Birinci Dünya Savaşı’nda esir düşen Osmanlı askerlerinin, “esir askerlerin moralini yüksek tutmak ve eğitim faaliyetinde bulunmak” amacıyla onlarca gazete çıkardıkları ortaya çıktı.
Esir düşen Mehmetçikler, sadece Mısır kampında “Nilüfer, Ocak, Hilal, Türk Varlığı, Işık” gibi 23 gazete çıkardı, Rusya, Hindistan, Tataristan ve Sibirya gibi farklı kamplarda “Püsküllü Bela, Köpük, Niyet, Altay, Ne Münasebet” gibi isimlerde 10’dan fazla gazete yayımladı.
Konuyla ilgili makalesi Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi’nin son sayısında yer alan tarihçi-yazar Dr. Ahmet Uçar, Birinci Dünya Savaşı sırasında esir tutulan 202 bin 156 Mehmetçiğin kamplarda verdikleri hayatta kalma mücadelesini anlattı.
Savaş döneminde esir düşmenin savaştan daha ağır olduğunu dile getiren Uçar, askerlerin çektikleri çile dolu hayatlarını gazete çıkararak, eğitim faaliyetlerinde bulunarak renklendirdiklerini söyledi.
Uçar, Mehmetçik için ölüm kampları kurulduğunu, askerlerin esaret süresinde büyük çileler çektiğini, hayatta kalma mücadelesi verdiklerini, Mısır’daki İngiliz kamplarında kör edildiklerini kaydederek, esir düşen Osmanlı askerlerinin uğradığı zulümlerin anlatılarak bitirilemeyeceğini aktardı.
MISIR KAMPLARINDA KÖR EDİLMİŞLER
Birinci Dünya Savaşı’nın en önemli iki kavramının “esaret” ve ölüm” olduğunu belirten Uçar, “Çoğu 15-25 yaşlarında 2 milyona yakın insan hayatlarını, vatanları ve kendilerini yönetenlerin idealleri uğruna feda etmiş, 1 milyon kadarı da esaret kamplarında çile çekmişti” dedi.
“Türk esirleri, esareti unutmak için kamplarda spor, musiki, dil, okuma-yazma, gazete çıkarma ve benzeri faaliyetlerle uğraşmışlardı” ifadesini kullanan Uçar, esaret tarihinin sadece genç Mehmetçiklerin ve onları yöneten yiğit subayların Mısır çöllerinde, Hindistan’ın bunaltıcı ikliminde, Burma bataklıklarında, Sibirya’nın buz kaplı dağlarında, Korsika ve Guyan zindanlarında çektikleri çileden ibaret olmadığını ifade etti.
MISIR KAMPLARINDA 23 GAZETE ÇIKARILMIŞ
Dünya Bülteni’nin haberine göre Uçar, esaret tarihinin kendilerine “esirlerin gittikleri bölgelerde elle yazıp, karbon kâğıdı ile teksir ettikleri gazeteleri, hayatını kaybedenlerin medfun olduğu şehitlikleri, kaldıkları bölgelerdeki Müslümanların her yolu kullanarak onlara yaptıkları maddi yardımları, hatta hayatlarını tehlikeye atarak onların vatanlarına dönebilmeleri için hazırladıkları sahte pasaportları” gibi en az 202 bin 152 kişinin rol aldığı bir trajediyi de anlattığını söyledi.
Esir düşen askerlerin, bu bölgelerde morallerini yüksek tutmak için çıkardığı gazetelere de değinen Uçar, bu alanda Osmanlı askerlerinin gazete merakını anlattı. Uçar, şöyle devam etti:
“Mısır’daki esir Türk subayları Seydibeşir’de Tan, Yarın, Nilüfer, Hilal, Ocak, İzmir, Nasreddin Hoca, Sada, Zincir, Türk Varlığı ve Esaret Albümü, Seydibeşir’e yakın Kuveysna Kampı’nda Esaret, Tıraş, Karikatür, Tetebbu, Tan ve Badiye, Tura’da Kafes ve Işık, Zekazik’te Kızıl Elma ve Garnizon, Kahire’de Kafes ve Heliopolis’te Güvercin olmak üzere 23 gazete çıkarıyorlardı. Bu gazeteler elle yazılıp, karbon kağıdı ile teksir edilmek suretiyle basılıyordu.”
HİNDİSTAN’DA TEKSİRLE ÇOĞALTILAN EĞLENCELİ GAZETELER
Uçar, Hindistan-Burma’da Bellary Kampı’ndaki faaliyetlere de değinerek, Binbaşı Cemal Bey yönetiminde “Ajans” adında gazete çıkarıldığını kaydetti.
Uçar, “Bunun dışında Püsküllü Bela, Köpük, Tulu (Doğuş) ve Kara Günler adlı 5 gazete çıkarılmıştı. Thatmyo Kampı’nda da Türk esirleri İrewadi (İravadi) ve Ne Münasebet adlı iki gazete çıkarmaktaydılar. Civardaki kamplara da gönderilen ve elle çoğaltılan bu gazetelerde şiir, haber, coğrafi ve sosyal konulardaki yazıların yanında karikatürler de bulunmaktaydı. Bu kamplarda daha eğlenceli gazeteler çıkarılıyordu” diye konuştu.
Rusya Malaşovadom’da esirlerin Mehmet Asaf Bey yönetiminde “Niyet” isimli Osmanlıca haftalık bir gazete çıkardığını aktaran Uçar, bu gazetenin de elle yazılıp karbon kağıdı ile teksir edilmek suretiyle basıldığını, gazeteye diğer domlardan da yazılar gönderildiğini, siyaset dışı güncel konulardan bahseden gazeteyi Mehmet Asaf’ın 37. sayıya kadar devam ettirdiğini aktardı.
3 YILDA 101 SAYILIK DERGİ ÇIKARMA BAŞARISI
Krasnoyarsk’ta da Türk esirler tarafından el yazması “Kurtuluş” isminde bir gazete çıkarıldığını, bu gazetede gerek kamp içindeki olaylar gerekse kampın etrafındaki bölgeler hakkında yazılar yer aldığını dile getiren Uçar, ayrıca Türk esirlerin 10 Aralık 1915-1 Mart 1918 tarihlerinde 101. sayıya kadar gelebilen “Vaveyla” isimli bir dergi çıkardığı bilgisini verdi.
Tek nüsha halinde basılan derginin kağıt ve mürekkep kıtlığı yüzünden çoğaltılamadığını ifade eden Uçar, 12 sayfalık derginin amacının “imkanlar dâhilinde Türk esirlerini eğitmek” olduğunu kaydetti, dergide mizahi yazılar, bilmeceler ve bulmacalar, hatta Rus gazetelerinden çevirilerin de bulunduğunu anlattı.
Kazan’daki Türk esirlerin “Şimal Yağı” ve “Kurultay” adında iki gazete, Ufa’dakilerin ise “Altay” adında bir gazete çıkardığını dile getiren Uçar, buradaki Türk esirlere Tatarlar ve Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de yardım ettiğini belirtti.