Tarih boyunca toplumların ihtiyaçları ekonomiyi doğurmuştur.Türklerde iktisat anlayışının oluşumunda en önemli etken Asya stepleri idi.Bölgenin iklim şartları ve bozkırlarla insanları konargöçer yaşamaya mecbur bırakmıştır. Bozkır hayatının başlıca ekonomik faaliyeti hayvancılık olup at ve koyun yetiştiriciliği önemliydi.Uygurlarla ilgili seyahatnamelerde BEŞBALIK dolaylarında,Uygur soyluları ve boylarının ayrı renkte ve özel cinste atlar yetiştirdikleri,zenginlerin at,fakirlerin ise koyun yedikleri;kısrak sütünden üretilen kımız,darıdan yapılan bengi-bekni ve boza Türklerin bilinen içecekleriydi.Sütlü darı,peynir,yoğurt da bozkır yemeklerindendi.Türkler tarımı,sadece akarsu boyunca uzanan ovalarda yapmışlardı.Eski Türk toplumunda tarıgçı adıyla anılan bir çiftçi kesimi bulunuyordu.Buğday,arpa,mısır Hunlar döneminden beri yetiştirilmekteydi.Saban,orak,düven tarımda kullanılan başlıca aletler olup üretilen buğdaylar değirmenlerde un haline getirilmekteydi.Köktürk Hükümdarı Kapgan Kağan Çin’den vergi olarak 1250 ton tohumluk buğday ile üç bin adet tarım aleti almıştır.Bozkır ikliminin hakim olduğu bazı bölgelerde özellikle Uygurlar tarafından sulama kanalları önem arz ediyordu.Uygur seyehatnamelerinde Uygurların açtıkları kanallarla nehirlerin akışını değiştirerek bahçeler ve tarlaları suladıkları,belirtilmektedir.Türklerde giyim eşyasının başlıca malzemeleri koyun,kuzu,sığır,derisi,keçi kılıydı.Türklerde bez dokurlar giyecek için kendir yetiştirirlerdi.İlk Türk devletlerinde vergi konusu,milattan önceki dönemlerde birikmiş vergiler,hatta gecikme cezaları bile isteniyordu.Köktürk TUDUNLAR hakan adına,Turfan Uygurlarında AĞICI denen devlet memurları halktan vergi topluyordu.Devletlerini bozkırda kuran Türkler,silah üretiminde ileri bir teknolojiyi sahipti.Özellikle demiri iyi işleyen Türkler,bundan hem kendi silah ihtiyaçlarını karşılamakta hem de ticaretini yapmaktaydılar.Hunların Orta Asya’da sağladığı güvenli ortamda ticareti faaliyetler gelişmişti.İpek yolu bazı dönemler dışında 1000 yıl süreyle Türk devlet ve topluluklarının hakimiyetindedir.Türkler bu yolu daima açık ve güvenlik altın da tutmaya yönelik siyaset izlemişlerdir.Bu durum ticaretle beraber kültürel hayat da canlanmıştır.Kağıt,çini,cam ve ipek yolunun esas mallarını oluşturmaktaydı.Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayarak Altay-Sayan dağları üzerinden Çine ulaşıyordu.İpek Yolu’na kuzeyden paralel uzanan bu yola KÜRK YOLU denilmektedir.Buranın asıl ticaret malları hayvan kürkleri idi.Türk devletleri ticaretin gelişmesi için Bizans ve Çin gibi devletlerle anlaşmalar yapmışlardı.Ticari faaliyetler yerleşik hayatı öyle geliştirmişti ki Talas havzasında 400 kadar şehir ve kasaba mevcuttu.hazarlar,ticaret yollarının ülkelerinden geçmesi nedeniyle güven ve asayişi sağlayarak ticareti geliştirmişler ve HAZARLAR BARIŞ ÇAĞI’nı yaşatmışlardır.Uygurlarda ticarette aracı olarak kumaş cinsinden olan böz ve kuanpoyu önemli ölçüde kullanılmıştır.Altın,gümüş ve bakır paralar dikkati çekmektedir.Uygurlarda kullanılan bir diğer önemli ödeme aracı kağıt paradır.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…