Bir canlının bölünebilmesi için öncelikle yeterli büyüklüğe ulaşmış olması gerekir. Mitoz ve mayoz olmak üzere iki tür hücre bölünmesi vardır.
MADDELERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
A. MİTOZ BÖLÜNME
Mitoz bölünme hem tek hücreli hem de çok hücreli canlılarda görülen bir bölünme şeklidir. Tüm canlılarda 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülen bir bölünmedir. Bu bölünme sonucunda ana hücre ile aynı kalıtsal yapıya sahip iki yeni hücre oluşur.
Mitoz bölünmenin özellikleri:
1.Bütün hücrelerde görülür.
2. Zigotun oluşumundan itibaren yaşam boyu devam eder.
3. 2n kromozomlu ana hücreden 2n kromozomlu iki yeni hücre oluşur.
4.Oluşan yeni hücreler ana hücrenin tıpatıp aynısıdır.
5. Mitoz bölünme ile kalıtsal çeşitlilik sağlanmadan türün devamı sağlanır.
Mitoz bölünmenin evreleri:
Mitoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur. Evreler sırasında çekirdek ve sitoplâzmanın bölünmesiyle birbirinin aynı iki hücre oluşur. Bu yavru hücrelerin kalıtsal yapısı ana hücrenin kalıtsal yapısının birer kopyasıdır.
Bölünmenin gerçekleşmesi için evreler devam ederken çekirdek içindeki kalıtım maddesinin birer kopyası yapılır. Bu kalıtım maddesi kasılıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirir. Canlıların her birinin kromozom sayısı farklıdır. Örneğin insanda 46 kromozom varken maymunda 42 kromozom vardır.
NOT: Mitoz bölünmede kalıtsal değişiklik olmaz, tür devamlılığı sağlanırdı. Peki bir canlı mitoz bölünme geçirdikten sonra yavru hücreler ana hücreye benzemiyorsa bunun nedeni nedir?
Bunun nedeni bölünme sırasında meydana gelebilecek olan mutasyondur. Herhangi bir evrede mutasyon olursa yavru hücre ana hücreden farklı bir kalıtsal yapıyla meydana gelir.
Mitoz bölünmenin önemi: Mitoz bölünme bir hücreli canlılarda üremeyi sağlar.
Çok hücreli canlılarda ise organizmanın büyümesini, yıpranan dokuların onarılmasını ve yenilenmesini sağlar. Mitoz bölünme sonucu oluşan yavru hücrelerin kromozom sayıları aynı kalır. Kalıtsal devamlılığı sağlar. Yararlı kalıtsal özelliklerin günümüze kadar gelmesini sağlar.
MAYOZ BÖLÜNME
Kromozom sayısını yarıya indiren hücre bölünmesine mayoz bölünme denir. Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür. Üreme organlarındaki 2n kromozomlu üreme ana hücreleri mayoz bölünme geçirerek n kromozomlu üreme hücrelerini oluşturur. Örneğin insan üreme organlarındaki 2n=46 kromozomlu eşey ana hücreleri bölünerek n=23 kromozomlu sperm yada yumurta hücrelerini oluşturur.
Mayoz bölünmenin özellikleri:
1. 2n kromozomlu ana hücreden n kromozomlu yavru hücreler oluşur.
2. Bölünme sonunda ana hücreden dört adet yavru hücre oluşur.
Mayoz bölünmenin evreleri:
Mayoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur. Evrelerin gerçekleşmesi sırasında kromozomlar arasında parça değişimi meydana gelir. Parça değişimi ile bölünme uğrayan canlı türünde çeşitlilik sağlanmış olur.
Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklar
| Mitoz bölünme | Mayoz bölünme |
| 1.İki yeni hücre oluşur.
2.Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde ve tek hücreli canlılarda görülür. 3.Canlıların yaşamı boyunca devam eder. 4.Kalıtsal devamlılığı sağlar. 5.Yeni hücreler kalıtsal olarak birbirinin aynıdır. 6.Kromozomlarda parça değişimi olmaz. |
1.Dört yeni hücre oluşur.
2.Çok hücreli canlıların üreme ana hücrelerinde görülür. 3.Canlıların üreme dönemlerinde gerçekleşir. 4.Kalıtsal çeşitliliği sağlar. 5.Yeni hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır. 6.Kromozomlarda parça değişimi olur. |