A- PARAGRAFTA ANLATIM BİÇİMLERİ
1.ÖYKÜLEME (HİKAYE ETME): Bir olayın anlatıldığı yazılardır ve hareketlilik söz konusudur. Genellikle geçmiş zaman kullanılır. Amaç, okuru bir olay içinde yaşatmaktır.
Öyküleme ikiye ayrılır:
1)Edebi öyküleme:
Roman, hikaye, masal, gibi türlerde görülen öyküleyici anlatımdır.
2)Açıklayıcı öyküleme:
Coğrafya, tarih ve biyografi kitaplarında yer alır, bilgi temel amaçtır.
2. BETİMLEME (TASVİR ETME)
Varlıkların niteleyici özellikleriyle anlatıldığı yazılardır. Sözcüklerle resim yapma olarak tabir edilir. Durağanlık söz konusudur. Nesnel yada öznel olabilir. Yer betimlemesi, kişi betimlemesi, durum betimlemesi gibi çeşitleri vardır.
1.Kişi betimlemesi: Bir kişinin dış görünüşünün anlatılmasıdır.
2.Yer betimlemesi: Bir yerin tanıtılmasıdır.Benzetme, mübalağa, kişileştirme gibi unsurlar betimlemelerde kullanılır.
3. AÇIKLAMA (AÇIKLAYICI ANLATIM)
Bilgi vermek ve öğretmek amacıyla yazılan yazılardır. Açıklayıcı anlatımda bilgi aktarma için örnekleme, tanımlama, kanıtlama, karşılaştırma gibi unsurlarda içerebilir. Fıkra, makale, inceleme gibi gazete ve dergi yazılarında bu anlatım biçimi öne çıkar.
4. TARTIŞMA
Bir düşüncenin yanlışlığını göstermek amacıyla yazılan yazılardır.Yanlış olan düşünce, eksik ve kusurlu yönleri ortaya konularak çürütülür. Doğru olan düşünce kanıtlanmaya çalışılır. Söyleşi havası hakimdir.
B- PARAGRAFTA DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI
1.KARŞILAŞTIRMA :
İki kavram, varlık veya olayın benzeyen ya da farklı yönleriyle ortaya konulmasıdır. Genellikle “ise, daha, en” gibi ifadelere yer verilir. Öyküde ayrıntılara pek yer verilmez. Romanda ise olaylar en ince ayrıntısıyla ele alınır.
2.TANIMLAMA :
Bir kavramın ya da varlığın ne olduğunu bildiren cümlelerdir. “Bu nedir?” sorusunun cevabı olan cümlelerdir. Örnek : Kara: Yeryüzünün denizle örtülü olmayan bölümüdür.
3.ÖRNEKLENDİRME:
Bir düşünceyi inandırıcı kılmak için örneklere başvurmaktır. Soyut haldeki düşüncenin somut hale getirilmesidir. Uyarı: Bir paragrafta örneklendirmeden söz edebilmek için, paragrafta mutlaka bir düşünce olmalıdır.
4.TANIK GÖSTERME (ALINTI YAPMA) :
Bir düşünceyi inandırıcı kılmak ve kanıtlamak için, o düşünce sahasında yetkin kişilerin görüşlerine yer vermektir. Kişilerin görüşleri direkt veya dolaylı bir anlatımla paragrafta bulunur. Uyarı: Bir paragrafta tanık göstermeden söz edebilmek için, paragrafta mutlaka bir düşünce olmalıdır.
5.BENZETME (TEŞBİH):
Kavram, varlık, olay veya durumların herhangi bir ilgiden dolayı birbirlerine benzetilerek anlatılmasıdır. Genellikle “gibi, sanki, andırıyor, tıpkı” gibi ifadelere yer verilir. Örnek: Güneş bir ateş topu gibiydi bugün. Örnek: Deniz hırçın bir atı andırıyordu akşamüstü.
6.KİŞİLEŞTİRME (TEŞHİS) :
Varlıklara, insan özelliklerinin aktarılmasıdır. Örnek: Gemiler ağlıyordu limanlarda. Örnek: Ağaçlar son yapraklarını uğurladı az önceydi. Örnek: Ahşap evler yorgunluktan birbirlerine yaslanmış, dinleniyordu.
Daha fazlası için : Paragrafta “ana fikir” nedir, nasıl bulunur?