İstanbul Üniversitesi, 1928-1942 yılları arasında yayınlanan 32 gazeteyi tarayarak elektronik ortama aktardı.
İstanbul Üniversitesi (İÜ), 1928-1942 yılları arasında Türkiye’de yayınlanan 32 gazeteyi tarayarak 581 bin 106 sayfayı elektronik ortama aktardı.
İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığının “Gazeteden Tarihe Bakış Projesi” ve yürütülen çalışmalar hakkında AA muhabirine açıklamalarda bulundu.
İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesinin sahip olduğu zengin koleksiyonların yanı sıra derleme niteliği taşıyan araştırma kütüphanesi olması dolayısıyla Türkiye’de tek olduğunu ifade eden Ak, kütüphanede “Türkiye’nin kültür ve bilgi hazinesi olarak” nitelediği yaklaşık 2 milyon kitap bulunduğunu söyledi.
Ak, “Merkez Kütüphane ve Nadir Eserler Kütüphanesi koleksiyonunda yer alan değerli eserlerin korunması, yıpranmasının önlenmesi, kullanımının yaygınlaştırılması, kültürel mirasın gelecek nesillere güvenli bir şekilde aktarılması ve ulusal ve uluslararası tanıtımı amacıyla Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı birçok çalışma ve proje yürütülüyor. Bu çalışmalardan biri de ‘Gazeteden Tarihe Bakış’ projesidir.” diye konuştu.
Proje hazırlığının 2012 yılında başladığını, yoğun emekle, yıpranan gazetelerin elden geçirilerek restore edildiğini ve 2016 yılında dijital ortama aktarılmaya başlandığını belirten Ak, üniversite olarak eserlerin hem hamisi hem de kullandırıcısı olduklarını dile getirdi.
Ak, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Telif haklarına da saygılı olarak ilk etapta 1928 ile 1948 yılları arasındaki gazeteleri ele aldık. Bu çerçevede 55 gazeteden 32’sinin dijitale aktarımını tamamladık. Kalan 23 gazete üzerine çalışmalar da devam ediyor. Projemiz telif hakları çerçevesinde de ilerleyen yılları da kapsayacak şekilde devam edecek. Türkçe yanında takip edilen genel dillerin yanı sıra Osmanlı Devleti’nin geniş coğrafyadaki yayılımı ve buralardaki farklı milletlerden insanların yaşamasının doğal yansıması olarak o günkü konuşulan hemen hemen bütün dillerde ulusal ve yerel gazete burada yer alıyor. Bu vesileyle sadece Türk okuruna değil tüm dünyadaki araştırmacı ve ilgililere hizmet edecek büyük bir hazineyi kolaylıkla sunuyoruz.”
“Arama motoru gibi taranarak habere ulaşabilme imkanı da sunuyoruz”
Prof. Dr. Ak, Türkiye’deki üniversitelerin tüm ilgili akademisyen, öğrencilerinin yoğun taleplerini karşılayarak coğrafi uzaklığı kaldırıp internet üzerinden eserlere ulaşmalarını sağladıklarını kaydetti.
Projeyle, koleksiyonun gelecek nesillere korunarak aktarılmasının yanı sıra eserlerin de daha fazla yıpranmasını da engellediklerini ifade eden Ak, “Kullanıcılar gazetelerin sayfalarına tıpkı basım olarak değil ORC tekniği ile arama motoru gibi taranarak habere ulaşabilme imkanı da sunuyoruz. Bu da, kullanımı hem hızlandıran hem de çok kolaylaştıran bir teknik. Bu gazeteler üzerinden toplumla ilgili hemen her konuya rahatlıkla ulaşılabilecek. Bilimsel metotlar uygulanarak da araştırmalar ortaya çıkacak.” değerlendirmesini yaptı.
Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığının sadece kütüphane hizmeti veren değil, kütüphanecilikte rehberlik de yapıp önemli hizmetler veren bir yapıda olduğunu bildiren Ak, devam eden projelerle ilgili şunları kaydetti:
“Yazma ve matbu eserlerle alakalı projelerimiz devam ediyor. Burada 1 milyon 600 bin kadar pozun dijitalleştirildiği zengin bir arşive sahibiz. Bir taraftan konservatuvarımız hem bizim Türk müziği hem de klasik Batı müziği olarak da zengin bir şekilde varlığını devam ettiriyor. Nevzat Atlı hocamız kendi arşivini bize emanet etti. Burada Osmanlı Müziği Araştırmaları Merkezi eliyle de önemli bir proje de sürüyor. Öte yandan tüm kamuoyu ve ilgililerin yakından takip ettiği 2. Abdülhamit dönemi fotoğraf albümü de ne mutlu ki yine üniversitemizin himayesi ve muhafazası altında. Orada da 36 bin pozun Osmanlı devletinin hemen hemen her köşesinin kayda alındığı zengin bir arşivi barındırıyoruz. Bunların her biri farklı projeler şeklinde. Hem eserleri korumak hem de buradaki bilgiyi daha geniş kitleye kolaylıklar ulaştırılmak için yürütülen projelerdir.”
Dijitalleştirme
Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Sayısallaştırma/Dijitalleştirme Bölümünde teknik işlemlerinin yürütülebilmesi için 2 adet A0, 2 adet A1, 6 adet A2 boyutlarında olmak üzere toplam 10 adet profesyonel satır tarayıcı ve iş istasyonu hazırlandı.
Eserler profesyonel fotoğraf makinesi ile çekildi ve projede çalışacak personellere özel eğitim verildi. TS 13298 Bilgi ve Dokümantasyon-Elektronik Belge Yönetimi standardına göre çekimler yapıldı.
Yayın türlerine göre sayısallaştırma metotları ve iş planlamaları yapılıp, öncelikle belirlenen yayın türleri elektronik ortama aktarılmak üzere donanımlı tarama cihazları ile çözünürlükleri yüksek olarak tarandı.
Sonraki aşamada ise sayısallaştırılan yayınların otomasyon sistemi üzerinden erişilebilmesi için kataloglama işlemleri yapılarak, sayısallaştırılan görüntüler ile katalog künyeleri eşleştirilerek elektronik ortama aktarıldı.
Dijitalleşen yayınların taramaları OCR (Optical Character Recognition : Optik Karakter Tanımlama) yöntemi ile yapıldı. Böylece araştırmacının kelime girişiyle arama yapabilmesi, aradığı bilgiye kolayca ulaşabilmesi sağlandı.
Gazete projesi ve diğer sayısallaştırma projeleri için 8 tarama operatörü, 4 kontrol ve düzenleme personeli, 7 kataloglama personeli, 4 açık erişim personeli ve 1 sayısallaştırma sorumlusu olmak üzere toplam 24 personel görev yaptı.
Proje kapsamında açık erişime açılan gazeteler şunlar:
“Açık Söz, Akşam, Anadolu, Aydın, Beyoğlu, Bugün (Siyasi, İçtimai, Gündelik Gazete), Cumhuriyet, Doğu, En Son Havadis, Haber (Akşam Postası), Hakikat, Hakimiyeti Milliye, Halkın Dili, Halkın Sesi, İkdam (Halk Gazetesi), İkdam (Cumhuriyet için, Halk için), İkdam (Sabah Postası), Kurun, Milliyet, Münakaşa, Son Posta, Son Telgraf, Son Saat, Tan, Tasviri Efkar, Türk Sözü, Türk Dili, Ulus, Vakit, Vatan, Yeni Asır, Yeni Sabah.”
İkinci etapta erişime açılacak olan 23 başlık gazeteler ise “Afacan, Aravelk, Borsa,Bursa, Çapkın, En Son Dakika,Haber (Afyon), Hakkın Sesi (Bursa), Halk (Trabzon), Hoca Nasreddin, İzmir Postası, Jamanak, Piyasa Cetveli,Savaş,Son Dakika, Turan, Türkische Post, Ulus Sesi, Ulusal Birlik, Yarın,Yeni Mersin,Yenigün,Yeniyol.” olarak sıralandı.