Hazırlayan: Zümrüt SÖNMEZ
Klasik ansiklopedi ve sözlük mantığı ile internetin forum tarzı paylaşım ağlarının sentezi olarak ortaya çıkan internet sözlükleri şüphesiz hem sanal aleme hem de hayatımıza büyük bir renk kattı.
İlk Türk internet sözlüğü Ekşi’nin (http://sozluk.sourtimes.org/) yayına girdiği 1999 yılından bu yana mantar gibi türeyen sözlükçüler, etrafımızda gördüğümüz, yaşadığımız, konuştuğumuz ya da duyumsadığımız şeylerin, kitaplarda yazan teknik anlamlarından ibaret olmadığını, onları algılayan bizler tarafından her an yeniden tanımlandığını hatırlattılar.
Ama diğer yandan da zamanla herkesin her konuda aklına geleni söylediği platformlar haline gelen sözlüklerin bir çeşit bilgi kirliliğine yol açtığı da ortada. Bu yüzden de sözlük furyasının dışında kalan kişiler, özellikle de kalem erbapları ikiye ayrılmış durumda. Kimileri bu oluşumları yakından takip ediyor ve destekliyorken kimileri de bilginin yozlaştırıldığı düşüncesiyle internet sözlüklerinin karşısında yer alıyor.
Tabi bu eleştirilerin son zamanlarda iyice azaldığı da görülüyor. Sözlüklerin önlenemez yükselişi karşıtlarını yıldırdı diyebiliriz aslında. Çünkü Ekşi Sözlük‘ün popülaritesiyle birlikte başlayan sözlük çılgınlığı onlarca internet sözlüğü açılmasına neden oldu. Üstelik bu gruplardan öyle yazarlar çıktı ki, nickleri değme köşe yazarına taş çıkartacak üne kavuştu.
Yurtdışındaki ‘Everything 2’, ‘h2g2’ ve ‘Wikipedia’ gibi sözlüklerden feyiz alarak ortaya çıkan “Ekşi Sözlük”ün ünü internet ortamının dışına çıkarak medyaya da mal oldu. Ekşi Sözlük bugün gazeteciler, köşe yazarları, edebiyatçılar, sanatçılar ve televizyon yıldızları tarafından ilgiyle takip ediliyor. Hatta onlara ilham veriyor, kaynak teşkil ediyor. Pek çok ünlü isim bu sözlüklerin yazar kadrosunda da yer alıyor.
Sözlük furyası nasıl başladı?
Ekşi Sözlük‘ün ve dolayısıyla interaktif sözlüğün mucidi, sözlükçüler tarafından bir süper kahraman addedilen SSG (Serdar Kapanoğlu), ekşi sözlük klonu başlığında yer alan açıklamasında ilk kopyanın “marvin rehber adında ekşi sözlük source code’larını eline geçirmiş bir ekşi sözlük yazarı tarafından ekşi sözlük’teki bir kısım entry’leri de aktararak haber vermeden gizliden gizliye yapılmış” olduğunu söylüyor.
SSG devamla; “klonların çıkmasını ne hukuki ne de başka tür bir yaptırımla engellemek gibi bir düşüncem yok. Asla da böyle bir şeyi desteklemem. Böyle bir şeyi istemek, en başta İnternet’in serbest gelişim ruhuna darbe vurmak, kendi bindiğimiz dalı kesmek olur. Hatta keşke daha çok sözlük olsa daha çok alternatif olsa da biz bir popülarite unsuru olmaktan çıkıp yine sadece yazmaktan ve okumaktan keyif aldığımız için sözlük yazarı olsak.” diyerek sözlük aleminin ağabeyliğini üstleniyor.
Sonradan birbiri ardına açılan bu sözlüklerden kimi umduğunu bulamayıp kısa sürede kapanmış, kimileri ise zamanla kitlelerini oluşturup kendi yağlarında kavrulmayı başarmış. Ekşi sözlük yazılım ve tasarımı ise Türk internet sözlükçülüğünün kimlik kartı olup çıkmış.
Birbirinin benzeri tasarım ve işleyişleriyle yayınını sürdüren bu sözlüklerin bir başka özelliği de belli bir grup ve kitleyi temsil ediyor oluşu. Daha sonra ortaya çıkan sözlükler genelde bir üniversite bünyesinde ortaya çıkmış, halihazırda bir kitlesi olan sözlükler. (bkz: itüsözlük, odtüsözlük, uludağsözlük vb.) Bunun birinci nedeni internet sözlüklerinin çoğunlukla üniversite gençliği tarafından kullanılıyor olması. Ama çeşitli grupların kendi terminolojilerini, kendi jargonlarını oluşturma çabası da bir başka neden olarak gösterilebilir (bknz: ihlsozluk). Bunlar başlarda belli bir konseptle yola çıkmış olsalar bile zamanla konseptlerini sadece ismen koruyup, üye ya da yazar alımı için herhangi bir kurala bağlı kalmıyorlar.
Yayında olan diğer interaktif sözlükler için bknz: http://www.internetnokta.com/blog.asp?id=64
“İnteraktif Sözlükler; Gençliğin Gündeme Dahil Olma Çabası”
İslami kesimin ekşi sözlüğe alternatif imam hatipli sözlüğü (İHL Sözlük), kaliteli içeriği ve camianın yazarlarının omuz vermesiyle kısa zamanda adını duyurdu. Geçtiğimiz Nisan ayında yayına başlayan site ilk zamanlarda aşırı yığılma nedeniyle çökme tehlikesi bile yaşadı. Rayting yarışında Ekşi Sözlük‘le kafa kafaya koşan İHL Sözlük kurucularından Mechul-X’e İnternet sözlükçülüğünü sorduk.
“Dünyanın hızla ilerleyen gündemine dahil olamama hissi, insanların olaylar karşısında söyleyecek sözünün de bir öneminin kalmamasını doğuruyor. Bu noktada modern birey sadece gündemin izleyicisi olabiliyor. İşte interaktif sözlüklerde, gündemi an ve an takip eden yüzlerce yazar (üstadlar) sayesinde bu kavramlar konuşuluyor ve gündemin bir ucundan tutularak beyin jimnastiği yapılıyor. İnteraktif sözlükler ile gerçek hayatta bir araya gelme ihtimali çok az olan farklı grup ve ideolojilerden insanlarla sağlıklı tartışma ortamı oluşturulup kendi doğrularını karşı tarafa anlatma imkanı bulunabiliyor.” Diyen Mechul-x İnternet sözlüklerinin bu kadar tutmasının nedenlerini de şöyle sıralıyor:
Özellikle internet ile birlikte paylaşımın kolaylaşması, internetin sağladığı sanal özgürlük alanın genişlemesi, üniversite gençliğinin sayısın her geçen gün artması ve teknolojik gelişim ve medyanın hayatımıza daha çok girmesi ile birlikte eski sözlüklerin modern kavram ve durumları açıklamakta yetersiz kalışı alternatif bir sözlük ihtiyacını doğurdu.
Mechul-x bir internet sözlüğü kurucusu olarak interaktif sözlüklerin kötüye kullanıldığını da şu sözlerle belirtiyor:
“Sözlüklerde maalesef Türkiye cumhuriyeti kanunlarına uyma noktasında gösterilen hassasiyet insanların kutsal değerlerine karşı gösterilmiyor. Sözlük ortamları alabildiğine küfür içeriyor, cinsellikle ilgili kavramların suyu çıkarılıyor. Çoğu zaman aklına gelen her şey düşünce süzgecinden geçirilmeden yazılıyor. Bu yüzden imla kurallarına dikkat edilmiyor ve sözlükler çok fazla yalan bilgi içerebiliyor, provokasyon için kullanılabiliyor.”
Sözlük yazarlarının konuyla ilgili yorumları 2. sayfada…