Pekin’de Çin Maddi Olmayan Kültür Mirasları Geleneksel Sanatları Festivali düzenlendi. Festival kapsamında sergilenen küçücük bir çekirdek sanat eseri, sergiye katılan ziyaretçilerin yoğun ilgisini çekti. Şeftali çekirdeğinden yapılan bu eser, Çin’in ünlü tarih yazarı Su Dongpo’nun Chibi bölgesindeki gezisini canlandırıyordu. Eserde insan ve kayık figürleri ile kayık kamarasında asılı tablolar son derece gerçekçi bir şekilde oyuldu. Çekirdekdeki Kayık Serüveni adlı bu eser, Çin’in doğusunda yer alan Shangdong eyaletine bağlı Weifang kentine özgü çekirdek oymasının seçkin bir örneği. Ancak, küçücük bir çekirdekde yüksek bir sanat içeriği taşıyan bu eserin arkasında ne gibi bir tarih yatıyor? Programa işte bu soruya cevap vermeye çalışarak başlıyoruz.
Çin’deki çekirdek sanatı uzun bir tarihe dayanır ve çok sayıda alt dala ayrılır. Weifang kentine özgü çekirdek oyması, işte bu alt dallardan biri. Weifang çekirdek oymasının arkasında da küçük bir hikâye daha yatar.
Bu hikâyeye göre, Çin’in son hanedanı olan Qing Hanedanı döneminde sarayda hizmet veren Zhang Dayan adlı çekirdek oyma sanatçısı, imparatordan soğuk davranış görmüş ve sarayı terk edip Shangdong eyaletine kaçmış. Zhang Usta, burada eserlerini satarak hayatını kazanmaya başlamış. Du Weinan adlı deri ürünleri satıcısı da 1880 yılında rastgele bir vesileyle Zhang Usta’yla tanışmış. Çekirdek oymalarını çok beğenen Du, böylece Zhang Usta’nın öğrencisi olmuş. Du, gece gündüz bu sanatı öğrenmiş ve usta olmuş. Ailesini üyeleri de bu sanata ilgi duymuş ve her biri oyma alanında ünlü isimler olmuş.
Aslında Weifang çekirdek oymasının değeri o kadar yüksek değildi. sadece halk arasında popüler olan bir el sanatından ibaretti. Du Weinan’ın torunu, 70 yaşındaki çekirdek oyma ustası Du Chuangong bu konuda bize şunları anlatt:
"Eskiden bir çekirdek oyma eseri, sadece bir Jianbing böreği veya bir adet haşlanmış mısırla aynı değerde. İnsanlar, bunları kötülüklere karşı takı olarak yanlarında taşırlar. Bu nedenle bu sanatı yapanlar, sadece kendilerini geçindirebilirdi, bu sanat da gelişemedi."
Çekirdek oymalarının çoğu, zeytin ve ceviz çekirdeklerine yapıldı. Ancak, Wefang çekirdek oymasında genellikle şeftali çekirdeği kullanılır. Bu oyma için son derece sabırlı olmak gerek. Sanatçılar önce çekirdek üzerine eserin genel çizgisini, daha sonra da ayrıntılarını oyarlar. Eserler, farklı konuları ele aldığından oymaların şekilleri ve oyma yöntemleri de birbirlerinden farklıdır.
Çekirdekdeki Kayık Serüveni adlı eserin sahibi Wang Xude Usta, eseri hakkında bize şunları anlattı:
"Çekirdekdeki Kayık Serüveni adlı eserdeki pencere deseleri son derece dinamik. Böyle bir eseri tamamlamak için 2 aydan fazla bir süre harcadım. Bir usta, ömrü boyunca böyle sanat eserinden sadece 3 veya 4 adet oyabilmiştir."
Nitekim, şeftali çekirdeklerinin dış doğal şartları, oymaya son derece elverişlidir. Ancak, bu tür çekirdeklerin üzerinde kendi doğal çizgilerinden de pek çok çeşit bulunur ve bu çizgilerin arkasında küçücük boşluklar saklıdır. Oyma işlemi sırasında bu boşlukları gözden kaçıran en ufak bir dikkatsizlik bütün eserin genel görünümünü bozar.
Weifang kentine özgü çekirdek oyması, başlangıçta Çin’de pek fazla bilinmiyordu. Bu durum, 1915 yılında Panama’da düzenlenen Dünya Fuarı’nda değişti. Weifang kentinde yapılan bir çekirdek oyma eseri, bu dönem Dünya Fuarı’nda sergilendi, büyük övgüyle karşılandı, hatta bir de madalyaya layık görüldü. Böylece Weifang çekirdek oyması, dünyada ün salmaya başladı.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, Weifang çekirdek oymasında büyük gelişme kaydedildi. Du Langui, Kao Gongqing gibi birçok usta halk arasında tanındı ve büyük saygı gördü. Eski Çin Başbakanı Zhou Enlai, 1955 yılında Weifang çekirdek oymasının son gelişmeleri hakkında bilgi almak için ilgili kuruluşları görevlendirdi. On Güzel Nilüfer Meyvelerini Topluyor, Çam ve Leylek gibi ünlü çekirdek oyma eserler, dost ülkelerin liderlerine armağan olarak sunuldu.
Toplumun gelişmesiyle birlikte, çağın damgası Weifang çekirdek oymalarında da görüldü. Çağdaş konuları işleyen eserlerin sayısı günden güne arttı. Örneğin, Du Chuanggong Usta’nın "Kurtuluş Ordusu’nun Milyonlarca Askeri Yangtze Nehri’ni Geçiyor" adlı eseri. Çin’in kurtuluş savaşlarının en tipik sahnelerinden birini canlandıran bu küçük eserde, komutanlar ve erlerin karşı kıyıdan açılan ateşe aldırmadan Yangtze Nehri’ni cesaretle geçişleri hikâye edildi. Eserde çok sayıda figür bulunmasına rağmen, son derece derli toplu ve düzenli bir görünüm sergilenir.
Günümüzde çekirdek oyma sanatı, artık Weifang kentinin bir kimlik kartı haline geldi. Çok sayıda ünlü eser, koleksiyon piyasasının gözbebeğidir. Bunun yanı sıra, yüz yılı aşkındır yaşayan bu sanatın devam ettirilmesine çok sayıda genç de katıldı ve daha iyi tanıtımı için internet yolu kullanıldı. Böylece eskimeye yüz tutmuş olan bu geleneksel el sanatını, artık daha parlak bir gelecek bekliyor.
CRI