Zaman’ın deprem dosyası için tespit ve çözüm önerilerini sıralayan uzmanlar, kalitesiz malzemenin yanında denetimsizliğin de faciaların başlıca sebebi olduğuna dikkat çekiyor. Mevcut denetleme sisteminin suistimale açık olduğunu belirterek, Yapı Denetim Yasası’nın acilen revize edilmesini istiyor: "Denetim kuruluşlarıyla, onu seçen müteahhit arasındaki bağ ortadan kaldırılmalı. Kullanım izni almadan tapuda işlem engellenmeli."
Van’da meydana gelen iki büyük yıkıcı deprem, yapılarda kalitesiz malzeme kullanmanın yanında denetimsizliğin de hangi boyutlarda olduğunu ortaya koydu. Depremin şiddetli yaşandığı Erciş ilçesinde geriye kalan görüntüler, ilçedeki yapı denetimlerinin göz ardı edildiğini bir kez daha gözler önüne sermişti. Çınarlı Caddesi’ndeki enkaz ve bitişiğindeki binalara bakıldığında 5 katlı iki apartmanın kolonlarının ortak olduğu ortaya çıkmıştı. Cadde üzerindeki binalardan biri 8 yıl önce yapılmış. İskeleti bitirilen ikinci yapı ise öncekine bitişik inşa edilmiş. Sonradan yapılan binaya yeni kolon dikmek yerine yandaki apartmanın kolonundan yararlanılmış. Denetim meselesi uzmanlar tarafından iki ana eksende tartışıldı. Birincisi 81 ile yaygınlaştırılan yapı denetim zorunluluğu, ikincisi ise yapı denetim şirketlerinin yeterliliği ve müteahhitlere bağlı çalışması. Uzmanlar, belediyelerin ruhsat sürecindeki denetiminde, ruhsattan sonra projeye uygunluk için yapı denetim şirketleri tarafından yapılan incelemelerde ve kullanılan malzemelere ilişkin kurallara uygun davranışlarda büyük sıkıntılar olduğunda birleşiyor. Suistimale açık olduğu belirtilen Yapı Denetim Yasası’nın da revize edilmesini istiyor. Uzmanlara göre, denetim işi büyük proje bürolarına verilmeli. Çünkü büroların çizdiği projenin denetiminden de sorumlu tutulması halinde istenen denetim kalitesi sağlanabilir.
Yapı Denetim Kuruluşları Birliği Genel Sekreteri Hüseyin Kaya, özellikle yapı denetim kuruluşlarıyla onu seçen müteahhit arasındaki bağın kaldırılması gerektiğini söylüyor. Yapı Denetim Kuruluşları Birliği İstanbul Şube Başkanı Tekin Saraçoğlu, yapı denetim şirketlerinin suistimaline karşı teminat alınması önerisinde bulunuyor. Türkiye Hazır Beton Birliği Genel Sekreteri Ferruh Karakule ise sertifikalı işçi uygulamasına geçilmesi önerisini dile getiriyor. Eski Deprem Konseyi Üyesi CHP İstanbul Milletvekili Prof. Dr. Haluk Eyidoğan da yapı denetim şirketinin müteahhidin seçmesinin yanlışlığına işaret ediyor.
Bağımsız denetim sistemine geçilmeli
Yapı Denetim Kuruluşları Birliği Genel Sekreteri Hüseyin Kaya: Yapı Denetim Kuruluşları’nın etkin denetim yapabilmeleri için bağımsız denetim şart. Denetimin bağımsızlığı, serbest piyasa şartları ile haksız rekabet ortamını ortadan kaldırarak beraberinde birçok problemi çözecek. Asıl hedef olan kamu adına bağımsız yapı denetim sistemini getirecek. Bu denetimi yapabilmenin yolu da elektronik görevlendirmeden geçmekte.
Denetim şirketini müteahhit Seçmemeli
Yapı Denetim Kuruluşları Birliği İstanbul Şube Başkanı Tekin Saraçoğlu: Müteahhit istediği yapı denetim şirketini seçiyor. Doğal olarak adam da bazı aksaklıklara göz yummanızı ister. Yatırımcı binayı yapmak istediği zaman ruhsatını alırken bir kamu kuruluşu tayin eder ve mevcut denetim şirketi ile müteahhit birbirine muhatap olmaz. Yapı denetim şirketi kurulurken teminat versin. Hatası olursa teminatı yakılsın.
İnşaat ruhsatını denetim heyeti vermeli
Türkiye Hazır Beton Birliği Genel Sekreteri Ferruh Karakule: Yapıların büyük bir kısmı denetlenmiyor. Birçok ilçe belediyesi on binlerce yapıya ruhsat veriyor. O belediyede birkaç mühendis var. Birçoğu da ehil değil. Ruhsat verilmesi işini sadece belediyeye bırakılmamalı. Bir heyet tarafından verilmesi gerekir.
Yapı denetim yasası Suistimale açık
Eski Deprem Konseyi Başkanı ve CHP Milletvekili Prof. Dr. Haluk Eyidoğan: Plansız ve denetimsiz yapılaşma cinayete dönüşüyor. Yapılan işlerde suistimale açık bir yapı denetim yasası var. Bir kere ceza vererek yapı denetim şirketlerini kapatmakla sorun çözülmüyor. Bunun acilen iyileştirilmesi gerekiyor.
Depremlerde 2 milyon ev yıkıldı
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında bir rapor hazırladı. Bakanlığın hazırladığı rapora göre, ülke zenginliğinin yüzde 90’ı ciddi deprem riski altında. Türkiye’de 15 bin km uzunluğunda hareketli fay hattı bulunuyor. 1903 yılından bu yana yaşanan 130 depremde 110 bin kişi öldü ve yaklaşık 2 milyon ev yıkıldı. 1939’daki Erzincan depreminde 60 saniye içinde 33 bin kişi hayatını kaybetti. 1999 Gölcük ve Düzce depremlerinde ise milli gelirin yüzde 15’i birkaç dakika içinde kayboldu. Muhtemel bir İstanbul depreminde ise 20-50 bin kişinin hayatını kaybedeceği, 20-50 bin adet arası binanın ağır hasar göreceği, 100 milyar dolar fiziksel hasar meydana geleceği, yaklaşık 2 milyon kişinin evsiz kalacağı tahmin ediliyor.
UZMANLARIN ÖNERİLERİ
1- Pilot il uygulama sürecinde tespit edilen olumsuzlukları giderecek şekilde hazırlanacak yeni bir Yapı Denetim Kanunu ivedilikle TBMM gündemine taşınmalı.
2- Yapı denetiminin "kamusal bir hizmet olduğu" gerçeği unutulmamalı, müteahhitler ve yapı sahipleri ile yapı denetim kuruluşlarının parasal ilişkileri ortadan kaldırılmalıdır. Kesinlikle e-görevlendirme sistemine geçilmeli.
3- Ceza maddeleri yeniden ele alınarak kademeli ceza verilmesi sağlanmalı.
4- Gerek kanunun hazırlanmasında ve gerekse uygulamasında TMMOB ve ilgili taraflar aktif rol almalı.
5- Muhtemel depremlerde daire sahiplerinin hasarlarını karşılayacak Yapı Sigortası ve Mesleki Sorumluluk Sigortası getirilmeli.
6- Denetçi belgeleri, uzmanlık alanlarına göre ve TMMOB’ye bağlı meslek odalarınca verilecek eğitimlerden ve değerlendirme sınavından sonra verilmeli.
7- Depremlerde büyük zarar gören kamu binaları başta olmak üzere bütün yapılar yapı denetim sistemine dahil edilmeli.
8- Yapı denetim büroları teknik kapasiteleri, fizikî mekânları, araç-gereçleri ve malî kriterleri belirlenerek, teminat alınmalı.
9- Denetçi belgeleri verilirken nicelik gözetilmeli.
10- Piyasada yapılan indirimlerin ortadan kalkarak kalitenin gelebilmesi için havuz sistemi olmalı.
11- Yapı denetim şirketlerinin personel politikası yeniden değiştirilmeli. Şu anki istihdam bürosu gibi olunması, imzacı kullanılması önlenmeli.
12- Yapı denetim bedeli yapı sınıfı, toplam inşaat alanı gibi unsurlar çerçevesinde belirlenmeli.
13- Tüm yapılar (kamu yapıları dahil) yapı denetim kapsamında olmalı.
14- Yapı denetim firmaları proje ve müşavirlik hizmeti verebilmeli.
15- Yapı denetim mevzuatı imar mevzuatı ile birlikte yeniden düzenlenmeli.
16- Yapı denetim sisteminde bulunan tüm unsurları (denetici, kontrol elemanı, şirket… vb.) kapsayan bir sigorta sistemi oluşturulmalı.
17- Yapıların, yapı kullanım izni almadan (iskân), kullanımına devletçe izin verilmemeli, tapuda işlem görmesi engellenmeli, yapıya elektrik, su, doğalgaz vb. hizmetler götürülmemeli.
18- Müteahhitliğe belirli bir tanım getirilmeli, belirli koşulları olmalı, yaptığı hatanın bir yaptırımı olmalı.
Bir evin depreme karşı dayanıklılığı nasıl tespit edilir?
Kentsel dönüşüm denince vatandaşları en çok tedirgin eden şey, içinde yaşadıkları binaların ne kadar sağlam olduğu sorusu. Türkiye’de 19,5 milyon yapı stokunun neredeyse yarısı sorunlu. Bugüne kadar binalar tek tek incelenip durumları tespit edilmedi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın hazırladığı kentsel dönüşüm yasası ile binaların deprem dayanıklılığının belirlenmesindeki muğlaklık kalkacak. Bakanlık, gerekli incelemenin yapılması için Afet Fonu altında bütçe ayıracak. Valilikler kanalıyla belediyelere verilecek yetki ile binalarda inceleme yapılacak. Konutlar tek tek incelenecek.
Binanızı kimlere kontrol ettirebilirsiniz?
Boğaziçi Üniversitesi: İnşaat fakültesi laboratuvarlarında binanın komple göçme niteliği taşıyıp taşımadığını yüzde 95 oranında doğrulukla tespit ediyor. Bir bina 800 TL bedelle inceleniyor. 0216 516 36 00
Boğaziçi İnşaat Müşavirlik AŞ (BİMTAŞ): Binaların taşıyıcı unsurları olan kolon ve kirişlerden alınan karotları inceleyen BİMTAŞ, binaların depreme dayanıklı olup olmadığını belirliyor. Kontrol maliyeti 1.700+daire başı olarak 70 lira. 0212 451 00 15
İstanbul Teknik Üniversitesi: Deprem Mühendisliği ve Afet Yönetimi Enstitüsü ve İnşaat Mühendisliği’nin laboratuvarlarında deprem dayanım testleri yapılıyor. Testlerin maliyetleri, uygulanan işlemler, binaların durumlarına göre değişiyor. 0212 285 35 10
Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB) : Kalite Güvenlik sistemi laboratuvarlarında binaların deprem dayanım testleri ücretsiz olarak yapılıyor. 0216 322 96 70
Yapı denetim laboratuvarı: Türkiye genelinde 282 yapı denetim laboratuvarında yapılacak bir incelemenin maliyeti yaklaşık 3 bin ile 5 bin TL arasında değişiyor. http://ydk.yigm.gov.tr/
