1.Eğitim Anlayışı
İlk Türk devletlerinde olmak sadece yöneticilerin sahip olması gereken bir özellik olarak görülmemiş;bilgelik,toplumun diğer fertlerinde de aranarak alp insan anlayışı ortaya çıkmıştır.MÖ V.yüzyıla ait Esik Kurganı’nda bulunan yarısı 11 harflik iki satır yazı;Türklerde yazının çok eskiden beri kullanıldığını göstermiştir.Atlı göçebe kültürünü benimseyen Türkler genellikle bilge ve tecrübelerini sonraki kuşaklara ailede ve sosyal yaşam içinde aktarmışlardır.Töre kurallarını nesiller boyu,göstermektedir.Uygurların ilk kez örgün eğitim kurumlarını oluşturmuşlar;Uygurların,kültür düzeylerindeki gelişmişlik;onların yüzyıllarca çeşitli Türk ve yabancı devletlerin saraylarında katiplik,bürokratik,danışmanlık,tercümanlık,öğretmenlik ve kültür elçiliği görevlerini yapmalarını sağlamıştır.Uygurların kağıdı ve matbaayı Avrupalılardan önce kullandıkları kendilerine ait mabetlerde dini nitelikli eserlerin yer aldığı ve kütüphanelere sahip oldukları bilinmektedir.
2.Askeri Eğitim
Atlı göçebe hayat tarzını benimseyen Türkler,sürekli savaş tehlikeleri ile karşı karşıya oldukları için her an hazırlıklı olmak durumundaydı.Toplumun her ferdi gerektiğinde nerede ve nasıl hareket edeceğini önceden bilmeliydi.Bu yüzden Türklerde askeri eğitim zorunluluk halini almıştır.Türklerin çocukluk çağlarında oynadıkları oyunlar askeri eğitimlerinin başlangıcını oluştururdu.Hiçbir ayrım yapılmaksızın her çocuk,ata binmeyi ve at üzerinde ok atmayı öğrenirdi.Özellikle ordunun eğitimine de önem verilirdi.Barış zamanında yapılan sürek avları bir nevi askeri tatbikat niteliğindeydi
3.Mesleki Eğitim
Hayvancılık ve tarımla uğraşan Türkler,savaşçı bir karaktere sahip olduklarından bu yaşantıya uygun gerekli araç ve gereç yapımına önem vermişlerdir.Böylece silah yapımında ileri gitmişlerdir.Bu mesleki eğitim,usta-çırak ilişkisi içinde becerilerin aktarılması şeklinde gerçekleştirilmiştir.Araç gereçlerin yapımında farklı madenlerin kullanılması Türklerde madenciliğin gelişmesini sağlamıştır.Tahta oymacılığını’da bilen Türkler Uygurlar Döneminde bunu geliştirerek matbaacılığa zemin hazırlamıştır.
4.Türklerde Bilim
İlk Türklerin arkeolojik kalıntılar eski dönemlerden itibaren onların olduğunu göstermiştir.Konargöçer bir hayat sürdüren Türkler yer değiştirmek için astronomi bilimine ilgi duymuşlardır.Orta Asya’da yaygın olarak kullanılan On iki Hayvanlı Türk takvimi’ni ilk kez Türkler düzenlemiştir.İpek Yolu güzergahındaki bölgelerde yerleşmiş olan Türklerin önemli geçim kaynaklarından biri de ticaret olmuştur.Bu yüzden Türkler matematik ilgilenmişlerdir.Genel olarak Türklerdeki matematik bilgisi günlük hayatta kullanılan dört işlemden ibaretti.Türkler ağırlık ve uzunluk ölçüleriyle ilgilenmiş olup takas alış verişine uygun belli birim ölçülerini kullanılmışlardır.Zaman içinde bazı ağırlık ve uzunluk ölçüleri ile para birimlerinin kullanıldığı hukuk metinlerinden anlaşılmaktadır.Köktürkler döneminde yönelik yapılan araştırmalar neticesinde demirin eritilmesinin bilindiği,aynı zamanda çelikten çeşitli silahlar yapıldığı anlaşılmıştır.Çin kaynaklarından Uygurların maden kömürü kullandıkları tespit edilmiştir.Ayrıca Uygurların bakırcılık ve kuyumculukta bir hayli ileri oldukları çeşitli kaynaklarda yer almıştır.
Türkler tıp alanında çalışmalar yapmışlardır.Otacı adı verilen şifacılar halkın tedavisinde görev almıştır.Uygurlar tıp alanında,diğer Türklerden daha ileriye gitmişlerdir.Hint ve Çin uygarlıklarına ait tıp bilgisinden de çeviriler tercih etmişlerdir.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…