Osmanlıca el yazması metinlerin daha hızlı okunmasını sağlayan LexiQamus Oxford, Cornell, Michigan, McGill, Duke ve Yale gibi dünyanın önde gelen üniversiteleri tarafından kaynak gösteriliyor ve el yazması metin okuyan araştırmacılara tavsiye ediliyor. LexiQamus, bir dildeki bütün söz varlığı anlamına gelen, İngilizce ‘lexicon’ ve Arapça ‘kamus’ sözcüklerinin birleşmesiyle ortaya çıkan yeni bir kelime…
2006 yılında Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji ve Tarih bölümlerinden mezun olan ve halen İngiltere’deki Durham Üniversitesi’nde din ve milliyetçilik üzerine doktora çalışmalarına devam eden Ahmet Abdullah Saçmalı, Osmanlıca arşiv belgelerini okumanın zorluklarını bizzat yaşadığı için özellikle araştırmacıların metinleri daha kolay okuyabilmesi amacıyla bir yazılım geliştirdi.
LexiQamus web sitesinde aralarında Kamus-ı Türki, (1901); A Turkish and English Lexicon, (1890); Memalik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, (1895-96) gibi kaynakların yer aldığı 19 farklı sözlükten derlenmiş 177 bine yakın kelime ve kelime öbeği bulunuyor. LexiQamus’un kullanıcıları, özellikçe okunması çok zor olan kelimeleri çözmeye çalışırken, Osmanlıca el yazması metinler üzerinde artık günler süren araştırmalar yapmak zorunda kalmadan saniyeler içerisinde aradıkları sözcüğü bu sitede bulabiliyor.
Sitenin hitap ettiği kitleyi ileri derecede Osmanlıca bilgisi olan ve el yazması okuyabilen kişiler olarak tanımlayan Saçmalı, ileride Arapça ve Farsça’yı da projesine dahil etmek istediğini vurguladı. Dünyanın önemli üniversiteleri tarafından araştırmacılara tavsiye edilen LexiQamus’la ilgili Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Edhem Eldem; “Osmanlı belgelerine ve paleografyasına kuvvetle meyilli bir tarihçi olarak, alışılmış sanal sözlüklerin çok ötesinde benzersiz nitelikte etkileşimli bir araştırma aracı olarak LexiQamus’un önemini ne kadar vurgulasam azdır. Yaratıcısı Ahmet Abdullah Saçmalı’nın bu projesini gerçekleştirmeye özellikle teşvik ettiğim eski bir öğrencim olmasından ise ciddi olarak gurur duyuyorum” yorumunda bulundu.
Araştırmalar artık yarım kalmayacak
El yazması metin okumanın matbu metinlerden farklı olduğunu vurgulayan Saçmalı, bazı harflerin mürekkep dökülmesi ya da yırtılma gibi sebeplerden ötürü okunamaz hale geldiğini ve bu gibi durumlarda da kelimeyi tesbit edebilmenin hayli zorlaştığını söyledi. “Özellikle maddi hasar görmüş metinlerde bir kelimeyi okuyabilmek günler alabiliyor, hatta bazen okunamayan bir kelime yüzünden araştırmalar sekteye uğrayabiliyor” diyen Saçmalı, el yazması metin okumanın bütün dillerde araştırmacılar açısından büyük bir sorun olduğunu vurguladı. Saçmalı sitenin kullanımını ise şöyle anlattı:
‘’Şimdiye kadar bu sorunun çözümü ile ilgili bir çalışmaya rastlamadığım için bu projeyi geliştirmeye karar verdim. Mevcut lûgatlar, sadece sondaki harfleri okuyamadıysanız yardımcı olabiliyorlardı. Ancak baştan bir iki harf okunamıyorsa, yahut ortalarda birden fazla harfe karşılık gelme ihtimali olan şekiller varsa, kelimenin ne olduğunu tahmin etme noktasında hiçbir işe yaramıyorlardı. LexiQamus işte tam bu noktada devreye giriyor. Özel bir yazılım vasıtasıyla, kelimenin değişik kısımlarına girdiğiniz harfleri ve okuyamadığınız kısımları esas alıp, bu şartları sağlayan sonuçların listesini size veriyor. Normal şartlar altında devâsâ lûgatları tarayarak günlerce bulamayacağınız kelimeyi bir çırpıda bulabilmenizi sağlıyor’’.
Aksi takdirde araştırmacıların sözlükleri teker teker taramaları gerektiğini ve bunun da önemli bir zaman kaybı olduğunu belirten Saçmalı, siteyi kullanan bir doktora öğrencisinin LexiQamus sayesinde çalışmasını planlanandan çok daha önce bitirebildiğini aktardı. Saçmalı, ayrıca sitede çıkan kelimelerin de link aracılığıyla online olarak Osmanlıca sözlüklere iletildiğini ekledi.
“Sosyal bilimci olmasaydım mühendis olabilirdim, LexiQamus belki de benim mühendis tarafımın bir yansıması” diyen Saçmalı, Osmanlıca dersler verdiğini ve bugüne dek değişik vesilelerle 10 bine yakın el yazması metni okuduğunu ifade etti. Sözlüklere olan ilgisinin ve kelimelerin anlamlarını öğrenmeye dair merakının babası, yazar Ahmet Maraşlı sayesinde geliştiğini belirten Saçmalı, ‘’Bu sitenin ortaya çıkmasında dolaylı da olsa en kritik kişilerden biri küçüklüğümüzden beri bize kelimeleri sevdiren ve devamlı surette düşünce üretmeye sevkeden babam Ahmet Maraşlı’dır. Bütün bu emekleri olmasaydı, çok muhtemelen ne etimolojiye böyle merakım olacaktı, ne de LexiQamus gün yüzüne çıkacaktı’’ diye ekledi.