Bu yıl 18 Mart’ta Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Zaferi’nin 97. Yıldönümünü kutlayacağız. Peki Çanakkale Savaşları’nda ne olmuştu ve Çanakkale Zaferi’nin Türk tarihi açısından önemi nedir? Bu sorularımıza birlikte yanıt arayalım…
ÇANAKKALE SAVAŞLARI (1914-1916)
Tarihte unutulmaz bir iz bırakan Çanakkale Savaşları Birinci Dünya Savaşı içinde, tarihin en kanlı savaşları olarak bilinir. 250 bini aşkın şehidimizin ve yüz binlerce gazimizin bir destan yazdığı Çanakkale Savaşları, Türk tarihinde de unutulmaz bir iz bırakmıştır. Çanakkale Savaşları 3 Kasım 1914 ve 18 Mart 1915 tarihleri arasında Çanakkale Boğazı’nda cereyan eden bir seri deniz savaşlarıyla ve 25 Nisan 1915 – 8/9 Ocak 1916 arasında Gelibolu Yarımadası’nda tarihleri arasında yapılan kara savaşları kapsamaktadır.
Türk ordusunun I. Dünya Savaşı’nda zafer kazandığı tek cephe Çanakkale Cephesi olmuştur. Bu cephe, İtilaf Devletleri’nin saldırısı sonucu açılmış bir cephedir.
Türk Tarihi’nde çok önemli bir yere sahip olan Çanakkale Zaferi, İngiltere ve Fransa ile onların getirdikleri sömürge askerleriyle Türk milleti arasında gerçekleşmiş bir savaştır. Düşmanın bir hedefi vardı, o da boğazları geçerek İstanbul’u ele geçirmek ve Osmanlı Devleti’ni savaş dışı etmekti.
I. Dünya savaşı, İtilaf Devletleri ile İttifak Devletleri arasında gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu aynı safta yer almaktaydı. İtilaf Devletleri ise İngiltere, Fransa, Rusya gibi devletlerden oluşmaktaydı.
İtilaf devletlerinden İngiltere ve Fransa, aynı blokta yer alan Rusya’ya yardım götürmek, İstanbul’u ele geçirip Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak için Çanakkale Boğazı’na saldırdı. Düşman askerlerinin boğazı geçme girişimleri Türklerin direnişiyle karşılaştı.
Denizden ve karadan yapılan savaşlar 18 Mart 1915’te başladı. Düşman donanması bütün gücüyle yüklenmesine rağmen deniz savaşlarında başarısız oldular. Denizden geçemeyen düşman kuvvetleri karadan geçme yolunu denediler. 25 Nisan 1915’te kara savaşları başladı. Türk askeri, 19. Tümen komutanı Mustafa Kemal’in emriyle “Ben size taarruz emretmiyorum. Ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimize başka kuvvetler ve başka komutanlar geçebilir” saldırıya geçti. Türk ordusu büyük bir zafer kazandı. Kumkale, Beşike, Bolayır, Seddülbahir, Arıburnu, Kabatepe, Conkbayırı ve Anafartalar’da savaşlar Türk ordusunun başarısıyla sona erdi.
Çanakkale’yi geçemeyeceklerini anlayan düşman ordusu, 1916 kışında geri çekilmek zorunda kaldı. Çanakkale savaşlarında 250 binin üzerinde Türk askeri şehit düştü. Düşman ordusunun kayıpları ise bu sayıdan daha fazlaydı.
Bu savaşta İngilizlerin dünyaca meşhur deniz donanmaları, Nusret mayın gemisinin döşediği mayınlar ve Türk topçusunun isabetli atışları neticesinde Boğazın derin sularına gömülmüş, adeta savaşın kaderi değişmiştir. Düşman askerlerinin Gelibolu Yarımadasına yaptıkları çıkartma ve günlerce süren kanlı muharebelerin sonucunda Türk askeri yüzbinlerce şehit vermesine karşın düşmanı Çanakkale’den geçirmemiştir.
Çanakkale Savaşı’nın Nedenleri, Sonuçları, Türk ve Dünya Tarihi Açısından Önemi
Çanakkale Savaşı’nın Nedenleri
-İtilaf Devletleri’nin Çanakkale Boğazı’nı geçerek, savaştan çekilmesini istemediği Çarlık Rusyası’na ekonomik ve askeri yardım götürmek istemeleri.
-İtilaf Devletleri’nin Boğazları ve İstanbul’u alarak Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak istemeleri.
-İtilaf Devletleri’nin savaşı kısa sürede sonuçlandırmak istemeleri.
-İtilaf Devleri’nin Balkanlardan İttifak Devletleri’ne yeni bir cephe açarak, Balkan devletlerini kendi yanında savaşa sokmak istemeleri.
-İtilaf Devletleri’nin Balkanlarda açacağı yeni cephe ile İttifak Devletleri arasındaki bağı koparmak istemeleri.
Çanakkale Savaşı’nın Sonuçları
-I. Dünya Savaşı’nın iki yıl kadar uzamasına sebep olmuştur.
-İngiltere ve Fransa’dan yardım alamayan Çarlık Rusyası’nda Bolşevik İhtilâli çıkmış, Rusya savaştan çekilmek zorunda kalmıştır.
-Bulgaristan İttifak Devletleri yanında savaşa girmiş, böylece Osmanlı Devleti ile Almanya arasında karadan bağlantı kurularak, Alman yardımlarının Osmanlıya daha kolay ulaşması sağlanmıştır.
-İngiliz ve Fransız donanmaları büyük ölçüde zarar görmüştür.
-Mustafa Kemal’in bu cephede gösterdiği başarı, askeri dehasını ortaya koymuş ve Kurtuluş Savaşı’nın lideri olmasında etkili olmuştur.
-Çanakkale Zaferi, Milli Mücadele ruhunun doğmasında etkili olmuş, Osmanlı Devleti’nin saygınlığı artmıştır.
-Sömürge olan toplumlarda milli kurtuluş fikrinin uyanmasında etkili olmuştur.
-500.000’e yakın insan hayatını kaybetmiştir.
Çanakkale Savaşı’nın Türk ve Dünya Tarihi Açısından Önemi
Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda sadece bu cephede başarı elde etmiş ve tarihinin en büyük savunma savaşını kazanmıştır. Tüm dünyada Türklerin saygınlığı artmış, haklı mücadelesi kabul görmüştür.
Boğazların Önemi
Boğazlar, dünya coğrafyasında bulunduğu stratejik konumu açısından, geçmişte olduğu gibi bugünde önemli bir geçiş yeridir. Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan Boğazlar, ekonomik açıdan tarih boyunca büyük bir öneme sahip olmuştur. Boğazlara sahip olmanın tüm dünya ticareti ile yakın ilişkide olmak anlamına geldiğini iyi bilen bazı ülkeler, tarih boyunca boğazlarda hâkimiyet kurmanın hesapları içerisinde olmuşlardır. Çanakkale Savaşı bu anlamda tarihsel bir öneme sahip olmakla birlikte Türk milletinin Anadolu’daki gücünün varlığı ile de doğru orantılıdır.
Birçok nedenlere dayandırılan bu savaşın Türkler tarafından kaybedilmemesi Türk ve Dünya tarihi açısından birçok gelişmelere sahne olmuştur. Çanakkale Zaferi tarihsel açıdan bütün dünya toplumlarını etkilemiş destansı bir zaferdir.
Türk askerleri Çanakkale Savaşı’nda olağanüstü bir mücadele örneği sergileyerek her ne pahasına olursa olsun düşmana geçit vermemiştir. Bu büyük zafer, Mili Mücadele ruhunun bütün yurtta artmasına sebep olduğu gibi, sömürge altında bulunan dünya toplumlarının bile “milli kurtuluş fikri” taşımasına sebep olmuştur. Bu fikir, ileriki yıllarda sömürge altında bulunan ülkelerin bağımsızlık mücadelesine girmelerini sağlamış, sömürgeci devletlerin işini zora sokmuştur.
Çanakkale Zaferi’nin Milli Mücadele’ye Etkisi
Türk milletinin bu başarısı Kurtuluş Mücadelesinde de etkili olmuş, Türkleri tarih sahnesinden silme peşinde koşan ülkelerin bu emellerini hiçbir zaman yerine getiremeyecekleri kanaati milletçe kabul görmüştür. Çanakkale’de birçok şehit ve gazi veren Türk milleti, Atatürk’ün önderliğinde tek bir çatı altında toplanarak, nihayet bağımsızlık mücadelesini kazanıp, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kurmuştur.
Birinci Dünya Savaşı’ndan İtibaren Çanakkale Savaşları’nın Kronolojik Tarihi
28 Haziran 1914 Saraybosna suikastı – Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcı.
28 Temmuz 1914 – Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan eder.
1 Ağustos 1914 Almanya Rusya’ya harp ilan eder. Türkiye genel seferberlik ilan etti.
2 Ağustos 1914 Türk-Alman gizli ittifak anlaşmasının yapılması.
3 Ağustos 1914 Harbin öncesinde, donanmanın güçlendirilmesi maksadıyla İngiltere’ye sipariş edilerek yapımı tamamlanmış ve son kuruşuna kadar parası ödenmiş olan Sultan Osman ve Reşadiye isimli gemilerimize İngiltere tarafından el konulmuştu.
16 Ağustos 1914 16 Ağustos’ta İstanbul’a ulaşan Goeben ve Breslau gemileri Osmanlı Donanmasına katılarak Yavuz Sultan Selim ve Midilli isimlerini aldılar.
27 Eylül 1914 Çanakkale Boğazı’ndan bütün gemi geçişlerini yasaklaması.
29 Ekim 1914 Alman subaylar yönetimindeki Osmanlı donanmasının Rus limanlarına ve Rus donanmasına ateş açması.
1 Kasım 1914 Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılması.
Fransa ve İngiltere Türkiye’ye savaş açtı.
Rusya Türkiye’ye savaş açtı.
3 Kasım 1914 İngiliz-Fransız donanması’nın Çanakkale’nin dış tabyaları bombalaması. Bu ilk deniz taarruzu, ileriki aylarda da tekrarlanacaktır.
2 Aralık 1914 Sarıkamış harekatının başlaması.
13 Aralık 1914 Mesudiye Zırhlısı, İngiliz B-11 Denizaltısı’ndan atılan torpidoyla batırıldı.
3 Ocak 1915 Churchill, Çanakkale’yi abluka altında bulunduran Amiral Garden’den Boğazın yalnız denizden zorlanmasını mümkün görüp görmediğini sorar.
5 Ocak 1915 Amiral Garden’in cevabı gelir.
13 Ocak 1915 Çanakkale’yi geçme planı Amiral Garden tarafından hazırlanmış ve 13 Ocak’ta Savaş komitesi tarafından onaylanmıştı.
20 Ocak 1915 Atatürk’ün Kuruluş halinde bulunan 19. Tümen Komutanlığına (Tekirdağ) atanması.
2 Şubat 1915 Atatürk’ün Tekirdağ’a gelişi ve 19. Tümeni kurma çalışmalarına başlaması.
19 Şubat 1915 Müttefik Donanması’nın Boğaz’ın dış tabyalarını bombalamaya başlaması.
25 Şubat 1915 Tekirdağ’daki 19. Tümen Komutanlığı’nın Maydos (Eceabat)’a nakli ve Atatürk’ün 19. Tümen Komutanlığı üzerinde olmak üzere Maydos Bölgesi Komutanı olarak görevini sürdürmesi.
7 – 8 Mart 1915 7 Mart’ı 8 Mart’a bağlayan gece Nusrat mayın gemisi düşman gemilerinin projektörlerine aldırmadan Anadolu yakasındaki Akyarlar’a mayınlarını bıraktı.
12 Mart 1915 Hamilton Fransız ve İngiliz Kara Kuvvetleri başkumandanlığına tayin edildi.
16 Mart 1915 Amiral Carden sinirleri bozulduğu için görevden ayrıldı yerine Amiral de Robeck atandı.
18 Mart 1915 Çanakkale deniz zaferlerinin kazanıldığı gün.
Fransız ve İngilizler’in Çanakkale’ye yaptıkları deniz saldırısının başarısızlığı.
23 Mart 1915 Gelibolu/Çanakkale’de 5. Ordu’nun kurulması.
24-26 Mart 1915 Alman General Liman von Sanders Çanakkale’de V. Ordu komutanı oldu.
Sanders’in Gelibolu’ya gelmesi, yeni savunma planı yapması, Atatürk’ün komutanı olduğu 19. Tümeni ordu ihtiyat kuvveti olarak kendine bağlaması.
18 Nisan 1915Mustafa Kemal, 18 Nisan 1915’te
Çamyayla (Bigali) köyüne gelerek köy evini Karargah yapmıştı.
22 Nisan 1915Müttefikler’in Gelibolu’ya çıkarma yapmaları.
25 Nisan 1915 – Arıburnu Zaferi kazanıldı. İtilaf Devletleri’nin, Arıburnu’na asker çıkarmaları üzerine Mustafa Kemal’in Tümeniyle düşmanı önleyerek durdurması. İngiliz ve Fransızların Seddülbahir, Arıburnu ve Kumkale’ye asker çıkarmaları, 9 ay sürecek Çanakkale kara savaşlarının başlaması.
28 Nisan 1915 Seddülbahir’de “1. Kirte Savaşı” olarakbilinen muharebe.
1 Mayıs 1915 Fransız Joule denizaltısı mayına çarparak battı.
2 Mayıs 1915Van’ın Rus ve Ermeniler tarafından işgali.
6 – 8 Mayıs 1915 İkinci Kirte muharebesi.
12 Mayıs 1915Muavenet-i Milliye torpidobotunun İngiliz Goliath zırhlısını torpilleyerek batırması, Çanakkale Muharebeleri tarihinde önemli bir yer tutar.
19 Mayıs 1915 Liman Von Sanders’in 42 bin kişilik bir kuvvetle Arıburnu çıkarma noktasındaki Anzaklar’a yönelik başarısız saldırısı. Türkler 10 bin kayıp vererek geri çekildi.
19 Mayıs 1915 günü Çanakkale Savaşı’nın en kanlı günlerinden biri yaşanmıştır.
1 Haziran 1915Atatürk’ün Albaylığa yükselmesi.
4 Haziran 1915Seddülbahir’de 3. Kirte Savaşı.
6 Ağustos 1915 Arıburnu’nda Anzak’ların cephenin ortasından büyük taarruzu.
8 Ağustos 1915Atatürk’ün Anafartalar Grubu Komutanlığına getirilmesi.
9 Ağustos 1915 Birinci Anafartalar Zaferi.
10 Ağustos 1915 Conkbayırı Zaferi.
15 Ağustos 1915 Kireçtepe Muharebeleri.
21-22 Ağustos İkinci Anafartalar Zaferi.
1 Eylül 1915 Atatürk’e, Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndaki üstün başarılan sebebiyle “Muharebe Gümüş Liyakat Madalyası” verilişi.
8 Ocak 1916Fransız-İngiliz birliklerinin Gelibolu’dan çekilmeleri.
9 Ocak 1916 Mustafa Kemal önderliğindeki Türk Ordusu tüm cephelerde savaşı kazanmış ve 9 Ocak 1916 tarihinde İttifak Devletleri Gelibolu Yarımadası’ndan tamamen çıkartılmıştır.
14 Ocak 1916 Mustafa Kemal’in Edirne’de XVI. Kolordu Komutanlığına başlaması.
17 Ocak 1916 Atatürk’e, “Anafartalar Grubu Komutanlığı”ndaki üstün başarıları sebebiyle “Muharebe Altın Liyakat Madalyası” verilişi.
Derleyen: On5yirmi5