Dünya Bülteni’nin haberi…
Yakın tarihimizin önemli gelişmelerinden biri 1955 yılında yaşanan 6-7 Eylül olaylarıydı. O günden bu güne üzerine çok şeyler yazılmış olsa da hala açıklığa kavuşmamış olaylardan biri olarak önümüzde duruyor.
1955 yılı Kıbrıs meselesinin gündemde ağırlıklı olarak yerini aldığı bir yıldıydı. Kıbrıs’ta Rumlar Türklere karşı her geçen gün artan terör hareketlerine başvurmakta ve olaylar çıkarmaktaydılar. Adada yaşanan bu gelişmeler Türkiye’deki gazetelerin manşet haberleri olarak verilmekte rahatsızlık topluma yayılmaktaydı. Adada Rumların Türklere yaptıkları eziyet ve haberlerin Türkiye’de sebep olduğu infial Türkiye’de yaşayan Rumlara karşı da tepkinin oluşmasına sebep oldu. İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesinin Kıbrıs’ta yaşananlara karşı herhangi bir tepki göstermemesi ve bunun gazetelerde sıkça işlenmesi hatta Kıbrıs’taki teröre destek olduğu yolundaki yayınlar ülkedeki atmosferi gitgide daha ağır hale getirdi. Hürriyet’ gazetesi manşetten verdiği haberde ‘İstanbul’daki Rum azınlığın aralarında bağış toplayarak Kıbrıs Rum çetelerine gönderdiğini’ yazıyordu. Gazetelerdeki bu haberler özellikle İstanbul ve İzmir’de yaşayan gayrimüslim vatandaşların tedirginlikleri de artırmaya başladı. Gazetelerde “Rum vatandaşların yersiz ve boş telaşları”, “hadise çıkacağını zannedenler dün dükkânlarını kapadılar” şeklinde haberler gerginliğin hangi boyutlara vardığını göstermekle beraber sanki önceden olacakları da haber veriliyordu.
| Rumlara ait işyerleri yağmaland |
Ülke içinde atmosfer bu şekildeyken Dışişleri yetkilileri Londra’da Kıbrıs temaslarına devam ediyordu. Olayların çıkmasına sebep olan haber ise 6 Eylül günü saat 13:00’te radyolardan verildi. ‘Atatürk’ün Selanik’teki evi bombalandı.’ 20 bin tirajı olan İstanbul Ekspres gazetesi ikinci baskı yaparak 290 bin baskı yapmış, Kıbrıs Türktür cemiyetinin üyeleri tarafından herkese dağıtılmaya başlanmıştı. Haber hızla yayılarak ülkede büyük bir infiale sebep oldu. İstanbul ve İzmir’de günlerden beri artan gerginlik Rum azınlıklara yönelik bir saldırıya dönüştü. Rum nüfusunun yoğun olarak yaşadığı İstanbul’da ise yağma,tahrip ve saldırı çapı oldukça büyük oldu. Birkaç saat içinde binlerce insan Rum azınlıklara ait yerleri yağmaladılar. Taksim,Beyoğlu bölgesine kamyonlarla taşlar, sopalar taşındı. 6 ve 7 Eylül günü İstanbul yağma edildi. Rumların.Ermenileri.Yahudilerin dükkanları evleri yağmalandı. 16 kişi öldü, tespitlere göre 4 bin 214 ev, 1004 işyeri, 73 kilise, bir sinagog, iki manastır, 26 okul ile aralarında fabrika, otel, bar gibi yerlerin bulunduğu 5 bin 317 mekân saldırıya uğradı.
KİMLER TERTİP ETTİ
6-7 Eylül olayları tarihimizdeki henüz açıklığa kavuşmamış konulardan biridir. 1955 yılından itibaren Kıbrıs meselesi yoğun bir şekilde gündemdedir. Demokrat Parti hükümeti Londra’da Kıbrıs meselesini müzakere etmektedir. Türkiye kamuoyunun hassasiyetinin gösterilmesi noktasında Kıbrıs Türktür Cemiyetinin faaliyetlerine göz yumduğu ve bu şekilde elini güçlendirmek istediği iddiaları ön plana çıkmıştır. Doğrusu Demokrat Partinin azınlık vatandaşlarına yönelik herhangi bir ayrımcı politikası olmamıştı. Bu noktadan değerlendirildiğinde yağmalama, tahrip etme gibi bir kalkışmayı tertip ettiğini ifade etmek tutarlı değildir. Ancak olayların öncesinde ve olayın yaşandığı günlerde dönemin yöneticilerinin yeterli önlem almadığı da genel kanaattir.
6-7 Eylül’de çıkan olayların dönenim Özel Harp Dairesi tarafından tertip edildiği de uzun yıllar iddia edildi. Özel Harp Dairesi, 1952 yılında Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde oluşturulmuştu. NATO işbirliği çerçevesinde soğuk savaşın şartlarında kurulan bu dairenin görevi komünist rejimin ülkeye sızmasına karşı önlemler almak, toplumu psikolojik harekatlar ile yönlendirmekti. Türk Gladyosu olarak da ifade edilen Özel Harp Dairesinin o tarihlerde başkanlığını yapan General Sabri Yirmibeşoğlu yakın tarihlerde gazeteci Fatih Güllapoğlu’na verdiği bir röportajda o günlerde yaşananları şöyle anlatıyordu:
– Bak ben sana bir örnek daha vereyim. 1974’deki Kıbrıs Harekâtı. Eğer Ö.H.D. olmasaydı, o harekât, yani iki harekât da o kadar başarılı olabilir miydi? Harekât başlamadan önce Özel Harp Dairesi devredeydi. Adaya, bankacı, gazeteci, memur görüntüsü altında Özel Harp Dairesi elemanları gönderildi ve bu arkadaşlarımız, adadaki sivil direnişi örgütlediler, halkı bilinçlendirdiler. Silahları 10 tonluk küçük teknelerle adaya soktular. Sonra 6-7 Eylül olaylarını ele al..
-Pardon Paşam anlamadım. 6-7 Eylül olayları mı?
-Tabii. 6-7 Eylül de, bir Özel Harp işiydi. Ve muhteşem bir örgütlenmeydi. Amaca da ulaştı.
Emekli General Sabri Yirmibeşoğlu’nun bu ifadeleri (her ne kadar sonradan reddetmiş olsa da) olayların Özel Harp Dairesi tarafından tertip edildiği yönündeki iddiayı kuvvetlendirdi.
RUMLAR ÜLKEYİ TERK ETMEYE BAŞLADI
Olayları kimin tertip ettiği kesin bir şekilde açıklığa kavuşmamış olsa da bildiğimiz birşeyler. O da 6-7 Eylül günlerinin Türkiye tarihinin en karanlık günlerinden biri olduğudur. 7 Eylül’de sıkıyönetimin ilanından sonra binlerce insan tutuklandı.Olayların çıkmasında ve olaylar sırasında önemli rol üstlenmiş olan Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin tüm şubeleri kapatıldı.Basına bazı yasaklar getirildi. Halkı kışkırtıcı birbirine düşürücü nitelikte yazılar yazmamaları konusunda uyarıldılar. Ayrıca birçok gazete sıkıyönetim komutanlığınca olayları kışkırttığı gerekçesiyle kapatıldı.
Bu olaylar Türkiye’de devletin bir kısım vatandaşlarını diğer vatandaşların saldırısından koruyamadığı veya istediğinde korumadığını gösterdi. Azınlıkların devletle olan bağlarını kopardı. Bu olayların ardından binlerce Rum Türkiye’den göç etmeye başladı. Bu gelişme ekonomik anlamda Türkiye Cumhuriyetinde önemli bir ağırlığı bulunan Rumların etkisini zayıflatırken Türklerin etkisini artırdı. Sermayenin el değiştirmesini beraberinde getirdi.
BASIN OLAYLARI NASIL GÖRMÜŞTÜ
1950’li yılların ortalarında Türkiye’nin önemli gündemlerinden biri Kıbrıs meselesi idi. Rum çeteleri Adada Türklere karşı terör eylemelerine girişmesi ve bu haberlerin basında yer alması ile Türk halkında Kıbrıs hassasiyeti hızla artmaktaydı. İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesinin Kıbrıs’ta yaşananlara karşı herhangi bir tepki göstermemesi ve bu konunun gazetelerde sıkça işlenmesi hatta Kıbrıs’taki teröre destek olduğu yolundaki yayınlar ise ülkedeki atmosferi gitgide ağırlaştırıyordu. Gazetelerde çıkan yazı ve haberlerde kimi zaman satır aralarında kimi zaman ise açıktan azınlık vatandaşları hain olarak gösteren değerlendirmeler yapılıyordu.
Gazetelerdeki bu tip haberler özellikle İstanbul ve İzmir’de yaşayan gayrimüslim vatandaşların tedirginlikleri de artırmaya başladı. Gazetelerde “Rum vatandaşların yersiz ve boş telaşları”, “hadise çıkacağını zannedenler dün dükkânlarını kapadılar” şeklinde haberler gerginliğin hangi boyutlara vardığını göstermekle beraber sanki önceden olacakları da haber vermekteydi.
Kıbrıs meselesi ve adada yaşanan olaylar aynı zamanda Türkiye’nin en önemli dış politik konularının başında geliyordu. Türkiye,İngiltere ve Yunanistan arasında görüşmeler yoluyla Kıbrıs meselesinin halline çalışılmaktaydı. Bu amaçla 1955 yılının Eylül ayında Londra’da İngiltere, Türkiye, Yunanistan’ın katıldığı bir konferans toplandı. Konferans görüşmeleri devam ederken 6 Eylül günü saat 13.00’te radyolardan şöyle bir haber verildi: Selanik’te Atatürk’ün evi bombalandı ! 20 bin tirajlı İstanbul Ekspres gazetesi ise yıldırım baskılar ile o gün tam 290 bin basıldı. Gazeteler Kıbrıs Türktür Cemiyetinin üyeleri tarafından herkese dağıtıldı.
Hızla yayılan haber ülkede infiale sebep oldu. “Kıbrıs Türktür Cemiyeti” ve çeşitli öğrenci birliklerinin yayınladığı bildiriler ile 6 Eylül akşamı Taksim Meydanı’nda bir protesto mitingi düzenlendi. Günlerden beri artmakta olan gerginlik bu mitingin ardından Rum azınlıklara yönelik bir saldırıya dönüştü. Birkaç saat içinde binlerce insan Rum azınlıklara ait yerleri yağmaladılar. Taksim, Beyoğlu bölgesine kamyonlarla taşlar, sopalar taşındı.
6 ve 7 Eylül günü İstanbul’da Rumların yoğun olarak yaşadığı Beyoğlu, Kurtuluş, Şişli, Nişantaşı, Ortaköy, Arnavutköy, Kadıköy,Kumkapı, Samatya gibi bir çok semtte Rumların, Ermenilerin, Yahudilerin dükkanları evleri yağmalandı.Olaylar sırasında 16 kişi öldü, tespitlere göre 4 bin 214 ev, 1004 işyeri, 73 kilise, bir sinagog, iki manastır, 26 okul ile aralarında fabrika, otel, bar gibi yerlerin bulunduğu 5 bin 317 mekân saldırıya uğradı.
Olayların olduğu gece İstanbul’dan Ankara’ya dönen Başbakan Menderes haberi yoldayken İzmit’te almış ve askeri birliklerin başındaki komutanı arayarak asayişin sağlanması için gerekirse ateş edilmesi emrini vermişti. Menderes Sapanca’ya geldiğinde olayların durdurulamadığı haberini alınca da İstanbul’a geri dönme kararı almıştı.
Olayların kontrol altına alınamaması ve durdurulamaması sonucu İstanbul,Ankara ve İzmir’de “örfi idare” ilan edildi. Gece dışarı çıkma yasağı getirildi.Bu kararla birlikte ayrıca askere vur emri de veriliyordu.Tüm bu önlemlerin sonucunda yaşanan şiddet, yağma olayları ancak durdurulabildi.
6 Eylül gecesinden sonra hükümet tarafından hemen bir basın toplantısı düzenlendi. Basın toplantısında Cumhurbaşkanı Celal Bayar Başbakan Adnan Menderes ve bazı bakanlarda hazır bulundu. Basın toplantısında Celal Bayar basını kışkırtıcılıkla suçlamış ve olayların faili olarak komünistleri göstermişti.Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü ve Başbakan Adnan Menderes’in değerlendirmeleri de farklı değildi. Onlar da olayların komünist provokatörler tarafından planlandığını iddia etmekteydiler. Türk gençliği tarafından başlatılan protestoların bazı dış unsurların araya karışması sonucunda bu şekilde bir felakete dönüştüğünü ifade ettiler.
Sıkıyönetim uygulaması ile basın üzerine de sıkı bir kontrol getirildi. Örfi idare Komutanlığına getirilen3. Ordu Komutanı General Nurettin Aknor 10 Eylül günü basın toplantısı yaparak basına getirilen kısıtlamaları açıklamıştı:
Halkı heyecanlandıracak haberler yayınlamak,
Sıkıyönetim çalışmalarıyla ilgili yazılar yazmak,
NATO devletleri ile ilgili haberler yayınlamak,
Hükümeti tenkit etmek ve eleştirmek
Hükümetin aldığı kararlarla ilgili hayal ürünü yazılar yazmak,
Yokluk ve kıtlık ile ilgili haber yapmak,
6-7 Eylül olaylarını komünistlerden başkasının yaptığı yolunda haber yazmak,
“6 -7 Eylül olaylarından zarar görenlerin istekleri” gibi yazılar yazmak.
Basına yönelik alınan bu kararlardan önce 6-7 Eylül olayları dönemin gazetelerinde şöyle yer almıştı:
Zafer gazetesi manşette “Selanik’teki tecavüz hadisesi yüzünden” olayların başladığına vurgu yapan başlığının altında İstanbul ve İzmir’de dün çok müessif kargaşalıklar oldu” diyordu. Birinci sayfadaki diğer haber ise Selanik’te Atatürk evinin bombalanması vardı: “Selanik’te Menfur bir tethiş hadisesi”. “Atatürkün doğduğu evin yanındaki bahçede gece yarısı patlayan bir bomba evin pencerelerini ve konsoloshane camlarını hasara uğrattı.”
Yeni Sabah gazetesinin başlığı ise “Selanik’te Atatürk’ün evine atılan bomba halkı galeyana getirdi” idi. “Taksim’de heyecanlı bir miting yapıldı. Bir kısım kiliselerde yangın çıktı. Rum mağazaları tahrip olundu.”
Hürriyet gazetesi ise “Nümayiş gecesi tahrikat yapan otuzdan fazla komünist yakalandı” manşeti ile gerçekleşen olayların sorumlularının komünistler olduğu yönündeki hükümet görüşüne destek veriyordu.
Milliyet gazetesi 7 Eylül günü ‘örfi idare ilan edildi’ manşeti ile çıktı. 7. Sayfadaki ‘İlk Tekme’ başlığı ile yayınlanan haberde ise olaylar şöyle anlatılıyordu:
“Taksim meydanı mahşeri bir manzara arz ediyor. Şehir Kulübünün karşısında bir Rum manavının önüne biriken topluluk ‘Bayrak, bayrak as’ diye ihtar ediyor. Dükkana bayrak asılmaması üzerine kepenklere ilk tekme iniyor. Bunu taş ve sopa darbeleri takip ediyor. Manav dükkanı beş dakika geçmeden bir harabeye dönüyor. Bunu Ankara bakkaliyesinin tahribi takip ediyor.
“… ‘Vili’ bayrak asarak dükkanını kurtarmak istiyor. Fakat bu hileye inanan kim? Onu takiben İnci, Franguli, Baylan Pastanesi, ‘Smart’, ‘Mtolo’, ‘Silvio’, ‘Osep’, ‘Daryo’ ve nihayet ‘Saray’ sineması, Atlantik, Orman’ın içi dışına geçiriliyor, lokanta, birahane, bar, meyhane, kumaşçı, parfümeri velhasıl, ne rast gelirse, taş, moloz, kereste ve kürek darbeleri altında tarumar ediliyor.
“Kısaca İstiklal Caddesi’nin sağlı sollu bütün Rum dükkanlarının içi dışarıya çıkmış. … Yerlerde buzdolaplarının, elektrik süpürgelerinin yanında pasta ve şekerlemeler. Silvio’nun, Osep’in kumaş, gömlek ve kravatlarının yanında, bir manav dükkanının artıklarını kucak kucağa, çamur ve pislik içinde ayaklar altında yüzerken görüyorsunuz.”
Milliyet gazetesinin görüşü de farklı değildi. Komünist provokasyonun olduğu yönünde haberler Milliyet gazetesinde de kendine yer bulacaktı.
Milliyet’in 9 Eylül 1955 baskısındaki “Doğrusu Bu” kutusunda şu ifadeler vardı:
“6-7 Eylül gecesi, üç vilayetimizde, bilhassa İstanbul’da yapılan nümayişler bir kızılca kıyamet almıştı. Evet ‘kızıl’ca. Yüzlerini şanlı bayrağımızın rengiyle maskeleyen kızılların oyununa bir daha düşmeyelim. Aman ha!”
“Dünkü hadiseler sırasında, bazı küstah Rum vatandaşları aleyhimize tezahürat yapma cesaretini göstermişlerdir. Bu arada Nişantaşı’nda oturan bir Rum, güçlükle linç edilmekten kurtarılmıştır. “… Diğer bir vak’a da Sıraselviler’de cereyan etmiştir. Bu semtte oturan bir Rum da ‘Kıbrıs Türktür’ diyerek nümayiş yaparak evinin önünden geçmekte olan kalabalığa karşı penceresini açarak: ‘Kıbrıs Türk değil, komünisttir’ diye bağırmıştır. Polis memurları bu küstahı evinden alıp döğmeye kalkışan halkın elinden kurtarmak için bir hayli yorulmuşlardır.”
Ulus : İstanbul ve İzmir’de örfi idare
Ege Ekspres : Türk gençliğinin büyük heyecanı
Demokrat İzmir: Türk Milleti hakareti kabul etmedi
