Dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı olan Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi-CERN’de CMS Projesi’nin Türkiye Koordinatörü olan Prof. Dr. Gülmez, evrenin nasıl oluştuğu sorusunun yanıtını arama çalışmalarının bir parçası olan CMS Projesi çerçevesinde, büyük patlamaya yakın zaman diliminde oluşan enerjinin sonuçlarını laboratuvar ortamında gözlemlemeye çalıştıklarını belirti. Gülmez bu projenin bazı detektör ve parçalarının Türk endüstrisi tarafından üretildiğini, yeni dönem güncellemelerinin bazılarının da yine Türkiye’de yapılmasının planlandığını açıkladı.
Türkiye’den bir bilim insanı olarak 90’lı yıllardan bugüne CERN’de çalışan sayılı Türk araştırmacıdan biri olan ve aynı zamanda CMS’de idari görevler de üstlenen Prof. Dr. Erhan Gülmez ‘19 Aralık Pazartesi günü 19:00’da ‘’CERN’de Neler Oluyor?’’ üzerine merak uyandırıcı bir seminer ile tüm bilim meraklıları ile buluşacak. Boğaziçi Üniversitesi Garanti Kültür Merkezi’nde yapılacak olan ‘’CERN’de Neler Oluyor?’’semineri Boğaziçi Üniversitesi Yaşam Boyu Eğitim Merkezi’nin (BÜYEM) katkıları ve Beşiktaş Belediyesi’nin işbirliğiyle düzenleniyor.
CMS’in, 2000’den fazla fizikçi ve mühendis üyesiyle CERN tarihinin büyük deneylerden birisi olduğunu belirten Gülmez, CERN’de Türkiye koordinatörü olarak çalışmalarını sürdürdüğü CMS projesi hakkında şu bilgileri verdi:
“CMS (Kompakt Müon Solenoid) İsviçre’de CERN’de inşa edilen proton-proton Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’ndaki iki büyük genel amaçlı parçacık fiziği detektörlerinden birisi. 21 metre uzunluğunda 16 metre çapında ve yaklaşık 12500 ton ağırlığında silindir biçiminde bir detektör. Bu projede büyük patlamaya en yakın zaman dilimlerinde ortaya çıkan enerji ve maddelerin ölçümlenmesi için laboratuvar ortamında gözlem yapılıyor. Yani bir anlamda büyük patlamaya yakın dönemi laboratuvar ortamında çok küçük ölçekte oluşturmaya çalışıp o zaman diliminde ortaya çıkan parçacıkları gözlemliyoruz. Evrenin oluşumuna dair sorularımıza yanıtlar arıyoruz. Büyük patlama anını laboratuvar ortamında yaratmamız şu an için imkansız. Ancak saniyenin katrilyonunda birinden daha kısa bir zaman dilimi içindeki durumu Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nda gözlemliyoruz.”
Boğaziçi Üniversitesi grubunun bu deneyde Türkiye’deki diğer üniversitelerden (Bilgi, İstanbul, Kafkas, Marmara, Mimar Sinan, Yıldız Teknik) fizikçileri de içeren bir Türk grubu olduğunu belirten Gülmez, Boğaziçi Üniversitesi grubunun deney kapsamında ‘’Kompakt Müon Solenoid detektörünün Hadron Kalorimetresi bölümünde, özellikle de bu kalorimetrenin en uçtaki parçası olan ileri hadron kalorimetresinde (HF) çalışmakta’’ olduğunu ekledi.
CMS Projesi’nin bir bölümünün de Türkiye tarafından fonlandığını, bu çerçevede Atom Enerjisi Kurumu’nun verdiği fonların kullanıldığını anlatan Gülmez, “Biz bu fonların Türkiye içinde kullanılmasını istiyoruz. Bu nedenle yerli sanayi ile birlikte çalışıyoruz. Örneğin TÜBİTAK başta 1 Milyon Frank destek sağladı. Bu rakamın 700 bin Frank kadar bir bölümü Türkiye’de kullanıldı. Detektörün yapımı sırasında bazı mekanik parçaların Türkiye’de yaptırılması konusunda CMS yetkililerine yardımcı olarak Türkiye’de bu parçaların en iyi ve en hesaplı yapılmalarını sağladık. Bursa Yenişehir’de bulunan bir firma tarafından İleri Hadron Kalorimetresinin bazı parçaları Türkiye’de yapıldı. Gene aynı detektörde kullanılmak üzere elektronik kartlar yaptırdık. Bu kartların yarısını Brezilya yarısını ise Türkiye yapacaktı ama Brezilyalılar yapamadı. Biz de bu kartları Kartal’da bir şirkete yaptırdık, problemsiz çalıştı’’ dedi.
CERN-CMS Projesi’ndeki detektörlerin güncellenmesi için Türk endüstrisi devreye girecek
Projedeki detektörlerin 2018-2023 döneminde güncelleneceğini açıklayan Gülmez, Atom Enerjisi Kurumu’nun bu güncelleme için bütçe olanakları çerçevesinde 2 Milyon Frank düzeyinde bir destek sağlayacağını ve güncellemelerin yine Türk endüstrisi ile yapılmasının planlandığını açıkladı. Gülmez, “Şimdi de 2023’e kadar sürecek CMS detektörünü güncelleme çalışmaları içinde Türk grubu olarak daha da büyük projelere girmek üzereyiz. Bunu da Türkiye’de yaptırmaya çalışıyoruz” diye konuştu.
Açık Ders Programı, 5 Ocak 2017, Perşembe günü Endüstri Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Yaman Barlas ‘’Sistem yaklaşımı’: Nedir, neye yarar, nasıl uygulanır?’’ başlıklı semineri ile devam edecek.