hükümeti tarafından tanınacak ve İtilaf Devletleriyle yapılacak görüşmelere gidecek temsilciler seçilirken temsil heyetinin de görüşleri alınacak, azınlıklara sosyal dengeyi ve siyasi hakimiyeti bozucak haklar verilemez. Seçimler yapılacak ancak meclis daha güvenli olduğu için Anadolu da toplanacaktır.
*Salih Paşa alınan alınan kararları kabul ettiremez ise istifa edeceğini söyledi ise de İstanbul hükümeti alınan kararları uygulamadı. Ancak Amasya görüşmeleri ile temsil heyeti İstanbul hükümeti tarafından resmen tanınmış oldu.
*Temsil heyeti kendisine iletişim, ulaşım ve güvenlik imkanlarından dolayı Ankara’yı merkez edindi. Mustafa Kemal ve temsil heyeti 27 Aralık 1919 tarihinde Ankara’ya geldi..
*Ankara 13 Ekim 1923 tarinde başkent olacaktır.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)