Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (1923-1932);
LOZAN BARIŞ ANLAŞMASININ DIŞ POLİTİKAYA ETKİLERİ
*1.Dünya Savaşı’nı kaybeden Osmanlı Devleti Sevr Anlaşması ile parçalanmıştı (10 Ağustos 1920).
*Avrupalıların bu çabasına karşı Kurtuluş Savaşı başarı ile sonuçlandı ve itilaf devletleri anadoludan atıldı.
*Kurtuluş Savaşının başarı ile sonuçlandırılmasından sonra toplanan Lozan Konferansı başarımızın tescillenmesidir.
*Böylece yeni kurulacak olan devletin avrupalılar tarafından kabul edildiği ve sevr anlaşmasının geçersiz olduğu batılı devletler tarafından da kabul edilmiştir.
1923-1932 ARASI TÜRK-İNGİLİZ İLİŞKİLERİ
*1.Dünya Savaşının galibi olan itilaf devletlerinin başında İngiltere vardı.
*Dolayısıyla Kurtuluş Savaşı’nda TBMM İngiltere’ye karşı mücadele etmiştir.
*İngiltere Lozanda da Türkiye aleyhine çalışmış ve petrol zengini olan Musul ve Kerkük’ün sınırlamız dışında kalmasını sağlamıştır.
*Türkiye bunu milletler cemiyetine götürdü ancak o sırada Şeyh Sait olayı çıktı.
*İngiltere bundan da güç olarak Musul’un yanında Hakkari’nin de kendi denetiminde ki Irak’a bırakılmasını istedi. Türkiye ise bölgede halk oylamasını istiyordu.
*İngiltere’nin denetiminde kurulan Milletler Cemiyeti İngiliz tezini haklı buldu. Bunun üzerine Türkiye İngiltere ile Ankara Antlaşması imzalamak zorunda kaldı (1926). Bu anlaşma ile Musul Irak’a, Hakkari Türkiye’ye bırakıldı. Türkiye Irak petrollerinden 25 yıl boyunca %10 pay alacaktı ancak belli bir tanzimat karşılığında bu hakkından vazgeçti.
TÜRK-FRANSIZ İLİŞKİLERİ
*Fransa itilaf devletleri arasında TBMM ile anlaşan ilk devletti.
*Sakarya Savaşından sonra imzalanan Ankara anlaşması ile Hatay hariç güney sınırımız çizilmiştir.
*Fransa ile aramızdaki sorun Osmanlı Devletinin borçları meselesi Lozanda da çözülemedi.
*Osmanlı Devletinin dış borçları meselesi Lozanda da çözülememişti.
*Fransa borçlardan Türkiye’ye düşen kısmın bir kerede ve altın olarak ödenmesini istiyordu. Türkiye ise borçların kağıt para ile ve taksitlendirerek ödenmesini istiyordu. *1929 Dünya Ekonomik Buhranın da tüm dünya gibi Türkiye de etkilendiğinden borçlar meselesi Türkiyenin isteğine uygun olarak çözüldü.
*Türkiye 1854 yılında aldığı ilk borcun son taksitini 1954 yılında ödedi.
TÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİ
*1.Dünya Savaşı devam ederken Çarlık Rusya da bir ayaklanma çıkmış ve Bolşevik Rejimi kurulmuştur.
*Sosyalist olduğundan dolayı yeni rejim Brestlitowski Antlaşması ile 1.Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir (3 Mart 1918).
*Rusya uzun süren bir iç savaşa girmiş ve bu iç savaşı Çar taraftarlarını yenilgiye uğratan Bolşevikler kazanmıştır.
*Sovyetler Birliği kuruluş aşamasındayken Anadolu da Milli Mücadele dönemi başlıyordu.
*Sovyetler Birliği hemen sınırın da kendi düşmanları da olan batılı devletlere karşı verilen bu mücadeleyi tanımıştır ve desteklemiştir.
*Moskova Antlaşması ile başlayan iyi ilişkiler Lozan’da da devam etmiştir.
*Lozan’ın boğazlar komisyonuna davet edilen Sovyetler Birliği burada TBMM’nin tezini desteklemişlerdir.
*Sovyetler Birliği ile 1925 yılında bir dostluk anlaşması imzalandığı gibi Türk-Sovyet ilişkileri bundan sonra da iyi olmuştur.
TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ
*Kurtuluş Savaşı’nda asıl düşmanımız Yunanistan ile Lozan da ki tartışma konumuz Mübadele idi.
*Yunan tarafı İstanbul’da yaşayan tüm Rumların yerleşik kabul edilmesini ve İstanbul’da kalmalarını istiyordu. Türk tarafı ise 30 Ekim 1918’den sonra İstanbul’a gelenlerin İstanbullu sayılamayacağını söylüyordu.
*Yunan tarafının diretmeleri sonucu antlaşma sağlanamadı.*Uzun tartışmalar sonucu 1929 yılında belli bir aşamaya gelindi ve 1930 yılında antlaşma imzalandı. Buna göre İstanbul hariç Anadolu da ki tüm Yunanlılar ile Batı Trakya hariç Yunanistan da ki tüm Müslümanlar karşılıklı olarak göç ettirilecekti (mübadele).
*Antlaşmadan sonra önce Yunan Başbakanı Ankara’ya geldi, daha sonra İsmet İnönü Atina’yı ziyaret etti.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…