Camekanlar arkasında saklanan bir takım eserler, yanlarındaki küçük plakalara yazılan bilgiler, belki son moda led ışıklandırmalar… Bir de interaktif bilgi kaynakları, bir takım elektronik oyunlar… Ama, şimdi anlatacağım iki müze var ki, böylesi asla akla gelmez. Beypazarı Yaşayan Müzeleri gibi bir projeyi, kimse hayal bile edemez.
Bir tiyatroymuş, bir dönem oyunuymuş sanki. Hooop diye içine girivermişsiniz. Bir taraftan kahveler gelmiş, öbür taraftan kurşunlar dökülmüş. Maniler okunmuş, masallar anlatılmış, kokulu otlar yakılarak eski usül tütsüler yapılmış. Soba çıtır çıtır yanıyor. Soğuk Beypazarı’nda, eski bir konağın içinde, 150 sene önceki hayat aynen yaşatılıyor. Siz de oradasınız. O salonda, o sedirde, dantellerin yanında, kilimlerin üstünde, o kurşun döken kadının karşısında.
Beypazarı’nı oldum olası sevdim. Çekül Vakfı Başkanı Prof. Metin Sözen, bu güzeller güzeli ilçeye çok emek verdi. Ama buraya ısınmamda, eski belediye başkanı Mansur Yavaş’ın etkisi çoktur, o ayrı konu. Her defasında çok güzel ağırlar, hep hayalleri vardır, hep çok çalışkandır, hep çok ilgilidir.
Gide gele ilçeye yapılan iyi şeylere şahit oldum. Yollar yenilendi, dükkanlar düzeltildi, birçok eski konak onarıldı. Zaten, Beypazarı, yıllar içinde başlıbaşına “yaşayan bir müze” olup çıktı. Kurusu, havucu, 80 kat baklavası, “Beypazarı kurusu vardır, kız kurusu yoktur” diyen, turizme iyice ısınan esnafıyla da, yeteri derecede albeniliydi.
En son, geçen yıllarda açılan “Yaşayan Müze”, sonrasında da yine aynı konseptle açılan “Türk Hamamı Müzesi”ni ziyarete gittim. Ve kelimenin tam manasıyla, hayran kaldım. “İşte” dedim, “müzeciliğin gelmesi gereken nokta bu. Türk tarihi, gelenekleri, bundan daha iyi ve doğru biçimde aktarılamaz…”
ELEMTEREFİŞ, KEM GÖZLERE ŞİŞ
Beypazarı Yaşayan Müze, 1800’lerde inşa edilmiş olan Abbaszade Konağı restore edilerek hayata geçirildi. Konak, ilçenin merkezinde, tipik bir Beypazarı evi. Bahçesi, odaları, ahşap işçiliği ile son derece özgün ve sıcak bir yapı. Giriş katı, “hayat” alanı. Yaşamın geçtiği yer. Orta katların ismi “çardak”, en üst kat ise “guşgana”.
Bu müzede sergilenen pek bir şey yok. Hani eskiden beri kullanılan bakır kap kacağı, sobayı, divanları, birkaç eski kilimi ve örtüyü saymazsak, boş bile denebilir. Yani eğer insanları görmezseniz…
İlk anda, konağın sahipleri rolünde genç bir erkek ve kız karşılıyor kapıda. İçeri geçiyorsunuz, hava soğumuşsa soba yanmış, mis gibi bir sıcak kaplamış her yanı… Hepsi Türk Halk Bilimi öğrencileri, master öğrencileri veya mezunlarından oluşan kadro, konağın her odasına dağılmış.
Ocağın başında bakır cezvelerle kahve kaynatan görevli, kahvenizi sunuyor. Bir yüzyıl öncesinde yörenin kadınları ne giyiniyorsa, öyle giyinmiş. Manilerle, deyişlerle konuşuyor. Kahveyi için, fal için kapatın, yan odaya geçin. Kurşun kızdırıp soğuk suya “foşşş” diye döken müze çalışanı, tüm hüneriyle bekliyor. Bir de güzel anlatıyor, bir de hoş dua ediyor, tüm kem gözler, kötü niyetler, kurşun parçasına hapsedilip atılıveriyor. Okunmuş pirinçler, kötü bakışlardan koruyan nazar boncukları, değişik Anadolu işi nazarlıklar ve sarmısak demetleri eşliğinde odadaki ritüel müthiş.
Gezi, bu kadarla sınırlı değil, karşı oda, “ıhlamur baskı” odası. Ihlamur ağacıyla yapılan bu kumaş baskısı, üst üste yapsanız bile, renkleri asla karıştırmıyor. Yanınızda bir beyaz tişört götürmenizi öneririm, kesinlikle çok zevkli.
Ebru da bu katta. Tasavvuf müziği eşliğinde, müthiş bir anlatımla, gerçek bir ebru yapımına şahit oluyorsunuz. O renkler, suyun içinde aheste aheste dağılıyor, derken kağıdın üzerinde sonsuz desen seçeneğinden biri olarak yapışıyor. İnanın bana böylesini daha önce ne duydunuz ne gördünüz. O yazlık mekanlarda gördüğünüz ebruculara falan hiç benzemiyor bu. Hem yapılış şekli doğru hem de işin felsefesi çok güzel ve doğru aktarılıyor.
MASAL EBE’NİN MASALLARI
Üst katta ‘Karagöz ve Hacivat’ oynatılıyor. Hatta eğer isterseniz, siz de oyuna dahil olup karakterlere ses verebiliyorsunuz. Artık ne yazık ki “Yunan geleneksel sanatı” olarak tanınan gölge oyunumuz, Beypazarı Yaşayan Müze’de çok başarılı biçimde yorumlanıyor.
Büyük gelin odası, konağın en ferah odalarından biri. Burada da sizi “Masal Ebe” karşılayacak. Nasıl cici bir kız, ne güzel konuşuyor, aklınız durur. Geleneksel Türk masallarını anlatıyor, maniler söylüyor, bilmeceler sorup şekerler dağıtıyor.
Müze, özellikle hafta sonlarında çok kalabalık oluyor. Bahçede hamurlar açılıyor, odun ateşinde pideler pişiriliyor. Müze giriş fiyatları malumunuz. Tüm bu yeme, içme, kurşun dökme, gösteri seyretmeler için dilerseniz katkıda bulunabiliyorsunuz. Öylesinde özenli bir kurgu, öylesine ince bir çaba var ki, zaten birşeyler yapabilmek için, kutudur, kumbaradır, “ne var?” diye oraya buraya bakınıyorsunuz.
Beypazarı Yaşayan Müze’de zaman zaman farklı etkinlikler de düzenleniyor. ‘Masal geceleri’, ‘Geç Osmanlı döneminde ilan-ı aşklar’ veya ‘Gelin kınan kutlu olsun’ gibi temalı anlatımları, canlandırmaları kaçırmamak lazım.
Türk Hamamı Müzesi’ni de ziyaret edin
Sadece birkaç yüz metre ötedeki eski bir hamam, ‘Türk Hamamı Müzesi’ne dönüştürülmüş. Burası da yaşıyor. Türk hamam kültürünü, sizi gezdiren bir ‘Hamam Anası’ ile bir kez daha öğreniyorsunuz. Gelin hamamları, kullanılan eşyalar, tüm o hamam ritüellerini birbir görüyorsunuz.
Hamamın bahçesindeki ‘hamam ateşi’ni yakmakla görevli olan külhanbeyi ise müthiş bir tipleme. Hacettepe Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümü’nde okuyan Sinan, harika bir karakter yaratmış. Hele bir nara atması var ki, insan gerçekten inanıyor.
Her iki yaşayan müzenin ardındaki isim ise, aslen Beypazarlı olan bir bilim kadını: Sema Demir. Hacettepe Üniversitesi Türk Halk Bilimi bölümünü bitirmiş, aynı bölümde master yapmış, doktorasını tamamlamak üzere. Ders veren bir akademisyen, ama bence bu müzelerle harikalar yaratmış.
Bu iki müzeyi gezip, tüm detayları kafama iyice not ettikten sonra, yapılan işin ne denli büyük bir emekle kotarıldığını daha iyi anladım. Ülkemizde benzeri olmayan bir müzecilik anlayışı, üstelik tüm dönem öğeleri kullanılarak, teatral bir sunumla aktarılmış. Asla ucuz kokmayan, asla sırıtmayan bir tarz. İşin içine tutku, coşku çok güzel eklenmiş. Harika bir ekip oluşturulup, sıkı bir çalışma kampından geçilmiş.
Sema Demir, tezini tamamlamaya çalışıyormuş. Batı ülkelerinde, bu iki müze, beş doktora tezi yerine geçerdi oysa.
SON SÖZ
1. Beypazarı’na mutlaka gidin, her iki müzede de zaman geçirin. Ne özel bir kültüre sahip olduğumuzu bir kez daha görün.
2. Sema Demir ismini unutmayın. Son yıllarda gördüğünüz en başarılı Türk Halk Bilimi uzmanı, anlatıcısı, müzecisi olarak zihninize not edin.
Hürriyet