Kurtuluş savaşında cepheler, yakın tarimizin en önemli konularından biri olarak karşımıza çıkmaktadır.
DOĞU CEPHESİ
*Mondros ateşkes anlaşmasında vilayet-i sitte de bir karışıklık çıkarsa buranın işgal edileceğini belirtiyordu.
*Mondros ateşkes anlaşmasından sonra Osmanlı Devletinin düştüğü zor durumdan yararlanan ermeniler işgallerini genişletme çabasında idiler ve İngilizlerin işgal ettiği Kars’ı ele geçirdiler.
*Paris Barış Konferansında ilk defa büyük ermenistan fikri ortaya koyuldu.
*Sevr anlaşması bölgede bir ermeni devleti kurulacağı iddaa edildi.
*Bölgede ermeni tehlikesine karşı kurulan Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Kongresinde toplandı.
*Erzurumda bulunan 15.Kolordunun Komutanı Kazım Karabekir tüm bu çalışmaların destekçisi oldu.
*BMM’nin kurulmasından sonra Kazım Karabekir Doğu Cephesi komutanlığına atandı ve ermenilere karşı mücadeleye başladı.
*Kazım Karabekir ermenilerden Kars’ı geri aldı ve ermeniler Gümrü Barış Anlaşmasını imzalamak zorunda kaldı.
*Gümrü Barış Anlaşması (2-3 Aralık 1920) TBMM’nin uluslararası alanda imzalandığı ilk anlaşmadır. Bu anlaşmayla ermeniler Sevr’in geçersizliğini kabul ettiler.
GÜNEY CEPHESİ
*Mondros Ateşkes Anlaşmasından sonra güney doğu anadolu İngilizler tarafından işgal edildi ancak daha sonra bölge Fransızlara terk edildi.
*İngilizler bölge halkını tahrik etmekten (!) kaçınırken Fransızlar ve yanlarında getirdikleri ermenileri bölge halkına ve kutsallara yönelik saldırıda bulundular. Bunun sonucu Antep, Urfa ve Maraş halkı Fransızlara karşı ayaklandılar. Bu nedenle Maraş’a –> Kahraman (1973), Urfa’ya –> Şanlı (1933), Antep’e –> Gazi (1921) ünvanları verildi.
BATI CEPHESİ VE DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI
*Mondros Ateşkes Anlaşmasının imzalanmasından sonra Batı bölgelerimizde bulunan ordularımız dağıtılmıştır. Bu nedenle Sivas Kongresinden sonra batı cephesi komutanlığı kuruldu ve başına Ali Fuat Cebesoy atandı.
*Ali Fuat Cebesoy’un en büyük yardımcısı Kuva-i Seyyare’nin komutanı olan Çerkez Etem’dir.
*Ancak Çerkez Etem eski bir Kuva-i Milliyeci olarak kendi başına hareket ediyor ve oluşturulmaya başlayan düzenli orduya girmek istemiyordu.
*Bu sırada meydana gelen Geriz Muharebeleri Kuva-i Milliyenin düzensiz hareketleri yüzünden kaybedildi.
*Kesin olarak düzenli orduya geçilmesine karar verilince Ali Fuat Cebesoy batı cephesi komutanlığından alınarak Moskova Büyük elçiliğine atandı. Yerine Albay İsmet Bey atandı.
*Çerkez Etem isyan etti.
*Bu fırsatı kaçırmak istemeyen yunanlılar karşı saldırıya geçtiler (6 Ocak 1921).
*6-10 Ocak tarihleri arasında meydana gelen 1. İnönü Savaşının sonunda yunan kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldılar.
*İtilaf devletleri hem yenilen yunanlılara zaman kazandırmak için Londra da bir konferans topladılar.
*Bu sırada teşkilatı esasiyye kanunu kabul edildi (20 Ocak 1921).
*Bu dönemde anayasaya kuvvetler birliği prensibi hakimdir.
*İnönü yenilgisi üzerine İngiltere Yunanistan’a zaman kazandırmak ve yapabilirse küçük değişikler ile Sevr Anlaşmasının BMM’ye kabul ettirmek amacıyla Londra da bir konferans toplandı (21 Şubat-12 Mart 1921).
*İngiltere İstanbul hükümetini doğrudan çağırırken Ankara hükümetini de gözlemci olarak katılabileceğini bildirdi.
*BMM doğrudan çağırılmadığı bir konferansa katılamayacağını bildirince İtalya’nın aracılığı ile bu konferans yapıldı.
*İstanbul hükümeti adına Sadrazam Tevfik Paşa, Ankara’nın adına ise Bekir Sami Bey’in katıldığı konferans başarısızlık ile sonuçlandı ancak Londra görüşmelerei BMM’nin uluslararası katıldığı ilk konferans olarak tarihe geçti.
*Bu sırada (12 Mart 1921) Mehmet Akif Ersoy’un yazdığı İstiklal Marşı milli marş olarak kabul edildi.
MOSKOVA ANLAŞMASI
*1917 yılında Çarlık Rusyasını yıkan Bolşevikler Rusya da Batı karşıtı bir düzen kurmuşlardır.
*Hemen sınırlarında başlayan milli mücadelenin batılı ülkeler ile anlaşması Sovyetler Birliğini tehtit ettiğinden Londra Konferansının başarısızlıkla sonuçlanması üzerine Sovyetler Birliği BMM arasında Moskova Anlaşması imzalandı (16 Mart 1921).
*Bu anlaşmayı TBMM adına Ali Fuat Cebesoy imzaladı.
*Bu anlaşma ile Batum, Gürcistan’a terk edildi.
2.İNÖNÜ SAVAŞI
*Moskova anlaşmasının imzalanması üzerine İngiltere’nin isteği üzerine Yunanlılar yeniden saldırıya geçtiler.
*23 Mart tarihinde başlayan Yunan saldırısı 1 Nisan tarihinde sona erdi ve Yunan kuvvetleri geri çekildiler.
*2.İnönü savaşının sonunda İtalyanlar, Anadoluyu boşaltmaya başladı. Fransızlar Zonguldak yöresini boşalttılar ve İngilizler Malta’da ki esirlerin bir kısmını bıraktı.
AFGANİSTAN İLE DOSTLUK ANLAŞMASI
*Cebesoy başkanlığında Moskova da bulunan heyetimiz aynı şehirde bulunan Afganistan heyeti ile bir dostluk anlaşması imzaladı (1 Mart 1921).
*Bu BMM’nin uluslararası alanda imzaladığı ilk dostluk anlaşmasıdır.
ESKİŞEHİR-KÜTAHYA SAVAŞALARI
*İnönü Savaşlarında yenilen yunan kuvvetleri büyük hazırlıklar yaptılar.
*Saldırıyı yönetmek üzere Kral Konstantin İzmir’e geldi.
*10 temmuzda başlayan yunan saldırısı hızla gelişti Eskişehir elimizden çıktı ve ordumuz Sakarya’nın doğusuna çekildi.
*Top sesleri Ankaradan duyulurken başkentin değiştirilmesi dahi tartışıldı.
*Sonunda Mustafa Kemal olağanüstü yetkilerle baş komutanlığa getirildi (5 Ağustos 1921).
*Mustafa Kemal olağanüstü yetkilerine güvenerek Tekalifi Milliye Kanunlarını çıkardı.
*Bu kanunlara göre her aile orduya bir çift çorak, çarık ve çamaşır verecek, ulaşım araçlarına sahip olanlar her ay 100km cephane taşıyacaktı. Tüccarların mallarının %40’ına bedeli sonradan ödenmek üzere el konulacaktı ve elinde silahı olanlar silahlarını 3 gün içinde orduya teslim edeceklerdi. Silah ustaları da devletin hizmetine gireceklerdi.
SAKARYA SAVAŞI
*Yunanlılar Ankara’ya ulaşmak için son saldırılarını 23 Ağustos tarihinde başlattılar.
*Oldukça kanlı geçen çarpışmaların sonucunda Yunanlılar 13 Eylül 1921 tarihinde geri çekilmek zorunda kaldılar.
*Yunanlıların son saldırı savaşı olan Sakarya Savaşı’ndan sonra Mustafa Kemal’e Gazilik ve Maraşellik ünvanı verilirken, Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan) Kars anlaşması (13 Ekim 1921) Fransa ile de Ankara anlaşması imzalandı (30 Ekim 1921).
BÜYÜK TAARRUZ
*Yunanlıların son saldırı savaşı olan Sakarya Savaşı’nı kazanan BMM kuvvetleri karşı saldırı için oldukça uzun bir süre hazırlık yapmak zorunda kaldılar.
*Bu arada itilaf devletleri sevr anlaşmasının özünü bozmadan çeşitli anlaşmalar teklif ettilerse de reddedildiler.
*Hazırlıklarını tamamlayan ordularımız 26 Ağustos 1922 tarihinde Büyük taarruzu başlattılar ve 30 Ağustos tarihinde baş kumandanlık meydan muharebesini kazandılar.
*Yunanlılar hızla geri çekildiler. 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir Yunan işgalinden kurtarıldı. 18 Eylüle kadar ise tüm Ege yunan işgalinden kurtarıldı.
*BMM kuvvetleri İstanbula yönelince silahlı çatışma tehlikesi ortaya çıktı. Oysa İngiltere’nin mittefikleri; Fransa ve İtalya Ankara ile anlaşmışlardır.
*İngiltere yalnız kaldığından dolayı anlaşmaya razı oldu.
*Yunanistan’ın katılmadığı görüşmeler Mudanya da gerçekleştirildi ve 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Ateşkes Anlaşması imzalandı.
*BMM’ini Mudanya Görüşmelerinde temsil eden İsmet Paşa daha sonra Lozan Görüşmelerinde de BMM’ni temsil edecektir.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)