Dünya Bankası‘nın Türkiye Ülke Ekonomik Raporu çerçevesinde hazırlanan, ”Kayıt dışılık: Nedenler, Sonuçlar, Politikalar” konu başlığı altındaki rapora göre, Türkiye’de, GSYH‘nın yüzdesi cinsinden kayıt dışılığın oranı yüzde 33 gibi yüksek bir rakam, ancak ülkenin kişi başına düşen gelir seviyesi dikkate alındığında çok aşırı bir oran ortaya çıkmadığı belirtildi.
Rapora göre, kayıt dışılık en çok genç çalışanlar, yaşlı çalışanlar ve kadınlar arasında yaygın. Türkiye’de ilk olarak, kayıt dışılık oranları, 15-19 yaş aralığında gençler arasında bir hayli yüksek düzeyde bulunuyor ve yaş arttıkça hızla düşüyor.
Kayıt dışılıkta asgari oranlara kadınlarda 25-29 yaşlarında, erkeklerde ise 35-39 yaşlarında rastlanıyor. Bu yaşlardan sonrasında emeklilik yaşına kadar artış ise devam ediyor.
Dünya Bankası’na göre, emeklilik yaşına kadar işsizliğin artmasında, Türkiye‘de birçok kişinin erken emekli olmayı tercih etmesi etkili oluyor.
Banka, erken emeklilik yaşına neden olan faktörler arasında, nispeten yüksek emekli aylığı oranları ve resmi emeklilik yaşından önce daha genç yaşta emekli olanlar için emeklilik gelirinde herhangi bir kesinti öngörmeyen kuralların bulunduğunu, ayrıca, emekliler aldıkları emekli maaşları üzerinden vergi ödememekte, katkı payı ödemeden tam sağlık sigortasına hak kazanmalarını gösterdi.
KÜÇÜK İŞLETMELERDE KAYIT DIŞILIK YAYGIN
İşgücü Anketine göre kayıt dışılık en çok mikro işletmeler arasında yaygın (10 veya daha az kişi çalıştıran işletmeler). Türkiye’deki bireylerin çoğunluğu (her 10 kişiden 6’sı) 10 kişiden az çalışana sahip işletmelerde çalışıyor.
Söz konusu işletmelerde çalışanlar arasında en yüksek kayıt dışılık oranları görülüyor (yaklaşık yüzde 70). Ancak, Türkiye‘deki küçük işletmelerin payı 2001 yılından beri düşüyor ve bu eğilimin kayıt dışılıkta yaşanan genel azalmaya katkıda bulunma ihtimalinin de yüksek olduğuna dikkati çekiliyor.
Öte yandan, orta ve büyük ölçekli işletmelerde çalışanlar arasındaki kayıt dışılık artarken, bu oran sadece küçük ölçekli işletmelerde hafif bir iyileşme sergiledi.
Sektörel olarak ise en büyük kayıt dışılığın tarım sektörü olduğu ifade edildi.
GELİR VERGİSİ NÜFUSUN KÜÇÜK BİR BÖLÜMÜ TARAFINDAN ÖDENİYOR
Rapora göre, Türkiye’de devlet, tüketimden ve işgücünden önemli miktarda gelir toplarken, gelir ve kurumlar vergisinden ise daha az gelir elde ediyor.
Raporda, gelir vergisinin nüfusun küçük bir bölümü tarafından ödenmekte olduğunu vurgulanırken, kayıt dışı sektörün büyüklüğü dikkate alındığında nüfusun sadece küçük bir bölümü (yaklaşık 1,7 milyon veya çalışma çağındaki nüfusun yüzde 4’ünden azı) gelir vergisi ödediğine dikkat çekildi.
2006 yılında gelir vergisinin getirisinin, GSYH‘nın yüzde 4’ünden ve toplam vergilerin yüzde 16’sından daha az olduğuna işaret edilen raporda, gelir vergisinin düşük paya sahip olması birçok yükselen piyasa ekonomisinin ortak özelliği olduğu vurgulandı.
Raporda Türkiye‘deki vergi oranlarının benzer ülkelerdekilerden çok da yüksek olmadığının görüldüğü vurgulandı.