Ülkemizdeki mega projelere finansman sağlaması amacıyla Ağustos 2016’da kurulan Türkiye Varlık Fonu, Milli Piyango ve At Yarışlarının bu fona devredilmesiyle geçtiğimiz günlerde gündem olmuştu. Dün Ziraat Bankası, BOTAŞ, TPAO, PTT, Borsa İstanbul AŞ, Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme Anonim Şirketi, Eti Maden ve Çaykur gibi, bugün de Türk Hava Yolları ve Halkbank gibi dev kuruluşların kamu hisselerinin devriyle Türkiye Varlık Fonu (TVF) bir kez daha gündemimize oturdu.
Öyle ki; sosyal medyadaki bazı çevreler tarafından kasıtlı olarak ve konu hakkında bilgi sahibi olmayan insanımızca bilgisizlikten dolayı hunharca eleştiriliyor. Bizde Girişim Haber okurları için merak edilen sorulara cevap aradık: Türkiye Varlık Fonu Nedir, Ne Değildir, Nasıl Çalışır? İşte cevaplar..
Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketi’nin yapısına ve işleyişine ilişkin esasları belirleyen Bakanlar Kurulu kararı, 26 Ağustos 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Dünya’daki pek çok gelişmiş ülkede uygulanan Ulusal Varlık Fonlarına genel bir bakış ile bakarsak;
Ulusal Varlık Fonları Nedir?
Ulusal Varlık Fonları, çeşitli finansal varlıklara yatırım yaparak gelirini artırmayı hedefleyen, devletin sahipliği ve yönetimi altında çalışan fonlardır. Bu fonun geliri genellikle bütçe fazlalarından oluşur. Bir ülke eğer bütçe fazlası veriyorsa bu fazlayı 4 şekilde kullanabilir:
Harcamalarını artırır.
Mevcut vergi yükünü düşürür.
Borçlarını erken ödemeye tabi tutabilir.
Bir varlık fonu kurarak bütçe fazlalarını buraya aktarır ve bu fonla ulusal ya da yabancı bazı finansal varlıkları satın alıp gelirlerini artırmaya çalışarak gelecek kuşaklara refahı aktarma yoluna gidebilir.
Bu tür fon yönetimlerinde temel hareket noktası varlıkları risk ve getiri dengesini gözeterek kazanç amaçlı kullanmaktır. Bu işlemleri, bütçe kısıtlamaları ve parlamentonun sıkı denetimi altında yürütmek kolay değildir. Varlık fonu kuruluşunun bir nedeni de bu kısıtlamalardan kurtulmaktır.
Varlık Fonlarının Amacı Nedir?
Bir varlık fonu kurulmasının genel olarak iki temel amacı vardır:
Ülke ekonomisinin, konjonktürel etkilerden kurtarılarak istikrarlı biçimde işlemesini sağlamak.
Gelecek kuşaklara refah aktarabilmek.
Türkiye Varlık Fonu benzer amaçla ülkemizin bütçe açığını, cari açığı daha fazla açmadan kaynak oluşturarak, büyük projeleri gerçekleştirmek ve Türkiye’nin ekonomik göstergelerini dengede tutmak için kuruldu.
Varlık Fonları Nerede Kurulur?
Varlık fonlarının kuruluş yeri olarak iki farklı uygulama söz konusudur:
Varlık Fonları, Merkez Bankası nezdinde kurulabilmektedir. Merkez Bankaları, rezervlerini değerlendirirken benzer işlemler yaptıkları için belirli bir deneyime sahiptirler. Ayrıca Merkez Bankalarının bağımsız yapısı bu tür fonların yönetimini siyasal etkilerden uzak yürütebileceği izlenimi vermekte, dolayısıyla kamuoyu nezdinde güven yaratmaktadır.
Varlık Fonları, ayrı bir şirket ya da idare olarak kurulabilmektedir. Bu tür bir kuruluşun, kendisini kanıtlayana kadar güven sorunuyla ve eleştirilerle karşılaşması olasılığı yüksektir.
Türkiye Varlık Fonu, Başbakanlığa bağlı, ana faaliyet konusu Kanunla belirtilen Türkiye Varlık Fonu ve alt fonların kurulması ve yönetimi olan, profesyonel yönetim ilkelerine göre yönetilen, özel hukuk hükümlerine tabi Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketi olarak kurulmuştur. Ana merkezi İstanbul olan Varlık Fonu, yönetim kurulu kararı ile yurt içi ve yurt dışında şube, temsilcilik, irtibat büroları kurabilecek, acentelikler tesis edebilecek. Fonun kuruluş detaylarına Resmi Gazete yayınından bakabilirsiniz.
Varlık Fonlarının Temel Dayanağı Nedir?
Bir varlık fonu kurulabilmesi için her şeyden önce bir varlık ya da kamu elinde oluşmuş bir gelir fazlalığı olması gerekir. Buna göre varlık fonları iki şekilde kurulabilmektedir:
Bir veya birden fazla emtiaya dayalı fonlar: Bunlar genellikle ihraç edilen emtianın gelirleri nedeniyle oluşan bütçe fazlalarından oluşur. Tipik örnekleri körfez ülkelerinin kurdukları fonlardır. Bu fonların çoğu ihraç edilen petrolden sağlanan gelirlerle oluşturulmuştur. Norveç’in kurduğu emeklilik fonu da benzer şekilde Kuzey Denizinden elde edilen petrol gelirlerinin yarattığı bütçe fazlasını gelecek kuşaklara aktarmayı amaçlamaktadır.
Bir emtiaya dayalı olmayan fonlar: Bunlar ya Dış ticaret fazlaları ile ya da emeklilik fonlarında biriken paralarla oluşturulmaktadır. Bu tür fonların tipik örnekleri Çin, Kore ve Hong Kong gibi ülkelerin kurdukları varlık fonlarıdır. ABD’nin her iki örneğe de giren birden fazla varlık fonu bulunmaktadır.
Türkiye Varlık Fonunun (TVF) kaynakları Özelleştirme Yüksek Kurulu’nca özelleştirme kapsam ve programında bulunan ve fona devrine karar verilen kuruluş ve varlıklar ile Özelleştirme Fonu’ndan fona aktarılmasına karar verilen nakit fazlasından oluşuyor. Ayrıca Bakanlar Kurulu’nca fona aktarılmasına veya şirket tarafından yönetilmesine karar verilen kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufu altında bulunan ihtiyaç fazlası gelir, kaynak ve varlıklar ile fon tarafından yurtiçi ve yurtdışı sermaye ve para piyasalarından ilgili mevzuat kapsamında yer alan izin ve onay aranmaksızın sağlanan finansman ve kaynaklar da yer alabiliyor. Bu kapsamda örneğin bireysel emeklilik sistemi (BES) gibi fonlar üzerinden aktarmalar da kaynak olabilecek.
Varlık Fonları Nereye Yatırım Yapar?
Varlık fonları, ağırlıklı olarak, devlet tahvillerine, hisse senetlerine, yatırım fonlarına, çeşitli projelere geçici ya da kalıcı ortaklıklar yoluyla girip yatırım yaparlar. Bazı ülkeler varlık fonlarının yatırımlarıyla ilgili bazı kısıtlamalar ve standartlar getirmişlerdir. Örneğin birçok ülkede varlık fonları için S&P ve Fitch’in BBB – ve Moodys’in Baa3 kredi notları yatırım yapılabilir en düşük not olarak kabul edilmekte, bu notun altında kredi notu olan ülke tahvillerine yatırım yapılamamaktadır.
2006 yılında yaşanan subprime mortgage ve 2008 yılında yaşanan Lehman Brothers krizlerinin ardından ABD başta olmak üzere bu fonların bir bölümünün finansal sektör kuruluşlarını kurtarmakta kullanılması bunların uluslararası tartışma ve eleştirilerin hedefi haline gelmelerine neden olmuştur.
Türkiye Varlık Fonu’nun Temel Nitelikleri ve Avantajları
Türkiye Varlık Fonu kurulmasına ilişkin yasanın genel gerekçesi ve başlıca maddelerindeki hükümlerden hareketle bu fonun niteliklerini ve amaçlarını özetleyebiliriz.
(1) Türkiye Varlık Fonu Yönetimi A.Ş. 50 milyon TL başlangıç sermayeli bir anonim şirketidir. Başbakanlığa bağlı olarak çalışan şirketin sermayesi, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından konuldu. Şirketin yönetim kurulu en az 5 kişiden oluşuyor, başkan ve üyeleriyle şirket genel müdürü Başbakan tarafından atanıyor. Bu anonim şirket özel hukuk hükümlerine tabi.
(2) Şirket tarafından Türkiye Varlık Fonu adına gerçekleştirilebilen işlemler şöyle sıralanıyor: Yerli ve yabancı şirketlerin hisse senetleri, özelleştirme kapsam ve programına alınanlar dâhil olmak üzere Türkiye’de kurulan ihraççılara ait payların alınıp satılması. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı kamu, özel sektör ve kamu borçlanma araçları ve ihraççı paylarının alınıp satılması. Vadeli mevduat ve katılma hesabı işlemlerinin yapılması. Hazine taşınmazları ve mevduat sertifikaları, altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının alım satım işlemlerinin yapılması. Fon katılma payları, repo ve ters repo işlemleri, kira sertifikaları, gayrimenkul sertifikaları, varantlar ve sertifikalar, Takasbank para piyasası işlemleri, türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleriyle ilgili işlemlerin yapılması. Ulusal yatırımlar ile uluslararası alanlarda diğer devletler ve/veya yabancı şirketler tarafından yapılacak yatırımlara iştirak ve bunlarla sınırlı olmamak üzere diğer yatırım araçları işlemlerine girilmesi.
(3) Türkiye Varlık Fonunun Kaynakları şu şekilde sayılıyor:
(a) Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından; özelleştirme kapsam ve programında bulunan ve Türkiye Varlık Fonuna devrine karar verilen kuruluş ve varlıklar ile Özelleştirme Fonundan Türkiye Varlık Fonuna aktarılmasına karar verilen nakit fazlası.
(b) Kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufu altında bulunan ihtiyaç fazlası gelir, kaynak ve varlıklardan; Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye Varlık Fonuna aktarılmasına veya Şirket tarafından yönetilmesine karar verilenler.
(c) Türkiye Varlık Fonu tarafından yurtiçi ve yurtdışı sermaye ve para piyasalarından ilgili mevzuat kapsamında yer alan izin ve onaylar aranmaksızın sağlanan finansman ve kaynaklar.
(d) Para ve sermaye piyasaları dışında diğer yöntemlerle sağlanan finansman ve kaynaklar.
Peki Fon Yönetiminin Denetimi Nasıl Sağlanacak?
Türkiye Varlık Fonu (TVF) Yönetimi AŞ ve bu şirket tarafından kurulacak diğer şirketler, TVF ve kurulacak alt fonlar bağımsız denetime tabi olacak. Ancak Plan ve Bütçe Komisyonu’nda bu konuda büyük tartışma çıkması nedeniyle AKP, CHP ve MHP’nin ortak öneriyle fonun müfettişlerden oluşan bir komisyonca denetlenmesi kabul edilmişti. Bu komisyon Başbakan tarafından oluşturuluyor, nihai karar ise Genel Kurul’da netleşiyor. Denetim raporu önce Bakanlar Kurulu’na, her Haziran ayında da Plan Bütçe’ye gidecek. Fon, SPK kapsamında kurumsal yönetim düzenlemelerine uymakla yükümlü.
Türkiye Varlık Fonu Güvence Altında mı?
TVF’nin mal varlığı, şirketin mal varlığından ayrıdır. Fonun varlığı, fon hesabına olması şartıyla TVF ve alt fonların yapmaya yetkili olduğu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemler haricinde teminat gösterilemiyor ve rehin edilemiyor, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemiyor. TVF Yönetimi AŞ ile TVF, buna göre kurulacak şirket ve alt fonlar Gelir ve Kurumlar Vergisi’nden muaf. Bu muafiyet, TVF ve şirket kazanç ve iratları üzerinden Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yapılacak vergi kesintilerini de kapsıyor. Şirket ve fon, sahip olduğu taşınmazlar dolayısıyla Emlak Vergisinden de muaf. Fonun faaliyetleri KDV’den de istisna tutulacak.
Türkiye Varlık Fonundan Beklentiler
Türkiye Varlık Fonundan beklentiler yasanın genel gerekçesinde sıralanmış bulunuyor. Buna göre;
(a) Türkiye Varlık Fonu sayesinde ekonomik büyüme oranında artış sağlanacak.
(b) Sermaye piyasalarında büyüme ve derinleşme hızlanacak.
(c) İslami finansman varlıklarının kullanılması yaygınlaşacak.
(d) Yapılacak yatırımlarla yüzbinlerce kişiye istihdam olanakları sağlanacak.
(e) Savunma, havacılık, yazılım gibi alanlardaki yerli şirketlerin sermaye ve proje bazında desteklenmesiyle küresel oyuncu konumuna geçmeleri sağlanacak.
(f) Otoyollar, Kanal İstanbul, Üçüncü Köprü ve Havalimanı, Nükleer Santral gibi büyük altyapı projelerine kamu kesimi borcu artırılmadan finansman bulunacak.
(g) Katılım finansmanı sektör payı artırılacak.
(h) Arz güvenliğini sağlamak üzere, Türkiye için önem taşıyan petrol, doğalgaz gibi yurtdışındaki stratejik sektörlere bürokratik kısıtlamalara bağlı olmadan doğrudan yatırım yapılabilmesi gerçekleştirilecek.
(i) Bu Fon, ekonominin yapısal sorunlarını aşmakta katkı sağlamanın yanı sıra dış politikanın önemli bir enstrümanı olarak Türkiye’nin uluslararası arenada daha fazla söz sahibi olmasına katkı sağlayacak.
Dünya’daki Ulusal Fon Örnekleri ve Büyüklikleri
Devlet fonları tüm dünyada çok amaçlı olarak kullanılıyor. Devletin stratejik roller biçtiği sektörler, bu fonlar tarafından destekleniyor. Örneğin ABD Hazinesi, Lehman Brothers batışı ile başlayan krizde bir otomotiv devi olan GM’in batma noktasına geldiğini görünce 49.5 milyar dolarlık bir hisse alımı yapmıştı.
Devlet fonları zaman zaman dünyada varlık fiyatları düştüğünde yani alım fırsatları doğduğunda başka ülkelerde de yatırım yapabiliyor.
Türkiye Varlık Fonu’nun ilk etaptaki görevinin iç piyasada bir denge unsuru olarak çalışması olacağı konuşuluyor.
Şu an dünyada 70’in üzerinde devlet fonu var. Büyüklükleri 300 milyon dolarla 90 milyar dolar arasında değişiyor ve toplamda 12 trilyon doların üzerinde bir varlığa sahipler.
Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Norveç, Rusya gibi ülkeler petrole dayalı varlık fonlarıyla dünyada ilk sıralarda yer alırken, yüksek ihracat nedeniyle cari fazla veren Çin, Singapur, Hong Kong gibi gelişmekte olan ülkelerin emtia dışı kaynaklardan elde edilen fonları göze çarpıyor. Dünyada Norveç 847 milyar dolarla birinci, Çin 813 milyar dolarla ikinci
Türkiye Varlık Fonu, Devler Liginde İlk 20’ye Girecek
Yapılanma sürecinin olgunlaşmasıyla sermaye büyüklüğünün 200 Milyar Dolara ulaşacağı açıklanan Türkiye Varlık Fonu’nun, 200 milyar dolar ile ülke fonları büyüklüğünde ilk 20’ye girmesi bekleniyor.
Kaynak: http://www.girisimhaber.com/post/2017/02/06/Turkiye-Varlik-Fonu-Nedir-Nasil-Calisir